سرعت بالای تغییرات در زندگی، رشد تکنولوژی، پیشرفت علم و افزایش اختلاف سنی بین والدین و فرزندان در دنیای امروز، باعث به وجود آمدن و گسترده شدن اختلاف بین نسل ها شده است. بسیاری از چالش‌های درون خانواده به دلیل اختلاف فکری والدین با فرزندان و چالش در ارتباط والدین با نوجوانان اتفاق می‌افتد. اما اگر نتوان با استفاده از راهکارهایی مانند خانواده درمانی این تفاوت‌ها را مدیریت و شکاف بین نسلی را به نوعی پر کرد، چه بر سر پیوندهای خانوادگی می‌آید؟ خبر خوب اینکه هرچند نمی‌توان از رشد و پیشرفت مداوم دنیا جلوگیری کرد یا مانع پیش رفتن فرزندان شد، اما می‌توان با راهبردهایی عملی و موثر، تفاوت سرعت حرکت نسل‌ها، تفاوت فکری با فرزندان و اثرات ناگزیر شکاف بین نسل ها را کاهش داد و به جای آن از منافع آن بهره برد.
علل شکاف نسل ها بین والدین و فرزندان
زمانی که افراد نوجوان و جوان هستند، سرعت تغییر اطراف را احساس نمی‌کنند و با آن پیش می‌روند. اما وقتی همین افراد به دوران میانسالی یا سالمندی می‌رسند، به نظر می‌آید که دنیا با سرعت بیشتر از توان آن‌ها جلو میرود. اما چه میشود که هرچه به سن افراد یک نسل اضافه میشود، سرعت جا ماندن آن‌ها از افرد نسل بعدی بالاتر میرود؟ در ادامه نگاهی به دلایل این ماجرا می‌اندازیم.
به والدین محترم پیشنهاد می‌کنیم محتوا ٰتقویت سلامت روان کودک را نیز مطالعه کنید
تفاوت تطبیق پذیری وابسته به سن
در دوران کودکی تا جوانی، نه تنها انسان آمادگی بیشتری برای پذیرش تغییرات و پیش رفتن با زمان دارد، بلکه خاصیت تطبیقپذیری مغز از نظر بیولوژیک بالاتر است. بنابراین افراد در سن پایین راحت‌تر می‌توانند با سرعت تغییرات و پیشرفت‌های زندگی همراه شوند. اما افزایش سن هرچند عنصر تجربه را به شخصیت اضافه میکند، اما سرسختی افراد را نسبت به انطباق پیدا کردن افزایش می‌دهد.
تکنولوژی های کاملا جدید
توانایی انسان برای یاد گرفتن تکنولوژی و استفاده از امکاناتی که فقط پیشرفت داشته‌اند بیشتر از تکنولوژی‌های کاملا جدید است. بنابراین در عصری که سالانه از فناوری‌های کاملا نویی رونمایی میشود، تفاوت نسل ها نیز شدت بیشتری پیدا میکند.
بزرگ شدن در دنیای دیجیتال
بر اساس آنچه روانشناسان می‌گویند، بیشترین رشد و توسعه مغز انسان و شکلگیری شخصیت، تا سن ۳ سالگی اتفاق می‌افتد. بنابراین طبیعتا بین دنیای نسل z که از کودکی در دنیای وسایل الکترونیکی، تجهیزات دیجیتال و اینترنت بزرگ شده‌اند و کسانی که در سنین بالاتر ناچار به استفاده از این ابزارها شدند، اختلاف فاحشی وجود دارد.
پیشنهاد مطالعه: سن مناسب خرید موبایل برای کودکان و نوجوانان
هجوم اطلاعات
در گذشته اطلاعات فقط در جایی پیدا می‌شد که افراد به دنبال آن می‌رفتند. کتاب، روزنامه یا محافل خاص، دانشگاه، فضای درسی و کاری اصلی‌ترین منبع دانش بودند. اما نسل های جدید با اطلاعاتی که از رسانه‌های مختلف به سمت آن‌ها روانه میشود، بمباران میشوند. در زمینه‌های مختلف، نظرات متعدد را میشوند و این مسئله امکان انتخاب و پرسش‌گری را در آن‌ها بیشتر میکند.
کمبود وقت والدین
مشکلات اقتصادی، افزایش و گستردگی نیازهای خانواده و شلوغ‌تر شدن شهرها، باعث میشود که والدین عملا زمان کمتری در خانه باشند. در عین حال اغلب والدین نمی‌توانند زمان باقی‌مانده را به درستی مدیریت کنند تا وقت کافی برای ارتباط کلامی و صمیمانه با فرزندانشان بگذارند. بنابراین اختلاف نسل ها کم کم به شکافی عمیق تبدیل میشود تا جایی که ممکن است هیچگونه درک متقابلی وجود نداشته باشد.
