آیا تصویری از 2-3 سالگی فرزندتان به‌خاطر می‌آورید؟ وقتی «نه‌گفتن» ورد زبانش شده بود و همه درخواست‌های شما را رد می‌کرد؟ یادتان می‌آید وقتی با خودتان می‌گفتید: «چرا هر چی بهش میگم بدتر می‌کنه؟!» آن‌موقع‌ها تازه پا گرفته بود و علاقه‌ای به از پای نشستن نداشت. او با ابراز مخالفت، در حال مرزبندی جدیدی بین شما و خودش بود. حالا و در دوران نوجوانی هم ظاهرا همان علائم دوباره برگشته است؛ البته کمی جدی‌تر و سرسختانه‌تر! مدیریت رفتارهای کودک لجباز راحت‌تر بود و نهایتا توپ‌وتشری و تمام! اما برای کنترل لجبازی در نوجوانان چه باید کرد؟
اختلال لجبازی و پرخاشگری در نوجوانان
در ظاهر، پرخاشگری و لجبازی دو رفتار کاملا متفاوتند. یکی به واکنش فعالانه و توسل به اجبار برای رسیدن به خواسته‌ها اشاره دارد و دیگری به‌معنای میل مفرط به مخالفت‌کردن با درخواست‌های دیگران است. البته اگر کمی ریزبینانه‌تر به آن دو نگاه کنیم، منشا مشترکی دارند: دلیل پرخاشگری به‌وضوح ناشی از عصبانیت و احساساتی مثل زورگویی، بیاحترامی و بی‌توجهی طرف مقابل است؛ دلیل لجبازی هم همین است. به مثال زیر دقت کنید:
فرض کنید از دست همسرتان به‌شدت عصبانی هستید و حالا به هر دلیلی، فرصت ابراز پرخاشگری برای‌تان وجود ندارد! در این شرایط چه می‌کنید؟ بالاخره که جوری عصبانیت‌تان را نشان می‌دهید؛ مثلا با او به مهمانی نمی‌روید، جواب سلامش را نمی‌دهید و حتی شاید با او هم‌سفره نشوید! همه این رفتارها به‌نوعی لجبازی هستند و دقیقا مثل پرخاشگری، از عصبانیت و احساساتی مانند زورگویی و بیاحترامی نشات می‌گیرند. اگر شدت این احساس بیاحترامی و زورگویی بیش‌ازحد باشد و لجبازی جواب ندهد، احتمال بروز مشکلات دیگری مانند افسردگی نوجوانان نیز وجود دارد؛ پس باید خیلی مراقب نحوه رفتارتان باشید.
تفاوت لجبازی با پرخاشگری در نوجوانان چیست؟
تا اینجا متوجه شباهت بین لجبازی و پرخاشگری شدیم، اما آیا تفاوتی هم بین آن دو وجود دارد یا صرفا دو نام متفاوتند؟ گاهی‌اوقات دست‌وبال‌مان بسته است و شرایط ابراز پرخاشگری وجود ندارد؛ مثلا در مقابل رئیس یا پدرومادرمان اجازه ابراز پرخاشگری آشکار را نداریم. در این مواقع، ما به‌صورت زیرپوستی با مراجع قدرت مخالف می‌کنیم، زیرا مخالفت آشکار خطرناک است! یعنی به‌جای رد آشکار درخواست‌های مدیر، آن‌ها را فراموش می‌کنیم!
علت لجبازی و پرخاشگری در نوجوان دختر و پسر
تا اینجا دو نکته بسیار مهم درباره علت لجبازی نوجوانان را متوجه شدیم:
- لجبازی نوجوان، دقیقا مثل پرخاشگری، ناشی از عصبانیت و خشم اوست؛ پس در گام اول، باید راهی برای کنترل خشم در نوجوانان بیابیم.
- لجبازی معمولا در شرایط مواجهه با مراجع قدرت و اضطراب ناشی از پرخاشگری آشکار (مثل زدوخورد یا توهین کلامی)، افزایش می‌یابد.
البته علت اصلی لجبازی نوجوانان به نیاز استقلال طلبی در نوجوانی و فاصله‌گیری از والدین و به‌صورت کلی مراجع قدرت برمی‌گردد، اما از طریق دو عامل بالا شدت میگیرد و از حالت طبیعی خارج می‌شود. ما بارها در طول بحث به این 2 عامل بازمی‌گردیم، زیرا در برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ اهمیت زیادی دارند.
پیشنهاد مطالعه: با طرحواره استحقاق در نوجوانان چگونه برخورد کنیم؟
علائم لجبازی و پرخاشگری در نوجوانان دختر و پسر
قبل از اینکه به‌سراغ بحث اصلی یعنی نحوه درست رفتار با نوجوان لجباز برویم، بد نیست نگاهی هم به علائم آن بیندازیم. دانستن این علائم، سرنخ‌های خوبی درباره علل بروز آن‌ها و درنتیجه نحوه کنترل‌شان در اختیار شما قرار می‌دهند:
- باوجود محرزشدن اشتباه، بازهم از عقاید و رفتارش پا پس نمی‌کشد.
