رفتار ما در موقعیت‌های اجتماعی مختلف تا حدودی دستخوش تغییر میشود، زیرا نقش ما به‌عنوان پدر، مادر، خواهر، برادر، فرزند، معلم و دوست متفاوت است. تغییر نقش موجب تغییر رفتار میشود و این موضوع کاملا طبیعی و حتی ضروری است، زیرا ما نمی‌توانیم به مدیرمان دستور دهیم یا گوش به‌فرمان فرزندمان باشیم! اما بعضی از افراد آن‌قدر غرق نقش‌های اجتماعی می‌شوند که خود واقعیشان را فراموش می‌کنند. یکی از ویژگیهای بارز این افراد، اختلال شخصیت نمایشی است. اختلال شخصیت نمایشی یکی از اختلالات روانی و رفتاری شایع در نوجوانان است و بر عملکرد شخصی و تحصیلی آن‌ها تأثیرات منفی می‌گذارد. به همین دلیل، هدف این مقاله بررسی علل و نحوه برخورد صحیح با اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان است.
اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک چیست
کلمه هیستریونیک به معنای دراماتیک و تئاترگونه است؛ افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بیش از حد نقش بازی می‌کنند و دنیا از نظرشان شبیه یک فیلم دراماتیک و پرهیجان است. این اختلال، در طبقه بندی بیماری‌های روانی با اختلال شخصیت ضداجتماعی، خودشیفته (با علائمی مانند طرحواره استحقاق نوجوان مشخص میشود) و مرزی (این شخصیت ها همه چیز را صفر و صد نگاه می کنند) در یک گروه قرار می‌گیرد. همه این اختلالات دارای دو ویژگی مشترک هستند:
- در کنترل هیجانات مشکل دارند.
- رفتارشان هیجانی و غیرقابل‌پیش‌بینی است.
علاوه بر این دو ویژگی، زندگی مبتلایان به این اختلال با میل شدید به جلب توجه دیگران گره خورده است. آن‌ها نیاز شدیدی به گرفتن تائید از جانب دیگران دارند و البته فریب دادن دیگران را خوب بلدند. احتمال بروز این اختلال در زنان بیشتر از مردان است، زیرا اکثر فرهنگها رفتارهای هیجانی در مردان را ناپسند می‌دانند.
اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
تجربه طوفان‌های هیجانی، واکنش‌های افراطی، توجه طلبی، پوشیدن لباس نامناسب و رفتارهای پرخطر در نوجوانی بیش از دیگر سنین است. این رفتارها اگرچه تا حدودی هیجانی هستند، اما با اختلال شخصیت نمایشی تفاوت دارند. یکی از خصوصیات بارز دوران نوجوانی، اعتقاد به تماشاگران خیالی است، یعنی تصورشان این است که همه مدام در حال توجه و بررسی تکتک افکار و رفتارهایشان هستند. این ویژگی، احتمال بروز اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان را افزایش می‌دهد. نوجوانان دارای این اختلال، خودپنداره و خودارزشی ضعیفی دارند که در تفسیر نقاشی کودکان قابل مشاهده است.
نشانههای اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
علائم و نشانههای اختلال شخصیت نمایشی اگرچه تا قبل از 15 سالگی به‌صورت کامل رشد نمی‌کنند، اما احتمالا والدین، خانواده و معلمان بعضی از این صفات را قبل از 15 سالگی هم مشاهده خواهند کرد.
- رفتارهای نمایشی و پر رنگ و لعاب
- زود صمیمی شدن
- جست و جوی توجه و تائید دیگران
- تحریک پذیری و رفتارهای هیجانی
- توجه بیش از حد به ظاهر که برای جلب توجه استفاده میشود.
- مبالغه و بزرگنمایی افکار و احساسات
- وابستگی شدید به دیگران
- سبک گفتار کودکانه، کلی و فاقد جزئیات
- مشکل در ایجاد و حفظ روابط عمیق و پایدار
خصوصیات نوجوانان دارای اختلال شخصیت نمایشی تا حدودی زیادی ذهنی و درونی است و قبل از تشخیص گذاری لازم است که تاریخچه، رفتار و ظاهر فرد، به‌صورت کامل توسط روانشناس بالینی یا روانپزشک بررسی شود.
