شبیه مغازه‌داری که کالایش را به خریدار واقعی می‌فروشد، آدم هم حرفش را به شنونده واقعی می‌زند. وقتی با خوش‌رویی و سلام‌و‌احوالپرسی وارد مغازه شوید، لباس موردعلاقه‌تان را ورانداز کنید، تن بزنید و خودتان را علاقه‌مند به خرید نشان دهید، فروشنده نیز در مسیر انتخاب، پابه‌پای شما حرکت میکند؛ اما اگر از همان ابتدا سرسنگین وارد شوید و حتی به‌زور جواب سلامش را بدهید، او نیز عقب می‌نشیند. نه اینکه فرزندتان را به چشم کالا ببینید، بلکه برای برقراری ارتباط موثر با نوجوان، ابتدا باید او را لایق گفت‌وشنود بدانید و بچه فرضش نکنید. اصلا بیایید در ادامه مقاله برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ، جزئیات نحوه رفتار با فرزند نوجوان را به‌صورت کامل بررسی کنیم.
مشکلات نوجوانان با والدین بر سر چیست؟
مثل ابتدای رابطه عاشق‌ومعشوق یا تصادف و جراحت، همه‌چیز اولش گرم است. تازگی‌ها فرزندتان نیاز به استقلالطلبی پیدا کرده است و کم‌وبیش، رو در روی هر منبع قدرتی می‌ایستاد. هیچ منبعی را هم قدرتمندتر و درعین‌حال، ایمن‌تر از شما نمی‌بیند؛ پس در همه امور شروع به زدن ساز مخالف میکند. اصول مذاکره با کودک هم دیگر جواب نمی‌دهد. اصلا اصل مسئله یا مشکل اهمیتی ندارد، بلکه همه‌چیز در ارتباط نوجوان با والدین، تحت سیطره نیاز به استقلالطلبی قرار می‌گیرد. شما هم از همه‌جا بی‌خبر با خودتان می‌گویید: «این بچه که تا چند روز پیش خوب بود، یه هو چش شده!»
اینجاست که هنر شما و نحوه مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان، به کارتان می‌آید. شما با دانستن رگ خواب فرزند (نیاز به آزادی عمل)، می‌توانید کنترل اوضاع را به دست بگیرید. اما آگاهی از نیاز به خودمختاری فرزند، چگونه به ارتباط والدین با نوجوانان کمک میکند؟
هنر برقراری ارتباط از طریق بازسازی اعتماد
بله، دقیقا مسئله همین است؛ باید اعتماد را از نو بسازید! نیازهای او نسبت به کودکی تغییر کرده است و به شما در برآورده‌سازی نیازهای جدیدش اعتماد ندارد. شاید کمی زیاده‌گویی باشد ولی باید وارد بحث رشد اخلاقی در نوجوانان شویم. کودکان به‌لحاظ اخلاقی «دیگرپیرو» و نوجوانان «خودپیرو» هستند:
- دیگرپیروی در کودکان: تابع قوانین پدر و مادر هستند و آنها را وحی منزل می‌دانند.
- خودپیروی در نوجوانان: از قراردادی‌بودن قوانین مطلع هستند و به خودشان در تایید یا رد قوانین، حق می‌دهند.
او دیگر نمی‌خواهد گوش‌به‌فرمان باشد. حالا شاید شما اصلا هم قصد زورگویی نداشته باشید، ولی او به شما اعتماد ندارد. خاطرات قدیم هنوز در ذهنش مانده است و بههمیندلیل، شما را به چشم والدین سمی میبیند. بنابراین، شما برای برقراری ارتباط، ابتدا باید اعتماد را بازسازی کنید.
