یکی از مهمترین دغدغه‌های والدین، نزدیک شدن به دوران بلوغ فرزندان است. همه می‌دانیم که در این سن تغییرات زیادی در جسم، روحیات و رفتار دختران و پسران اتفاق می‌افتد که اگر اطلاع دقیق از آن نداشته باشیم ممکن است با مشاهده آن‌ها نتوانیم رفتار و برخورد مناسبی را بروز دهیم. این دوره برای سلامت جسمی و روانی نوجوانان در آینده اهمیت فراوانی دارد. در این مطلب درباره اینکه بلوغ چیست و در چه سنی باید اتفاق بی‌افتد و وظیفه والدین در این سنین صحبت کرده‌ایم.
بلوغ چیست؟
وقتی به دوران بلوغ اشاره می‌کنیم معمولا منظورمان بلوغ جنسی و جسمی است چون در این دوره لزوما بلوغ هیجانی یا فکری اتفاق نمی‌افتد. بلوغ جنسی و جسمی دوره سنی مشخصی دارد اما بلوغ هیجانی و بلوغ فکری، لزوما در دوره معینی اتفاق نمی‌افتند و شکل گرفتن آن‌ها به شرایط تربیتی و ذهنی افراد بستگی دارد.
سن بلوغ در واقع در دوره نوجوانی قرار دارد و برای دختران و پسران در رده سنی متفاوتی اتفاق می‌افتد. سن بلوغ همچنین معنای دینی و شرعی دارد.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
انواع بلوغ چیست؟
همانطور که اشاره کردیم بلوغ معانی مختلف و تعاریف متفاوتی دارند. انواع بلوغ ممکن است از نظر سنی، با یکدیگر همزمانی داشته باشند یا در دوره متفاوتی رخ دهند. یشنهاد می‌کنیم دو مطلب بلوغ دیررس و بلوغ زودرس را هم مطالعه کنید.
بلوغ جنسی
بلوغ جنسی در دختران معمولا بین سنین ۹ تا ۱۳ سالگی و سن بلوغ پسران ۹ تا ۱۴ سالگی است. در واقع از زمان شروع تغییرات دوره بلوغ، حدود ۴ تا ۵ سال طول می‌کشد که بلوغ جنسی کامل شود. علت بلوغ جنسی در این دوران، تغییرات هورمونی و ترشح هورمون‌های جنسی است که علاوه بر تغییرات جسمی قابل توجه، منجر به اثرات روحی و ذهنی میشود.
بلوغ فکری
در دوران نوجوانی، به طور معمول بلوغ فکری افراد آغاز میشود اما کامل شدن این بلوغ کاملا به رفتار والدین، ژنتیک فرد، کیفیت محیط آموزشی و تربیتی، روابط والدین و خانواده بستگی دارد. در واقع زمانی شخص به بلوغ فکر رسیده است که بتواند در شرایط مختلف بر پایه عقل و در تعادل بین احساسات و منطق، کم آسیب‌ترین تصمیم ممکن را برای خود بگیرد. یکی دیگر از ویژگی‌های بارز بلوغ فکری، ثبات نسبی در تصمیمات و احساسات است.
بلوغ هیجانی
نوجوانان به دلیل ترشح پیام‌رسان‌های عصبی در مغز، احساسات و هیجانات بیشتر و شدیدتری را تجربه می‌کنند. همچنین به دلیل ترشح هورمون‌های جنسی، نسبت به محرک‌های عاطفی و جنسی پاسخ شدیدتری بروز می‌دهند. برخی به دلیل فوران هورمون‌ها یا نامتعادل بودن آن‌ها در دوران بلوغ، ممکن است واکنش‌هایی مانند خشم و عصبانیت یا افسردگی نسبت به مسائل داشته باشند.