- حتی اگر تمام دنیا هم مخالف باشند، کار خودش را انجام می‌دهد.
- به‌صورتی دقیق و موشکافانه، ایده‌ها و نظرات دیگران را زیر سوال می‌برد.
- هنگام مواجهه با مشورت‌های خیرخواهانه دیگران، احساس عصبانیت، بی‌حوصلگی و ناامیدی در نوجوان بیشتر می‌شود.
- گاهی هم در ظاهر با نظرات جمع موافقت می‌کند، اما در عمل تصمیم دیگری میگیرد.
پیشنهاد مطالعه: فرار از مدرسه نوجوانان
با لجبازی نوجوانان چه کنیم؟
حالا و با دانستن علل و علائم لجبازی، راه‌مان برای بررسی چگونگی رفتار با نوجوان لجباز هموارتر از قبل شده است. به‌نظرتان برای کنترل 2 عامل بالا و برگرداندن شرایط به حالت نرمال چه باید کرد؟
از واکنش های لحظه ای اجتناب کنید
یک نوجوان لجباز، مهارت خاصی در عصبی‌کردن اطرافیان و گرفتن انتقام از زورگویی‌های آن‌ها دارد. البته نه‌اینکه شما زورگو باشید، بلکه افراد لجباز کلا کمی حساس هستند. بنابراین، اولین گام برای خنثی‌سازی لجبازی نوجوان، حفظ خونسردی و اجتناب از واکنشهای لحظه‌ای است. به‌خاطر داشته باشید که واکنشهای تند شما، هر 2 پیش‌فرض یک نوجوان لجباز را تایید می‌کنند:
- «گفته بودم اون آدم خوبی نیست! حق داشتم از دستش عصبانی باشم!»
- 2. «بازم می‌خواد به من زور بگه ولی من کوتاه نمیام!»
حالا اگر شما با خونسردی از کنارش رد شوید و برخورد با او را به زمان دیگری موکول کنید، چه اتفاقی می‌افتد؟ پیش‌فرض‌هایش به‌مرور زمان ابطال می‌شود و دیگر دلیلی برای لجبازی ندارد.
تجربیات خودتان را کنار بگذارید
اکثر ما براساس تجربیات شخصی خودمان رفتار فرزندمان را قضاوت می‌کنیم؛ مثلا می‌گوییم:
- «من هیچ‌وقت با پدرومادرم اینجوری حرف نمی‌زدم و همیشه بهشون احترام میذاشتم، پس چرا بچه‌م اصن به من احترام نمیذاره!!!»
دقت داشته باشید که اگر با مترومعیار تجربیات شخصی رفتار فرزندمان را ارزیابی کنید، موضوع بسیار مهمی به‌نام اختلاف بین‌نسلی را از قلم می‌اندازید. امروزه نقشه مسیر فرزندپروری با قدیم‌ترها تفاوت بسیار زیادی کرده است و شما باید:
- نگرش و سبک فرزند پروری خود را به‌روز کنید. به‌عنوان مثال، از نحوه برخورد صحیح با کودک برونگرا و کودک درونگرا آگاه باشید و شیوه مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان| شکاف بین نسل ها را بدانید.
با توضیح ارزش های خانوادگی، مرزها را مشخص کنید
«زمین مبارزه را محدود کنید.»
لازم نیست سر هر چیز کوچک و بزرگی با فرزندتان وارد بحث و مشاجره شوید:
- ابتدا با مشورت همسرتان، خط قرمزها و انتظارات اصلی‌تان را تعیین و سپس درباره آن‌ها با فرزندتان صحبت کنید؛ مثلا اگر اجازه‌گرفتن برای تنهابیرون‌رفتن اهمیت زیادی برای‌تان دارد، دراین‌باره شفاف‌سازی کنید.
- نوجوان لجباز به‌دنبال بهانه‌ای برای ابراز مخالفت و منفی‌کاری است؛ بنابراین، شما باید رفتارتان را به‌دقت تنظیم کنید تا چنین بهانه‌ای دستش ندهید.
امروزه، والدین و فرزندان به‌حدی سرشان با کار، برنامه ریزی درسی خوب، برنامه ریزی کنکوری برای رتبه برتر، گشت‌وگذار با دوستان و دیگر تعهدات خارج از خانه شلوغ است که وقت کمی را با یکدیگر می‌گذرانند. به‌جای بحث و مشاجره، از این زمان محدود برای تقویت روابط خانوادگی و بهبود ارتباط والد-فرزندی استفاده کنید.
بعد از توضیح ارزشها، قانون بگذارید و پیامد تعیین کنید
«هنگام قانون‌گذاری هم تاحد امکان به مهم‌ترین‌ها بچسبید.»
