گاهی مسیر و مقصد برایت مهم نیست و تنها فکروذکرت رفتن است. انگار گمشده‌ای به وسعت دنیا و به ابهام آینده مثل خوره به جانت افتاده است! گمشده‌ای که تنها راه رسیدن به جوابش، گشتن و تجربه‌کردن است. برای ما بزرگ‌ترها گهگاهی این اتفاق می‌افتد اما برای نوجوانان فکروذکر هر روزشان است. زندگی نوجوانان پر از گمشده‌های درسی، تحصیلی، اجتماعی، شغلی و از همه مهم‌تر شخصی است و تنها ابزار یافتن این گمشده‌ها استقلالطلبی و تجربه‌کردن است. به‌همین‌دلیل، استقلال طلبی در نوجوانان اهمیت زیادی پیدا می‌کند و تبدیل به یکی از نیازهای اساسی نوجوانان می‌شود. استقلالطلبی برای نوجوانان به‌حدی اهمیت دارد که بدون درک آن، فهم درست نحوه رفتار با نوجوان ممکن نیست.
استقلال طلبی در نوجوان
میل به کاوش و عبور از مرزهای دوران کودکی، نوجوانان را وارد دنیای جدیدی می‌کند. آن‌ها تا به اینجا کاملا مطیع و گوش‌به‌فرمان بوده‌اند و چیزهای زیادی آموخته‌اند! حالا دیگر هیچ چیزی به‌اندازه آزمایشگری آموزه‌های برگرفته از خانه، مدرسه و جامعه اهمیت ندارد. این روحیه کنجکاوی، حالتی از سرکشی و شورش علیه قوانین و سنت‌ها نیز در درون خود دارد و باعث نگرانی والدین می‌شود. البته جای نگرانی نیست زیرا این مسئله موقتی است. اگر هم پرخاشگری‌های فرزندتان زیاده‌ازحد است، می‌توانید از مقاله راهنمای کامل کنترل خشم در نوجوانان کمک بگیرید.
استقلالطلبی یکی از نیازهای اساسی نوجوانان است و آن‌ها در این دوره سنی تلاش زیادی برای رسیدن به آن می‌کنند. اگر والدین با کنترل افراطی به دنبال سرکوب این نیاز باشند، با واکنشهای دفاعی فرزندان و سرپیچی آن‌ها رو به رو خواهند شد. این واکنشهای دفاعی گاهی به بروز رفتارهای پرخطر و خودویرانگر نوجوانان منتهی می‌شود. در سمت مقابل، برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ نقش زیادی در رشد و پیشرفت آن‌ها دارد.
علت استقلال طلبی نوجوانان چیست؟
از دیدگاه روانشناسی تربیتی نوجوانان، تقریبا تمام دلایل استقلالطلبی نوجوانان (به‌جز هویت‌یابی) با کودکان یکسان است. هویت مثل بستنی نیست که بتوان از سوپرمارکت سر کوچه برای کودک خرید و برای مدتی او را ساکت کرد. منظور اینکه هویت‌یابی فرآیندی کاملا فعالانه است و نوجوان باید به‌صورت مستقل و به‌تنهایی در این سفر پا بگذارد. آن‌ها دیگر نمی‌خواهند از روی دست والدین و دیگر بزرگسالان تقلید کنند! تنها موضوع بااهمیت برای آن‌ها کسب هویتی مستقل، معنادار و شخصی است؛ چیزی که بتوانند تمام عمر به آن پایبند بمانند و در مسیرش قدم بردارند.