چگونه اعتماد نوجوان را بازسازی کنیم؟
فرزندتان در کودکی به‌اندازه کافی هوای شما را داشته و به حرف‌های‌تان احترام گذاشته است؛ حالا وقتش رسیده که شما حرف‌های او را بخرید و احترامش را نگه دارید. اعتمادسازی باعث می‌شود فرزندتان به جای دورزدن شما و توسل به دروغ، کناره‌گیری و لجبازی نوجوانان، برای گرفتن امتیاز وارد گفت‌وگو شود. برای شروع اعتمادسازی از راهکارهای زیر استفاده کنید:
سوالات باز-پاسخ بپرسید
از پرسیدن سوالات تحکمی برای شنیدن جواب‌های بله یا خیر اجتناب کنید. برای آزادی‌دادن، باید گفت‌وگو را با سوالات باز-پاسخ شروع کنید. با این سوالات، فرزندتان به‌احتمال بیشتری سفره دلش را برای‌تان باز خواهد کرد. به‌عنوان مثال، در زمینه تنها بیرون رفتن نوجوان به جای استفاده از جملاتی مانند «ساعت نه خونه باش.»، بگویید: «به‌نظرت ساعت چند می‌تونی خودتو برسونی؟»
گفت و گوی باز را تشویق کنید
پس با تشویق گفت‌وگوهای باز، اعتماد فرزندتان را تقویت کنید. بعد از شنیدن صحبت‌های او، ابتدا احساساتش را تایید و سپس از او برای صحبت‌کردن تشکر کنید:
- «منم بعضی وقتا از یه چیزایی ناراحت میشم؛ مثلا دیروز وقتی اون اتفاق افتاد، خیلی ناراحت شدم! ممنون که باهام صحبت کردی!»
همچنین آنها را تشویق به صحبت درباره برنامه‌های آتی کنید:
- «اتفاقیه که افتاده! حالا می‌خوای چیکار کنی؟ اگه کمکی از دست من برمیاد، حتما بگو.»
به فرزندتان نشان دهید که ارزش اعتمادش را دارید
اعتماد جاده‌ای دوطرفه است. فرزندتان باید بداند که شما روی حرف‌تان می‌مانید و در مورد افکار و احساسات‌تان صادق هستید. اگر هم گاهی عهدی شکستید، حرف نابه‌جایی زدید یا کار اشتباهی کردید، جرات معذرت‌خواهی و جبران پیامدهای بدقولی والدین را داشته باشید. به‌عنوان مثال، بگویید:
- «واقعا نمی‌دونم چی پیش خودم فکر کردم که حرف‌های دیروز را به پدرت گفتم! می‌دونم اون حرفا رو خصوصی به من گفتی. معذرت می‌خوام که اینجوری شد. قول می‌دم دیگه این اتفاق تکرار نشه، چون واسه منم حریم خصوصی تو خیلی مهمه.»
حواس‌تان باشد که حفظ حریم خصوصی نوجوان از مهمترین مسائل در جلب اعتماد آنها است.
فرصت رفتار مستقلانه بدهید
برای اعتمادسازی در رابطه، قفل و کلید‌ها را دور بریزید و درها را باز کنید؛ یعنی با دادن اختیار عمل به فرزندتان، اعتمادش را جلب کنید. اگر هم موضوع خاصی مانند قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان یا دوستی‌هایش نگران‌تان کرده است، مسئله را شفاف بیان کنید. همیشه هم، چه در کلام و چه عمل، خودتان را حاضر و آماده برای حمایت و پشتیبانی از انتخاب‌های او نشان دهید.
اگر با مدرسه گریزی فرزندتان روبرو هستید، سری هم به مطلب فرار از مدرسه نوجوانان بزنید.
در کنار فرزندتان باشید نه مقابلش
فارغ از صورت مسئله، همیشه در سمت فرزندتان باشید. وقتی فرزندتان شما را هم‌تیمی خودش بداند، احتمالا قبل از تصمیم‌گیری‌ها با شما مشورت میکند. اما حتی اگر شما را در جریان انتخاب‌هایش قرار ندهد، حتما در مواقع اضطراری به سراغ‌تان می‌آید. البته حضور در طرف نوجوان به معنای نادیده‌گیری قوانین و اشتباهاتش نیست، بلکه به‌معنای رابطه پایدار والد-فرزندی است که با تغییر شرایط، تغییر نمی‌کند. در مقاله نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان، درباره‌ی چگونگی قطع‌کردن زنجیره‌ی رفتارهای ناسازگارانه‌‌شان بیشتر گفته‌ایم.