بیشتر بخوانید: فوبیا در کودکان
علل اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
عوامل گوناگونی در بروز این اختلال نقش دارند، اما نقش محیط و خانواده بیش از نقش ژنتیک است. در ادامه علل اصلی این اختلال را بیان می‌کنیم:
نقش خانواده و محیط در اختلال شخصیت نمایشی
کودکان و نوجوانانی که تجربیات آسیب‌زای شدیدی مانند سوءاستفاده، غفلت و رهاشدگی را تجربه کرده باشند، در خطر بیشتری برای این اختلال و مشکلات دیگری مانند کودکان دیرآموز قرار دارند. به‌عنوان مثال، فقدان توجه و رسیدگی مراقب اصلی باعث رشد استراتژی‌های توجه طلبی و تعاملات سطحی میشود. این کودکان به دلیل سبک فرزندپروری طردکننده یا مستبدانه، توجه و محبت کافی از والدین دریافت نکرده‌اند و سبک دلبستگی ناایمن دارند. به‌صورت کلی، سبک دلبستگی ناایمن احتمال ابتلا به اختلالات شخصیت را افزایش می‌دهد.
همچنین تجربیات آسیب‌زای شدید، باعث فراموشکاری کودکان و ایجاد فرض‌های اشتباه در مورد خودشان و دنیا میشود؛ یکی از مهمترین فرض‌های آن‌ها این است که «من بی‌کفایتم و نمی توانم خودم از پس زندگی‌ام برآیم.» این تصورات باعث شکل‌گیری نیاز شدید به وابستگی و توجه در نوجوان میشود. وابستگی شدید به دیگران، یکی از نشانههای اصلی اختلال شخصیت نمایشی است.
نقش ژنتیک در اختلال شخصیت نمایشی
ژنتیک در بروز این اختلال نقش زیادی ندارد. بر اساس تحقیقات، احتمال بروز این اختلال در کودکان دارای والدین مبتلا به اختلال شخصیت فقط کمی بیشتر از جمعیت عادی است.
نقش انتقال دهنده های عصبی در اختلال شخصیت نمایشی
یافته‌ها حاکی از آن است که افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی، سیستم نوروآدرنرژیک حساس‌تری دارند؛ سیستم نوروآدرنرژیک مسئول آزادسازی انتقال دهنده عصبی نوراپینفرین است. افزایش این نوروترانسمیتر در مغز، باعث بروز مشکلاتی مانند اضطراب امتحان در دانش آموزان،وابستگی و همرنگی بیشتر با جمع میشود.
عوارض اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
پیامدهای اختلال شخصیت نمایشی به‌صورت کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- احتمال بروز برخی اختلالات روانی را افزایش می‌دهند.
- باعث افزایش مشکلات شخصی و اجتماعی در زندگی می‌شوند.
اختلالات همایند با شخصیت نمایشی
بیماری‌های روانی زیر در این افراد شیوع بیشتری دارد:
- اختلال وحشت زدگی/اضطراب
- اختلال افسردگی اساسی
- سوء مصرف مواد
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال خورد و خوراک مانند بی‌اشتهایی یا پر اشتهایی عصبی
- اختلال دلبستگی
- اختلال جسمانی شکل
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی
مشکلات عملکردی نوجوانان شخصیت نمایشی
- احتمال بروز مشکلات تحصیلی و اختلالات یادگیری
- ضعف در روابط با دیگر همکلاسی‌ها و معلمان
- ناتوانی در حفظ روابط یا دوستی‌های بلندمدت، به دلیل رفتارهای توجه طلبی از قبیل بازی کردن نقش قربانی و قهرمان
- انجام رفتارهای خطرناک مانند خودآزاری و سوء مصرف الکل و مواد مخدر
- قرار گرفتن در موقعیت‌هایی مانند روابط مجازی خطرناک و سوء استفاده‌های دیگر به دلیل رفتارهای برونگرایانه و هیجانی
- ترس از مدرسه در کودکان و نوجوانان به دلیل حساسیت نسبت به واکنش همسالان و مقبولیت در گروه دوستان
- افزایش احتمال اقدام به خودکشی برای جلب توجه (مراقب این موضوع باشید!)