مزیت های افزایش استقلال در نوجوان
کسب استقلال، ضروری‌ترین و اصلی‌ترین مهارت برای گذر نوجوان از کودکی به بزرگسالی است. رسیدن به استقلال مزایای زیادی نیز دارد که مهمترین آن‌ها به موارد زیر مربوط است:
- افزایش عزتنفس در نوجوانان
- کاهش استرس و افزایش حس خوشحالی
- تسریع در فرآیند هویت یابی نوجوانان
- بهبود مهارت تصمیمگیری
- افزایش رشد و خودشکوفایی
- افزایش شانس کمک به دیگران
علائم استقلال طلبی ناسالم در نوجوانان
نوجوانی و تلاطم‌های آن گاهی با علائمی از رفتارهای ناسازگارانه و بروز مشکلات رفتاری و روانی همراه است. این رفتارهای ناسازگارانه گاهی بر نیاز به استقلالطلبی نیز تأثیر می‌گذارند و موجب به بیراهه کشیده‌شدن آن می‌شوند. موارد زیر جزو مهمترین علائم استقلالطلبی ناسالم هستند:
- تغییرات ناگهانی در گروه دوستان
- فاصلهگرفتن افراطی از خانواده و والدین و بروز احساس تنهایی در نوجوان
- عدم علاقه به سرگرمی‌ها و فعالیت‌های جذاب قدیم
- نوسانات خلقی شدید
- واکنشهای دفاعی و لجبازی نوجوان در مواجهه با نگرانیهای و اظهارنظرهای والدین
- علائم سوءمصرف مواد
- افت عملکرد تحصیلی و ترک تحصیل؛ برای آگاهی از علل این مشکل به مقاله دلایل ترک تحصیل دانش آموزان مراجعه کنید.
چقدر باید به فرزند نوجوانم استقلال بدهم؟
باز هم سوال مهم و همیشه حاضر زندگی: چگونه تعادل را برقرار کنیم؟ چگونه فرزندانی مستقل و درعین‌حال گوش‌به‌فرمان تربیت کنیم؟ رعایت دو نکته زیر، حتما در این زمینه به شما کمک خواهد کرد:
تنظیم سبک فرزند پروری
والدین هلیکوپتری یا کمال گرا و استفاده از سبک فرزندپروری سخت‌گیرانه، باعث سرکوب نیاز به خودمختاری و استقلالطلبی و بروز وابستگی یا دیگر اختلالات رفتاری در فرزند می‌شود. از طرف دیگر، آزادی بیش‌ازحد و استفاده از سبک فرزندپروری سهل‌انگارانه منجر به بی‌مسئولیتی و خودانظباطی ناکافی او می‌شود. بنابراین، با استفاده از سبک فرزند پروری مقتدرانه، باید بین آزادی و محدودیت تعادل برقرار کنید.
تعیین حد و حدود برای نوجوان مستقل
یکی از سخت‌ترین کارهای والدین برای محافظت و مراقبت از نوجوانان حدوحدودگذاری برای رفتارهای آن‌ها است. البته دیگر دوران جملاتی مانند «تا زمانی که زیر سقف من زندگی می‌کنی، باید با قوانین من زندگی کنی.» گذشته است؛ اما هنوز اهمیت روابط خانوادگی و قوانین و ارزش‌های حاکم بر آن کاملا پابرجاست. بنابراین، والدین باید درباره موضوعات زیر کاملا شفاف باشند:
- آیا خط قرمزهایی وجود دارد که شما به هیچ عنوان از آن‌ها چشم‌پوشی نمی‌کنید؟
- قوانین و ارزش‌های خانوادگی چیست؟
- در صورت عبور فرزند از این خط قرمزها و قوانین، چه عواقبی در انتظار او است؟
همچنین می‌توانید دراین‌باره از مقاله ما درباره آموزش نظم و انضباط به نوجوانان هم کمک بگیرید.
راهکارهای پرورش استقلال در نوجوانان
رسیدن به استقلال یکی از مهمترین و ضروری‌ترین مهارتهای موردنیاز نوجوانان برای ورود به بزرگسالی است. آن‌ها در این مسیر پرفرازونشیب به کمک شما و رعایت نکات زیر نیاز مبرم دارند:
- عشق و حمایت‌تان را به او نشان دهید.
- به احساسات و عقاید فرزندتان احترام بگذارید.