چند نکته برای نحوه ارتباط با نوجوانان
با ایجاد اعتماد، تقریبا نصف راه را رفته‌اید. دانستن نکات و تکنیک های ارتباط با نوجوان، باقی مسیر را نیز برای‌تان هموار میکند:
در مورد تغییرات و نیازهای روحی نوجوان تحقیق کنید
استقلالطلبی تنها یکی از نیازهای اساسی نوجوانان است. آنها نیازهای دیگری مانند مسئولیت‌پذیری، ماجراجویی، هویت‌یابی و تعامل با همسالان را نیز در خود می‌بینند. شما باید تک‌تک این نیازها را بشناسید و در برآورده‌سازی آنها به فرزندتان کمک کنید. همچنین باید بدانید که بلوغ چیست و چه نشانه هایی دارد؟
مهمترین علل درگیری بین والدین و نوجوانان را بشناسید
مهمترین درگیری‌های بین والدین و فرزندان نوجوان بر سر مسائل زیر است:
- اختلاف‌نظر بر سر میزان آزادی و دامنه اختیارات نوجوان
- درسخواندن و انجام تکالیف مدرسه
- میزان پول توجیبی و چگونه پول خرجکردن؛ دراین‌باره حتما نگاهی هم به مقاله روش حرف زدن با کودکان درباره پول بیندازید.
- مقررات بیرون‌رفتن از خانه و سن آمادگی تنها سفر کردن نوجوان
- رانندگی
- سیگار کشیدن؛ دراین‌باره نگاهی به مقاله صحبت با کودک درباره مواد مخدر و اعتیاد بیندازید
- رژیم غذایی
- رفتوآمد با دوستان ناباب (راهنمای انتخاب دوست در نوجوانی)
- دروغگویی و پنهانکاری
- مقررات استفاده از گوشی همراه
- رفتارهای تکانشگرانه و بی‌احترامی به والدین و دیگر اطرافیان
- مشارکت در کارهای خانه
- بینظمی؛ برای حل این مشکل از مقاله آموزش نظم و انضباط به نوجوانان کمک بگیرید.
- مدل لباسپوشیدن
- ساعت خواب و بیداری
این موارد را از قبل پیش‌بینی کنید و برای حل هر کدام از آنها برنامه داشته باشید.
برای حفظ صمیمیت وقت بگذارید
حفظ ارتباط به‌معنای نزیک‌ماندن و صمیمی شدن با فرزند نوجوان است. برای رسیدن به این هدف می‌توانید:
- از تعاملات روزمره برای ایجاد صمیمیت استفاده کنید.
- برای کارهای موردعلاقه مشترک، برنامه مشخص بچینید.
حفظ صمیمیت و نزدیکی، شما را در موقعیت خوبی برای ارتباط‌گرفتن با نوجوان و سردرآوردن از کار و بار او قرار می‌دهد. همچنین در این شرایط، فرزندتان احتمالا مشکلاتش را راحت‌تر به شما خواهد گفت. برای آگاهی از راهکارهای حفظ صمیمیت با دختر نوجوان‌تان هم نگاهی به مقاله راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ بیندازید.
هنگام بازی و تفریح، هم قد و قواره او شوید
بعضی وقت‌ها (البته فقط بعضی وقت‌ها و در برخی مکان‌ها) بد نیست کمی بچه شویم و جای رفیق فرزندمان را بگیریم. او باید بداند که روزی ما هم جای او بودیم و حال او را داشتیم. وقتی شما خودتان را جای فرزندتان می‌گذارید و در دنیای او سهیم می‌شوید، او هم با اشتیاق بیشتری خودش را جای شما می‌گذارد و نگرانی‌های‌تان را درک میکند.