اثرات تفاوت نسل ها میان والدین و فرزندان
تفاوت بین دنیای والدین و فرزندان به دلیل اختلاف سنی، تلاش والدین برای پر کردن خلأهایی خود در کودکی، همیشه و در همه جوامع وجود داشته است و نمی‌توان مانع آن شد. هرچند شاید سرعت ایجاد این تفاوت و میزان آن برای دهه‌های مختلف تفاوت دارد. اما آیا شکاف نسلی بین والدین و فرزندان منفی و مخرب است؟ یا می‌توان از دل آن آثار مثبتی را بیرون کشید؟
وقتی تفاوت نسل ها به تضاد تبدیل می شود
اولین اثر مخرب تفاوت نسل ها زمانی آغاز میشود که نسل قبلی که جایگاه کنترلی و بالاتری نسبت به نسلهای جدید دارد، نتواند تغییرات و تفاوت‌ها را بپذیرد. کنترل‌گری و اعمال فشار روی نسل جوان نه تنها جواب نمی‌دهد بلکه فاصله بین والدین و فرزندان را بیشتر میکند و به مشکلاتی مانند لجبازی نوجوانان دامن می‌زند. از طرفی نسلهای قبل به دلیل نوع تربیت، جامعه‌پذیری و قانون‌پذیری بالاتری داشتند. اما نسل حاضر دیگر مداخله بیش از اندازه را نمی‌پذیرد و به دنبال نقد، تحلیل و پاسخگویی است.
مطالبه گری و رشد
یکی از مهمترین تفاوت های فکری والدین و فرزندان به دلیل سن کمتر و تفاوت شرایط زندگی، بی‌پروا بودن و مطالبه‌گری نسل جوان است که در روانشناسی تربیتی نوجوانان هم توجه زیادی به آن میشود. این دو ویژگی موتور متحرکه رشد جامعه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند و می‌توان از آن‌ها به نفع بالندگی جامعه و خلاقیت در رفع مسائل استفاده کرد.
نکات مهم در مدیریت تفاوت نسل و تربیت فرزندان
برای اینکه بتوانیم از تفاوتهای بین نسل ها و اختلاف فکری والدین و فرزندان بیشتری سود را ببریم و آثار سوء آن را کاهش دهیم، بهتر است به نحوه برخورد خود با نسلهای بعدی، روش تعامل و اصول تربیتی خود نگاهی بیندازیم و آن‌ها را تا جای ممکن بازنگری کنیم. نسل های جدید از نسل های قبل از خود چه می‌خواهند؟
نیاز به اعتماد و باور
باور، اعتماد و پذیرش نیازهای اولیه رشدیافتگی و هویت‌یابی نوجوانان و کودکان هستند. در هر جایگاهی که هستید، به نسلهای بعد از خود باور داشته باشید و آن‌ها را جدی بگیرید. شاید با رسیدن به دوران نوجوانی و سن بلوغ، روحیه سرکش فرزندان را بیشتر مشاهده کنید. باید بدانید بلوغ چیست و چه پیامدهایی دارد تا بتوانید نحوه رفتار با نوجوان را بهتر مدیریت کنید.
گفتگو و مذاکره
مهمترین تفاوت نسل ها در میزان توجه و آن‌ها به تنوع عقاید و توجه به نظرات دیگران است. نسل های جدید نیاز دارند که درباره تفاوت‌ها، چرایی قوانین و موضوعات مختلف بشنوند، صحبت کنند و شنیده شوند. زمان نصیحت و تنبیه نوجوان و کودک تمام شده است و نسلهای جدید برای پذیرفتن هر موضوعی نیاز به دلایل کافی دارند. زمان کافی برای صحبت کردن با یکدیگر بگذارید و صبر و حوصله کافی برای شنیدن نظرات هرچند مخالف به خرج دهید.
پذیرش تفاوت ها
در هر نسلی که هستید، چه در جایگاه فرزند و چه والدین، بپذیرید که برخی از تفاوت‌ها ناشی از تفاوت نسل ها است و انسان‌ها حق انتخاب آزادانه دارند. تلاش برای کم کردن فاصله فکری و فرهنگی بین والدین و فرزندان قدم مثبتی است، اما گاهی به نقطه‌ای می‌رسید که تفاهم امکان‌پذیر نیست. صبور باشید و پذیرش این واقعیت که آدم‌ها حتی از یک نسل می‌توانند متفاوت باشند را بپذیرید.