بلوغ شرعی
بلوغ در شرع اسلام برای دختران ۹ سال و برای پسران ۱۵ سال است و به معنای واجب شدن انجام فرائض دینی محسوب میشود. هرچند ممکن است افراد زودتر یا دیرتر از این سن، به بلوغ جنسی رسیده باشند.
نشانه های بلوغ چیست؟
با توجه به اینکه بلوغ انواع مختلفی دارد، نشانههای آن که صفات ثانویه جنسی نامیده می‌شوند نیز متفاوت هستند. در ادامه این تغییرات را توضیح داده‌ایم.
بیشتر بخوانید: راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ
بلوغ جنسی دوره‌ای از زندگی است که در آن بدن کودک به‌تدریج تغییر میکند و به بدن یک فرد بالغ تبدیل میشود، به‌طوری‌که توانایی تولیدمثل پیدا میکند. این مرحله همراه با تغییراتی در ظاهر بدن و همچنین کارکردهای جنسی است که در پسران و دختران تفاوت‌هایی دارد.
نشانههای جسمی بلوغ در دختران:
- رشد و سفت شدن سینه‌ها
- شروع رشد مو در ناحیه تناسلی و زیر بغل
- آغاز قاعدگی (پریود شدن)
- افزایش ترشحات واژینال
- افزایش قد و تغییر فرم بدن (پهن شدن لگن و تجمع چربی در ران‌ها و باسن)
- تغییرات پوستی مانند بروز جوش یا آکنه
نشانههای جسمی بلوغ در پسران:
- بزرگ شدن بیضه‌ها و آلت تناسلی
- رشد مو در ناحیه تناسلی، صورت، سینه و زیر بغل
- ضخیم‌تر شدن صدا (کلفت شدن)
- افزایش قد و رشد عضلات
- احتلام (خروج منی در خواب)
- بروز آکنه یا جوش روی صورت و بدن
پیشنهاد می‌کنیم سری هم به مطلب رشد قد کودکان بزنید و از عوامل موثر بر آن مطلع شوید.
نشانه های هیجانی بلوغ
یکی از تاثیرات واضح بلوغ در نوجوانان، تغییرات عاطفی بلوغ در دختران و پسران است، به این معنی که نوع درک آن‌ها از احساسات و اتفاقات دگرگون میشود و بروز و ظهور متفاوتی پیدا میکند. مثلا ممکن است نسبت به حرفی که قبلا اصلا برایشان اهمیتی نداشت پرخاشگری کنند، زود عصابانی شوند یا واکنش‌های تکانشی دیگری داشته باشند. این نوع واکنش‌ها هم برای خود نوجوان حالت جدید و عجیبی دارد و هم خانواده را دچار استرس میکند. هیجانات جنسی و عاطفی هم در این دوران اوج می‌گیرند.
تاثیر بلوغ روی احساسات
احساسات هم مانند هیجانات، در این دوران شکل مبالغه‌آمیزتری پیدا می‌کنند. نیازهای احساسی آن‌ها هم متفاوت می‌شوند و چیزی فراتر از دوران کودکی هستند. نوجوانان در دوران بلوغ نیاز به محبت بیشتری دارند در عین حال که باید آن را با توجه به خواست و نیاز فرزندتان بروز دهید. اگر ابراز محبت مستقیم او را آزرده میکند، طوری آن را نشان دهید که باب میلش باشد. نیاز عاطفی نیز در این دوره در اوج خود قرار دارند. در سن بلوغ نیاز به احساس امنیت، احساس تعلق، احساس دوست‌داشتنی بودن، احساس مفید بودن، احساس احترام، احساس استقلال، احساس رشد و احساس هویت افزایش پیدا میکند.
سن بلوغ در پسران و دختران
سن شروع بلوغ در پسران و دختران معمولاً متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند ژنتیک، تغذیه، شرایط محیطی و سلامت عمومی بستگی دارد. در ادامه، محدوده‌ی سنی طبیعی برای شروع بلوغ در هر دو جنس آورده شده است:
سن بلوغ در دختران:
- معمولاً بین ۸ تا ۱۳ سالگی آغاز میشود.