- مقالاتی مانند روش های آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان را بخوانید و در کسب مهارتهای لازم کمکش کنید.
- فرصت‌هایی برای تمرین استقلال و مسئولیت‌پذیری در اختیارش بگذارید.
- مقالاتی مانند راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ را بخوانید و تعارضات والد-فرزندی را به شیوه‌ای مثبت و سازنده حل کنید.
بیایید هرکدام از این موارد را با جزئیات بیشتر بررسی کنیم:
نشان دادن علاقه، عشق و حمایت به نوجوان
روابط حمایت‌گرانه و صمیمی باعث احساس امنیت و آرامش فرزند می‌شود. همه ما وقتی احساس آرامش خیال و پشت‌گرمی داشته باشیم، راحت‌تر رو به جلو و به سمت تجربیات جدید، هویت‌یابی و علایق و خواسته‌های‌مان حرکت می‌کنیم؛ پس از فرزندتان حمایت کنید و رابطه گرم و صمیمانه‌ای با او داشته باشید:
- علاقه خود را نسبت به سرگرمی‌ها، فعالیتها و دوستان فرزندتان ابراز کنید.
- برای صحبت‌کردن و گپ‌زنی با او وقت بگذارید.
- مصادیق و قوانین حریم خصوصی نوجوان را رعایت کنید.
- دائما از جملات محبت‌آمیزی مانند «دوستت دارم.» استفاده کنید.
احترام به احساسات و باورهای نوجوان
تغییرات ناگهانی جسمانی، هیجانی و اجتماعی نوجوانان باعث افزایش حساسیت و بروز نوسانات عاطفی در آن‌ها می‌شود. در این مقطع زمانی باید بیش‌ازپیش با فرزندتان همدل و همراه باشید و در آگاهی هیجانی و مدیریت احساسات به او کمک کنید؛ زیرا کنترل احساسات بخش مهمی از مستقل‌شدن است. موضوع مهم دیگر، باورهای نوجوان است.
جست‌وجو و ارزیابی باورها و وایده‌ها یکی دیگر از روش‌های برقراری ارتباط موثر با جهان خارج است. شاید باورهای فرزندتان را قبول نداشته باشید اما جدی‌گرفتن آن‌ها باعث احساس ارزشمندی او می‌شود. همچنین می‌توانید با استفاده از این اختلافات به او نشان دهید که داشتن دیدگاه‌ها و نظرات متفاوت هیچ ایرادی ندارد و موضوعی کاملا طبیعی است. احساس ارزشمندی در کاهش مشکلات رفتاری و روانی مانند اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان تأثیر بسیار زیادی دارد.
کمک به رشد مهارت های مورد نیاز برای مستقل شدن
نوجوانان برای مستقل‌شدن به مهارت‌هایی مانند حل مسئله موفقیت‌آمیز نیاز دارند. شما باید در تمرین و رشد این مهارتهای زندگی نوجوانان به فرزندتان کمک کنید؛ مثلا برای آموزش مهارت حل مسئله موثر در این دوره سنی از گام‌های زیر استفاده کنید:
- در مورد گزینه‌های مختلف، اطلاعات جمع‌آوری کنید؛ مثلا شاید فرزندتان نیاز به کمک در تصمیمگیری درباره کلاس‌های فوق‌برنامه مختلف مانند موسیقی، زبان انگلیسی یا استخر داشته باشد.
- درباره معایب و مزایای هر کدام از انتخاب‌ها بحث کنید.
- برای رسیدن به بهترین تصمیم، هر کدام از انتخاب‌ها را ارزش‌گذاری کنید.
- درباره مشکلات و چالش‌های احتمالی و نحوه حل آن‌ها با او صحبت کنید.
- درباره نحوه مدیریت چالش‌های پیش رو به فرزندتان بازخورد بدهید.