اگرچه تصمیم‌گیری در مورد مهمترین قوانین، کاری بی‌نهایت سخت و سرگیجه‌آور است، اما چاره‌ای ندارید! یادتان نرود که هدف اصلی شما کاهش خشم درونی نوجوان نسبت به ناعادلانه‌بودن قوانین و نشان‌دادن چهره‌ای خوب از خودتان به‌عنوان مراجع قدرت است. بنابراین برای کاهش اصطکاک، فقط برای مهم‌ترین‌ها قانون بگذارید و بقیه را به تعویق بیندازید؛ به‌عنوان مثال:
- علی‌رغم اهمیت منظم‌بودن اتاق یا کمک در خانه‌های توسط نوجوانان، بر روی موارد مهم‌تری مانند ساعات رفت‌وآمد، ممنوعیت سوءمصرف مواد و قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان تمرکز کنید.
همچنین باید برای تخطی از قوانین پیامد تعیین کنید، زیرا بدون اجرای دقیق و اصولی پیامدها، حتی احتمال افزایش لجبازی فرزندتان نیز وجود دارد. برای آگاهی از نحوه صحیح قانون‌گذاری و تعیین پیامد، نگاهی هم به مقاله آموزش قانون به کودکان بیندازید.
از روش‌های تشویق کلامی و رفتاری کمک بگیرید
احتمالا با خودتان می‌گویید: «یعنی رفتارهای کوچک‌تر مانند بی‌نظمی اتاق را نادیده بگیریم! یعنی مثلا آموزش نظم و انظباط به نوجوانان اهمیت ندارد؟» برای اصلاح این رفتارها در نوجوان لجباز، به روش‌های تقویت رفتاری متوسل شوید؛ مثلا به او بگویید:
- «چقدر منظم شد اتاقت، حالا همه‌چیزو راحت‌تر پیدا می‌کنی!»
- «اصن آدم حالش خوب میشه وقتی همه‌چی مرتب باشه!»
- «برای قدردانی از کمک‌هات توو کارهای خونه، این ماه از خرج‌های دیگه میزنیم و به پول‌توجیبیت اضافه می‌کنیم.»
- «میبینم داری تمام تلاشتو واسه درسات می‌کنی، حتما بعد از امتحانا یه مسافرت خفن داریم!»
با این روش، او دیگر شما را به‌عنوان یک مرجع قدرت نمی‌بیند و به‌جای عصبانی‌شدن و ابراز لجبازی، با شما وارد فرآیند مذاکره و گفت‌وگو می‌شود. البته مراقب باشید که جایزه را با رشوه اشتباه نگیرید. در مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان تفاوت این 2 را را به‌صورت کامل توضیح داده‌ایم.
به نوجوان حق انتخاب بدهید
استقلالطلبی و داشتن آزادی عمل از نیازهای اساسی نوجوانان است. بنابراین، جوری رفتار نکنید که انگار همیشه حق با شماست! اگر فرزندتان چنین احساسی نسبت به شما داشته باشد، به‌عنوان یک مرجع قدرت زورگو نگاه‌تان می‌کند و به‌هرنحوی از زیر درخواست‌های‌تان در می‌رود! پس تصمیماتی مانند مدل مو، انتخاب لباس و شرکت در گروه‌های ورزشی را به خودشان بسپارید.
سخن پایانی
تقریبا همه نوجوانان نسبت به مراجع قدرت مانند پدرومادر و معلمان احساس بدی دارند. آن‌ها خیلی زود و با کوچک‌ترین اعمال قدرت توسط این افراد، احساس زورگویی می‌کنند و لجباز می‌شوند. بنابراین، شما برای کنترل و خنثی‌سازی این احساس در فرزندتان، باید خیلی بااحتیاط رفتار کنید. اولا که اصلا نباید در مقابل بی‌نظمی‌ها و کارشکنی‌های او واکنشهای تند و پرخاشگرانه نشان دهید. علاوه بر این، باید زمین مبارزه را محدود کنید و اولویت‌تان را بر ارزشها و قوانین مهم مانند ساعت رفت‌وآمد بگذارید. برای کارهای کماهمیتتر هم از شیوههای تقویت رفتاری مانند تشویق و پاداش استفاده کنید.
سوالات متداول
- علت پرخاشگری پنهان و لجبازی نوجوانان چیست؟
عامل اصلی این مشکل، نیاز به استقلالطلبی است؛ اما بهدلیل افزایش احساس خشم و عصبانیت از زورگویی مراجع قدرت، شدت میگیرد. - چگونه با یک نوجوان لجباز رفتار کنیم؟
ابتدا باید واکنشهای تند خود را کنترل کنید و چهره خوبی از خودتان نشان دهید و سپس باید تمرکزتان را روی ارزشها و اولویتهای مهمتان بگذارید. مشکلات کماهمیتتر را نیز از طریق شیوههای تقویت رفتاری اصلاح کنید. - علائم لجبازی و پرخاشگری خاموش نوجوانان چیست؟
پاپسنکشیدن از عقاید و رفتارهای اشتباه، یکدندگی و اصرار مفرط بر تصمیمات و انتخابهای شخصی، زیاد ایرادگرفتن از دیگران و احساس ناامیدی و عصبانیت از مواجهه با مشورتدادنهای خیرخواهانه دیگران، از مهمترین علائم این مشکل هستند.