- نخستین نشانه‌ی بلوغ در بیشتر دختران، رشد سینه‌ها است.
- قاعدگی (پریود) معمولاً ۲ تا ۳ سال پس از شروع بلوغ رخ می‌دهد، یعنی حدود ۱۰ تا ۱۴ سالگی.
سن بلوغ در پسران:
- معمولاً بین ۹ تا ۱۴ سالگی آغاز میشود.
- نخستین نشانه بلوغ در پسران، بزرگ شدن بیضه‌ها و سپس رشد موهای ناحیه تناسلی است.
- تغییر صدا و افزایش قد معمولاً در مرحله‌های بعدی بلوغ ظاهر میشود.
نکته مهم:
اگر بلوغ قبل از ۸ سالگی در دختران یا قبل از ۹ سالگی در پسران شروع شود، به آن بلوغ زودرس گفته میشود و بهتر است با پزشک مشورت شود. همچنین اگر تا سن ۱۳ در دختران و سن ۱۴ در پسران هیچ نشانه‌ای از بلوغ دیده نشود، ممکن است نشانه‌ای از تاخیر در بلوغ باشد و نیاز به بررسی داشته باشد.
بلوغ زود رس
اگر دختری قبل از ۸ سالگی و پسری پیش از ۹ سالگی به بلوغ جنسی برسد و نشانههای جسمی و روحی بلوغ در او ایجاد شود، بلوغ زودرس دارد. این اتفاق به دلیل کم بودن قدرت درک کودک و تفاوتی که با همسالان پیدا میکند، ممکن است چندان خوشایند نباشد. فهمیدن اینکه فرزند شما دچار بلوغ زودرس شده می‌تواند یک زنگ خطر برای شما باشد که علل آن را بررسی کنید و در صورت وجود مشکل، درمان و پیگیری انجام دهید. در غیر این صورت این موضوع می‌تواند بی‌ضرر باشد و علت آن نیاز به درمان خاصی نداشته باشد. علل مختلفی برای بلوغ زودرس وجود دارد:
- مشکلات هورمونی، ناشی از اختلال در فعالیت غددی مانند هیپوفیز، آدرنال و تیروئید
- اختلال در عملکرد اندام‌های جنسی
- تغذیه، مانند مصرف غذاهای حاوی هورمون‌های گیاهی (مثل سویا) یا غذاهای چرب
- ژنتیک، احتمال بلوغ زودرس در کودکی که والدین او دچار بلوغ زودرس بوده‌اند بیشتر است.
- جنسیت، در دختران احتمال بلوغ زودرس بیشتر است.
- استرس شدید، با به هم زدن نظم ترشح هورمون‌ها می‌تواند باعث بلوغ زودرس شود.
- مواد شیمایی، مانند برخی سموم یا فلزات سنگین که باعث اختلا در عملکرد غدد می‌شوند.
دقت داشته باشید که در برخی موارد ممکن است یک سری علائم مانند بلوغ زودرس به نظر برسند، برای تشخیص دقیقتر نظر پزشک لازم است.
پیامدهای بلوغ زودرس
بلوغ زودرس مطلوب نیست و گاهی ممکن است باعث بروز مشکلات جسمی و روحی متعددی شود:
- کوتاهی قد
- کاهش اعتماد به نفس کودک و منزوی شدن
- مشکلات رفتاری
- استرس
عوامل موثر در بلوغ دختران و پسران
در بلوغ دختران و پسران، عوامل گوناگونی نقش دارند که می‌توانند زمان شروع و روند این مرحله را تحت تأثیر قرار دهند. این عوامل ممکن است باعث شروع زودتر یا دیرتر بلوغ شوند و حتی بر شدت تغییرات جسمی و روحی اثر بگذارند.