آرامش خود را حفظ کنید
از مخلوط عصبانیت شما و فرزندتان چیز خوبی در نمی‌آید! اگرچه رفتارهای بی‌ادبانه و قانون‌گریزی نوجوانان گاهی واقعا کلافه‌کننده می‌شود، اما با تهدید و داد‌وبیداد و تنبیه نوجوان هم مشکل حل نمی‌شود. همیشه یک قدم به عقب برگردید و با خودتان بگویید:
- «منظور بچه‌م از حرفایی که زد و کارایی که کرد، چی بود؟ می‌خواست چه بهم بگه؟»
شاید بعد از حفظ آرامش و کمی فکر، متوجه اشتباه خودتان شدید و از او معذرت‌خواهی کردید. اگر هم مشکل از سمت نوجوان بود، حداقل شما بهتر آن را تجزیه‌وتحلیل کرده‌اید و راه‌حل پیشنهادی بهتری در چنته دارید.
علایق فرزندتان را جدی بگیرید
مهم نیست که علایقش سطحی و بچه‌گانه است، او خودش بعدا این چیزها را خواهد فهمید. تنها چیزی که مهم است، توجه و حمایت شما از خواسته‌هایش است. در این سن‌وسال، نیاز او به دیده‌شدن و جلب توجه دیگران، بر نیازش به پیشرفت و انتخاب درست می‌چربد.
با دوستانش آشنا شوید و به آنها احترام بگذارید
دوستی‌ها برای نوجوانان اهمیت زیادی دارند. بههمیندلیل، شما با احترامگذاشتن به دوستان او در واقع به خودش احترام گذاشته‌اید. همچنین اگر مشکلی در این روابط دوستانه پیش آید، به‌احتمال بیشتری آن را با شما در میان می‌گذارد.
به تنهایی نوجوان احترام بگذارید
بخشی از سختی برقراری ارتباط با نوجوانان کاملا طبیعی و به‌دلیل نیاز آنها به گوشه‌گیری و تنهایی‌طلبی است. نوجوانان گاهی‌اوقات ساعت‌ها در گوشه‌ای خلوت می‌نشینند و در افکارشان غرق می‌شوند. با احترامگذاشتن به این نیاز ضروری فرزندتان، او نیز به نیاز شما به تعامل و گفت‌وگو، بیشتر احترام خواهد گذاشت.
سخن پایانی
نیازهایی مانند استقلال طلبی نوجوانان باعث چالش‌های ارتباطی بین والدین و فرزندان می‌شود. آنها دیگر آن بچه سابق و حرف‌گوش‌کن نیستند و از هر بهانه‌ای برای نشان‌دادن این موضوع به شما استفاده می‌کنند؛ مثلا سرسنگین رفتار می‌کنند و ادای بزرگسالان تودار و کم‌صحبت را به خود می‌گیرند. اولین وظیفه شما در این شرایط، جلب اعتماد نوجوان و به‌‌رسمیت شناختن حق استقلال و آزادی عمل اوست. بعد از ایجاد اعتماد اولیه، فرآیند برقراری ارتباط با رعایت نکاتی مانند شناخت و پاسخگویی به نیازهای روحی نوجوان بسیار آسان‌تر خواهد شد.
سوالات متداول
- چگونه با فرزند نوجوان خود ارتباط برقرار کنیم؟
ابتدا با استفاده از روشهایی مانند پرسیدن سوالات باز-پاسخ، اعتماد او را جلب کنید و سپس برای بهبود ارتباط، نکاتی مانند پاسخگویی به نیازهای نوجوان و احترامگذاشتن به علایق او را رعایت کنید. - چرا برقراری ارتباط با نوجوانان اینقدر سخت است؟
زیرا استقلالطلبی برای آنها مهمترین چیز دنیاست و بههمیندلیل، با منابع قدرت مانند والدین و معلمان مشکل دارند. در واقع مهم نیست که رفتار شما چقدر مهربانانه و حمایتگرانه باشد، بههرحال او شما را به چشم قانونگذار میبیند و فاصلهاش را حفظ میکند. - مهمترین علل درگیری بین والدین و نوجوانان چیست؟
چگونه پول خرجکردن، مقرارت ساعت رفتوآمد، رانندگی، سیگارکشیدن، رژیم غذایی، رفتوآمد با دوستان ناباب، پنهانکاری، استفاده افراطی از گوشی، درسخواندن، نوع لباسپوشیدن، ساعت خوابوبیداری و بینظمی، از مهمترینها هستند.