درمان اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
به دلیل درون‌نگری ضعیف نوجوانان نمایشی، درمان آن‌ها به‌سختی پیش می‌رود زیرا از احساسات و عواطفشان بی‌خبرند. با این وجود، درمان مناسب باعث اصلاح پاسخ‌ها و رفتارهای هیجانی میشود و در بهبود این اختلال بسیار تأثیرگذار است. روانکاوی، درمان منتخب برای این اختلال است زیرا بر افکار ناخودآگاه تمرکز دارد. هدف درمان روانکاوی کمک به نوجوانان برای فهم انگیزه‌ها و ترس‌های پشت رفتار و افکارشان است تا روابط بهتر و موثرتری با دیگران داشته باشند. به خاطر داشته باشید که برای حل اصولی این مشکل حتما باید از روانشناسان بالینی کمک بگیرید.
بیشتر بخوانید: مدیریت کمال گرایی نوجوانان | راهنمای والدین
برخورد صحیح با اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
سروکار داشتن با نوجوان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی آسان نیست. صبر و درک، کلید موفقیت کمک به نوجوان است تا رو به جلو حرکت کنند و مهارت‌ها و استراتژی‌های لازم برای مدیریت رفتار و واکنش‌هایش را یاد بگیرد. در ادامه نکاتی را در مورد نحوه برخورد صحیح والدین با اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان ارائه می‌کنیم:
- به صورتی فعالانه در برنامه درمان شرکت کنید.
- به نوجوان یادآوری کنید تا به‌صورت کامل برنامه‌های درمانی مانند تمرینات ذهن‌آگاهی را انجام دهد.
- اگر اختلال همایند دیگری مانند افسردگی وجود دارد، مراقب پیروی از برنامه درمان آن اختلال نیز باشید.
- در این نوجوانان را جدی بگیرید.
- برای درک نیازها و احساسات نوجوانان تلاش کنید.
- تفاوت بین رفتار توجه طلبی مثبت و منفی را به نوجوان آموزش دهید.
- مرزها و محدودیت‌هایی برای نوجوان تعیین کنید تا گرفتار مشکلات اجتماعی نشود.
- در مورد شرایط فرزند با خانواده، خواهر، برادر و مدرسه صحبت کنید.
- از مددکار اجتماعی و مشاور برای منابع و اطلاعات در مورد اختلال شخصیت نمایشی و درمان اختلالات یادگیری کمک بگیرید.
- بر رفتارهایی مانند سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر نظارت داشته باشید.
- برای رهایی از افکار منفی به کودک کمک کنید.
- از نوجوان بخواهید که احساساتش را یادداشت کند تا بهتر بتواند با آن‌ها ارتباط برقرار کند.
- به‌عنوان یک خانواده از نوجوان حمایت کنید، از خانواده درمانی و درمان فردی برای خودتان نیز استفاده کنید.
- آرام بمانید و نوجوان را تحقیر و سرزنش نکنید. حمایت گر باشید و از قضاوت اجتناب کنید.
- از همه مهم‌تر در کنار کودک بمانید و عشق را به او تقدیم کنید.
سخن پایانی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، تحریک پذیر و هیجانی هستند و رفتاری پر رنگ و لعاب، نمایشی و برونگرایانه دارند. آن‌ها اغلب در ایجاد و حفظ روابط عمیق و پایدار مشکل دارند و به دلیل سبک دلبستگی ناایمن، نیاز شدیدی به وابستگی و توجه دارند. عوامل محیطی مانند سبک فرزندپروری والدین در بروز این اختلال نقشی تعیین کننده دارند. به دلیل تأثیر زیاد عوامل محیطی در بروز این اختلال، درمانهای روانشناختی، بهخصوص روانکاوی، تأثیر بیشتری بر بهبود آن دارند. پیگیری برنامه و توصیه‌های درمانی فرزند باشید تا به ثبات شخصیتی لازم دست پیدا کند.
سوالات متداول
- برخورد صحیح با اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان چگونه است؟
درک احساسات و نیازها، پرهیز از تحقیر یا سرزنش، استفاده از خدمات روانشناختی و حمایت عاطفی از مهمترین موارد در برخورد صحیح با مبتلایان به این اختلال هستند. - نشانههای اختلال شخصیت نمایشی در نوجوان چیست؟
رفتارهای نمایشی، زود صمیمی شدن، توجه طلبی و تائید طلبی، تحریک پذیری و سبک گفتار کلی و فاقد جزئیات از ویژگیهای بارز این اختلال است. - علل اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان چیست؟
عوامل محیطی و بهخصوص خانواده نقش بسیار زیادی در بروز این اختلال دارند، زیرا اکثر این نوجوانان دارای سبک دلبستگی ناایمن هستند.