در ادامه، مهمترین عوامل مؤثر در بلوغ را بررسی می‌کنیم:
۱. عوامل ژنتیکی (وراثت)
- سابقه‌ی خانوادگی نقش مهمی در زمان شروع بلوغ دارد.
- معمولاً اگر پدر یا مادر زود یا دیر به بلوغ رسیده‌اند، فرزند نیز ممکن است الگوی مشابهی داشته باشد.
۲. تغذیه و وضعیت بدنی
- رژیم غذایی سالم و متعادل، به‌ویژه در کودکی، به رشد طبیعی بدن و شروع به‌موقع بلوغ کمک میکند.
- کودکانی که چاق هستند معمولاً زودتر وارد بلوغ می‌شوند، به‌ویژه در دختران.
- سوءتغذیه یا کم‌وزنی ممکن است باعث تاخیر در بلوغ شود.
۳. شرایط روانی و عاطفی
- استرس زیاد، اضطراب یا مشکلات خانوادگی ممکن است روند بلوغ را تحت تأثیر قرار دهد.
- احساس امنیت و حمایت عاطفی در خانواده به رشد روانی سالم کمک میکند.
۴. وضعیت سلامتی و بیماری‌ها
- برخی بیماری‌های مزمن، مشکلات هورمونی یا ناهنجاری‌های ژنتیکی می‌توانند باعث تأخیر یا اختلال در بلوغ شوند.
- عملکرد صحیح غده هیپوفیز و غدد جنسی برای آغاز و ادامه‌ی بلوغ ضروری است.
۵. محیط زندگی و سبک زندگی
- کودکانی که در محیط‌های شهری و پرتنش زندگی می‌کنند ممکن است تغییرات زودتری در بلوغ نشان دهند.
- تحرک بدنی، خواب کافی و دوری از مواد مضر (مثل دخانیات در نوجوانی) نقش زیادی در رشد طبیعی دارند.
۶. میزان فعالیت بدنی
- ورزش‌های شدید و افراطی، به‌ویژه در دختران (مثلاً در ژیمناستیک یا باله)، ممکن است بلوغ را به تاخیر بیندازد.
- فعالیت بدنی متعادل برای رشد جسمی و روانی مفید است.
وظیفه والدین در دوران بلوغ چیست؟
اولین و مهمترین نکته در برخورد با دوران نوجوانی و بلوغ نوجوانان، داشتن اطلاعات دقیق و صحیح نسبت به تمام تغییراتی است که در این سن با آن روبرو خواهید شد. نباید به عنوان والد با دیدن این تغییرات نگران شوید یا استرس بگیرید، بلکه لازم است شما بتوانید به خودتان و احساساتتان مسلط باشید و علاوه بر آن، به نوجوان خود نیز در این مسیر کمک کنید. در ادامه به برخی نکات اشاره کرده‌ایم که توجه به آن‌ها کمک میکند این دوران را با استرس کمتری پشت سر بگذارید.
توجه به استقلال در بلوغ
داشتن یک فضای شخصی از نظر زمانی و مکانی به نوجوانان در دوران بلوغ کمک میکند تا هویت‌یابی یبیشتری داشته باشند، بتوانند با خودشان خلوت کنند و فعالیت‌هایشان حتی ساده‌ترین چیزها مانند چیدمان اتاقشان را خودشان انجام دهند.
قدردانی از نوجوان در دوران بلوغ
همانطور که گفتیم نوجوان به دیده شدن نیاز دارد، تأمین این حس از طریق قدردانی کردن و تشویق عملکردهای مثبت او امکان‌پذیر است. در عین حال نباید روی رفتارهای منفی او تکیه کنید.