پیشنهاد مطالعه: مدیریت بددهنی، بی ادبی و فحاشی نوجوان
وقت گذراندن با یکدیگر
هرچه افراد بیشتر با یکدیگر وقت بگذرانند و این زمان‌ها با کیفیت باشند، کیفیت ارتباط، درک متقابل، توانایی کنار آمدن با تفاوتهای اساسی و پیوندهای عاطفی در ارتباط والدین با فرزندان بیشتر میشود. می‌توانید برای تصمیم‌گیری در مورد فعالیت‌هایی که با هم انجام می‌دهید، توافق کنید. گاهی والدین به فعالیت مورد علاقه فرزندان تن بدهند و گاهی فرزندان با والدین خود در فعالیت‌های کلاسیک والدین همراه شوند. فراموش نکنید که وقت گذراندن شامل همه انواع ارتباط مانند ارتباط کلامی، انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده، رفت و آمد با اقوام و دوستان است.
تلاش والدین برای به روز بودن
بخش بزرگی از شکاف بین نسل ها در دنیا به دلیل فاصله گرفتن والدین از تکنولوژی یا ترس آن‌ها از یادگیری است. به یاد داشته باشید که غفلت شما از یادگیری گام به گام تغییرات دنیا و عقب ماندن از اطراف، شما را ده‌ها قدم از فرزندتان و درک دنیای او دورتر میکند. بنابراین به یاد بیاورید که شما هم زمانی جستجوگر و یادگیرنده بوده‌اید و این توانایی هنوز در شما وجود دارد. برای یادگیری تکنولوژی و فناوری پیش‌قدم شوید، از فرزندتان سوال کنید و به دنبا اطلاعات روز باشید. صرف تلاش شما برای همراه شدن با دانش روز، احساس صمیمیت خوشایندی را در فرزندانتان ایجاد میکند.
پیشنهاد مطالعه: نحوه برخورد با اشتباهات نوجوان
سخن پایانی
تفاوت نسل ها موضوعی است که در صورت عدم مدیریت، هم به عنوان یک آسیب اجتماعی هم به عنوان یک بحران خانوادگی خود را نشان می‌دهد. رشد و پیشرفت سریع فناوری، تغییرات فرهنگی، تفاوت اقتضائات و نیازهای زندگی، پیچیده‌تر شدن روابط انسانی و شغلی، وجود رسانه‌های متعدد و متنوع از جمله علل زمینه‌ساز اختلاف فکری بین والدین و فرزندان هستند. اما این شکاف با افزایش آگاهی نسلهای مختلف، توجه و احترام به تفاوت‌ها در کنار تلاش برای همراه شدن با تغییرات زندگی، از راه‌های موثر برای نزدیک شدن هرچه بیشتر رده‌های سنی مختلف و کاهش اختلاف نسل والدین و فرزندان هستند.
سوالات متداول
- شکاف بین نسل ها یا اختلاف نسل ها به چه معنی است؟
شکاف بین نسل ها یا شکاف نسلی به معنای اختلاف در مورد باورها، اعتقادات و ارزشهای بین دو نسل مختلف است که منجر به تعارض و مشکل میشود و صرفا تفاوتی بدون آسیب نیست. شکاف نسلی معمولا به تفاوتهای بین والدین و فرزندان اشاره دارد. - علت شکاف بین نسل ها چیست؟
تفاوت قدرت انطباق انسان و توانایی مغز برای درک موضوعات کاملا جدید کاهش پیدا میکند، از طرفی هرچه زمان جلو میرود سرعت سرد و توسعه علم، فناوری و تکنولوژی بالاتر میرود و دسترسی به اطلاعات برای نسلهای بعد بیشتر است. همچنین والدین و فرزندان زمان زیادی را بیرون از خانه یا در حال کار با وسایل الکترونیکی میگذرانند. همه این موارد باعث شکلگیری بنیانهای فکری متفاوت میشوند. - چگونه می توان شکاف نسل ها بین والدین و فرزندان را پر کرد؟
قبل از هرچیز باید به خودمان رجوع کنیم و قدرت تطبیقپذیری با دنیا، خوب شنیدن، گفتگو، مباحثه و پذیرش را در خودمان تقویت کنیم. پس از آن در هر نسلی که هستیم با افزایش باور و اعتماد نسبت به نسل دیگر، درک کردن، پذیرش و در عین حال توافق کردن میتوانیم اثرات منفی شکاف نسل ها را کمتر کنیم و در عین حال از تغییرات مثبت نسلهای جدید و رشد و پیشرفت دنیا بهره بیشتری ببریم.