فراهم سازی فرصت برای تمرین استقلالطلبی
فعالیت‌های حمایت‌شده و ایمنی که به فرزندتان احساس آزادی و فاصله از شما را می‌دهد، در تمرین استقلالطلبی به او کمک زیادی می‌کند. فعالیت‌هایی مانند ورود به تیم‌ها یا باشگاه‌های ورزشی، شرکت در گروه‌های خاص، تنها بیرون رفتن نوجوان، فعالیت‌های داوطلبانه و کار پاره‌وقت به او کمک می‌کند تا:
- به مهارت‌ها و قابلیت‌های جدیدی برسد.
- با سرعت بیشتری به سمت استقلالطلبی مثبت حرکت کند.
- حس تعلق‌پذیری به جامعه و اطرافیان پیدا کند.
- تاب‌آوری و سرسختی بیشتری داشته باشد.
- خطرات و چالش‌های انتخاب‌هایش را بپذیرد.
حل مثبت و موثر تعارضات والد-فرزندی
علاقه زیاد نوجوانان به تجربه‌گرایی و آزمون‌وخطا گاهی آن‌ها را به سمت خط قرمزهای خانوادگی و حتی اجتماعی و قانونی می‌کشاند. البته برخی از این رفتارها را نیز صرفا برای مشاهده واکنشهای دیگران انجام می‌دهد. بنابراین باید به اصول ارتباط والدین با نوجوانان واقف باشید و با رویکردی مثبت و سازنده، تعارضات والد-فرزندی را مدیریت کنید. سعی کنید با مدیریت اختلافات، فضا و انگیزه کافی برای استقلالطلبی و مسئولیت‌پذیری برای فرزندتان فراهم کنید.
بیشتر بخوانید: تنظیم خواب دانش آموزان
سخن پایانی
مسیر عبور از چالش‌های پرپیچ‌وخم نوجوانی به سمت دنیای تلخ‌وشیرین بزرگسالی از استقلالطلبی می‌گذارد. آن‌ها برای تبدیل شدن به نوجوانی موفق و رسیدن به هویتی سالم و پایدار، به استقلال و بررسی انتخاب‌های مختلف نیاز دارند. استقلالطلبی مزایای زیادی از جمله افزایش عزتنفس و اعتمادبهنفس برای‌شان به همراه دارد. بنابراین، شما باید در عین مراقبت و در موارد ضروری محدودیت‌گذاری، به کسب استقلال و مسئولیت‌پذیری در آن‌ها کمک کنید. برای پرورش استقلالطلبی در نوجوانان باید به نکاتی مانند ابراز عشق و حمایت، احترام به احساس و باورها، فراهمسازی فرصت‌های تمرین استقلال، حل موثر تعارضات و آموزش مهارتهای لازم به آن‌ها توجه کنید.
سوالات متداول
- فواید استقلالطلبی نوجوانان چیست؟
افزایش عزتنفس و اعتمادبهنفس، کاهش استرس و افزایش رضایت از زندگی، بهبود مهارت تصمیمگیری، افزایش رشد و خودشکوفایی و افزایش شانس کمک به دیگران از مهمترین فواید رشد استقلال در نوجوانان است. - علائم استقلالطلبی ناسالم نوجوان چیست؟
فاصلهگرفتن از خانواده، تغییر ناگهانی در گروه دوستان، نوسانات خلقی شدید، بیعلاقگی به فعالیتها و سرگرمیهای قبلی، افت عملکرد تحصیلی، علائم سوءمصرف مواد و واکنشهای دفاعی در مواجهه با نگرانیهای والدین از مهمترین علائم این مشکل هستند. - راهکارهای پرورش استقلال در نوجوانان چیست؟
نشاندادن عشق، علاقه و حمایت، احترام به باورها و هیجانات فرزند، آموزش مهارتهای مورد نیاز به او، حل مثبت و موثر تعارضات والد-فرزندی و فراهمسازی فرصت برای تمرین استقلالطلبی از مهمترین راهکارهای پرورش این موضوع است.