دریافت پاسخ سوالات
بلوغ دوران پرسش‌های بی‌جواب فلسفی و شروع تفکر انتزاعی است. اگر نوجوان نتواند برای سوالات خود یا چیزهایی که از او می‌خواهید جوابی پیدا کند، امکان نافرمانی از آن‌ها یا انجام اجباری و تحت فشار قرار گرفتن وجود دارد. بنابراین سعی کنید دانش خود را درباره سوالاتی که نوجوان در این سن می‌پرسد (مثلا نیاز عاطفی، تغییرات جسمی، نیاز جنسی) و نوع درست پاسخ به آن‌ها بالا ببرید. تشویق نوجوان به کتاب خواندن در سن بلوغ و افزایش اطلاعات هم می‌تواند مسیر خوبی پیش روی او بگذارد تا از روشی بدون آسیب به جواب‌های خود برسد.
تخلیه انرژی در دوران بلوغ
برای نوجوان راه‌های مناسبی مانند ورزش‌های حرفه‌ای، ورزش تفریحی مانند شنا، کارهای هنری، رفتن به کنسرت، تئاتر و سینما، مسافرت و یا انجام بازی‌های خانوادگی را در نظر بگیرید تا از این طریق انرژی مضاعف آن‌ها در جهت درستی به کار گرفته شود. به علاوه این فعالیت‌های مفید با افزایش توانمندی‌ها در دوران بلوغ، باعث رشد اعتماد به نفس فرزندتان خواهند شد. سعی کنید تا جایی که او دوست دارد با او همراه شوید و اگر در مواقعی معقول نیاز به تنهایی داشت، بگذارید مستقل به این فعالیت‌ها بپردازد.
مراجعه به متخصص
با توجه به تغییرات وسیع روحی و جسمی در این دوران، لازم است توجه بیشتری به سلامتی فرزندتان داشته باشید. از نظر هورمونی، مشکلات پوستی، رشد و مشکلات روحی نوجوان خود را بررسی کنید و در صورت لزوم از متخصصین مربوطه برای دریافت کمک تخصصی کمک بگیرید.
سخن پایانی
والدين معمولا با گذراندن دوران نوجواني خود، هيجانات، اضطراب، شادي يا استرس ناشی از تغییرات این دوران را به فراموشی می‌سپارند و هنگام رويارويي با اين هيجانات در فرزندان خود متعجب می‌شوند. اما به دلیل حساسیت بالای دوران بلوغ و نقش آن در سلامت جسمی و روحی افراد در سنین بالا، لازم است والدین توجه ویژه‌ای به کسب اطلاعات درباره تغییرات دوران بلوغ داشته باشند، بلوغ زودرس و علائم آن را بشناسند و نوه صحیح برخورد و ارتباط با فرزندان در زمان بلوغ را بدانند تا این دوران نیز به خوبی سپری شود. در این مقاله سعی کردیم اطلاعات کلی درباره دوره بلوغ و تعریف بلوغ از ابعاد مختلف بپردازیم.
سوالات متداول
- بلوغ چیست؟
بلوغ مرحلهای از رشد است که در آن بدن و ذهن نوجوانان بهسمت بزرگسالی تغییر میکند و شامل تغییرات جسمی، عاطفی و هورمونی میشود. - بلوغ چه موقعی شروع میشود؟
سن بلوغ در دختران به طور طبیعی بین ۹ تا ۱۳ سال و در پسران ۹ تا ۱۴ سالگی است و طی ۴ تا ۵ سال تکمیل میشود. - بلوغ زودرس چیست؟
اگر دختری قبل از ۸ سالگی و پسری پیش از ۹ سالگی به بلوغ جنسی برسد و نشانههای جسمی و روحی بلوغ در او ایجاد شود، بلوغ زودرس دارد. - وظیفه والدین در دوران بلوغ چیست؟
افزایش دانش و اطلاعات با دوران بلوغ، نشانههای بلوغ، سن بلوغ، نحوه درست برخورد با تغییرات نوجوان و اینکه نیازهای دورن بلوغ چیست از مهمترین وظایف والدین در این دوره هستند.
