بسیاری از والدین از فراموشکاری و حواسپرتی کودکان خود شکایت دارند و به دنبال راهی برای افزایش توجه کودکشان می‌گردند. در سنین بزرگسالی یا سالمندی، فراموشکاری به علت مشغله زیاد یا کهولت سن طبیعی به نظر برسد اما آیا فراموشکار بودن کودکان عادی است؟ حتما کودکانی را دیده‌اید که دائم وسایل خود را گم می‌کنند، فراموش می‌کنند که چه تکالیفی دارند و انجام آن‌ها را از یاد می‌برند یا به نظر می‌رسد درس‌هایشان را فراموش می‌کنند و با افت عملکردی و تحصیلی مواجه هستند. در این مطلب می‌خواهیم
دلایل فراموشکاری کودکان
اولین دلیلی که در مواجهه با فراموشکاری در کودکان به ذهن می‌رسد کمبود هوش یا مشکل حافظه کودک است در حالی‌که این‌ها فقط دو دلیل از علل مختلف فراموش کردن بین کودکان هستند. در عین حال باید توجه داشت که معمولا در کودکانی که فراموشکاری مداوم و طولانی‌مدت دارند مشکلات زمینه‌ای همزمان وجود دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
کمبود خواب
مغز برای عملکرد صحیح از جمله به خاطر سپردن و به یاد آوردن، نیاز به خواب و استراحت کافی و با کیفیت دارد. بنابراین در کودکانی که به هر دلیل ساعت خواب نامنظم یا ناکافی دارند، کابوس می‌بینند، خواب عمیق ندارند، دندان قرچه می‌کنند یا در خواب تنفس نامناسبی دارند یا به سایر اختلالات خواب دچار هستند، احتمال بروز فراموشی بالاتر است.
ابتلا به اختلال نقص توجه یا بیش فعالی
نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از اختلالات طیفی است که یکی از نشانه‌های تشخیص آن حواسپرتی و فراموشکاری است. این کودکان به دلیل نداشتن توجه و تمرکز کافی مطالب را یاد نمی‌گیرند اما مشکلی در ضریب هوشی آن‌ها وجود ندارد.
ابتلا به اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری خصوصا دیسلکسیا یا نارساخوانی، از شایع‌ترین علل فراموشکاری کودکان به دلیل نقص در حافظه کوتاهمدت است. سایر اختلالات یادگیری مانند نارسانویسی نیز می‌توانند به دلیل وجود مشکلات زمینه‌ای رخ دهند و در نهایت باعث کاهش حافظه و توانایی کودک در به یاد آوردن مطالب شوند. معمولا توجه و تمرکز این کودکان نیز سطح پایین‌تری دارد که در نتیجه باعث فراموشی و ضعف حافظه کوتاه مدت کودکان می‌شود. توصیه می‌کنیم مطلب اختلالات یادگیری چیست را برای آشنایی با نشانه‌های انواع این اختلال مطالعه کنید.
مشکلات جسمی
برخی از بیماری‌های جسمی یا ضربه به سر و آسیب به نقاطی که به حافظه مربوط هستند، می‌توانند منجر به کاهش عملکرد مغز شوند. از دست دادن حافظه یا فراموشی یکی از عوارض شایع حتی بلافاصله پس از سوانح است که ممکن است در مشکلات حافظه کوتاه مدت کودکان تا هفته‌ها یا ماه‌ها نقش داشته باشد. تومور مغزی از دیگر مشکلات جسمی است که در موارد نادر از علل فراموشکاری کودکان است.
مشکلات رشدی
برخی از مشکلات رشدی و ذهنی مانند بیش فعالی که درباره آن توضیح دادیم، اوتیسم، سندرم داون، سندرم رت و اختلال در رشد زبانی از دلایل رایج مشکلات حافظه هستند. برخی از این مشکلات با شدت بالا می‌توانند روی حافظه بلند مدت اثر بگذارند اما اغلب روی حافظه کوتاه مدت کودکان تاثیر می‌گذارند.
مشکلات روحی
هر عاملی که ذهن کودک را اشغال کند میتواند منجر به کمبود ظرفیت حافظه کودکان شود. اضطراب فراگیر، استرس، فشار روحی، اختلال وسواس فکری، اختلال سلوک، اختلال اضطراب پس از سانحه، اختلال اضطراب اجتماعی، ترس از تنبیه و سرزنش و داشتن والدینی که سبک‌ها تربیتی مستبدانه یا پرخاشگرانه دارند می‌توانند منجر به مشکل در حافظه کودک شوند. به طور کلی هر ضربه روحی ناشی از اتفاقات ناگوار یا مشکلات کوچکی که پایدار هستند، می‌توانند بر حافظه کودک اثر بگذارند چرا که کودک اغلب برای فرار از آن‌ها ذهن خود را به چیزهایی مانند خیالبافی یا غرق شدن در بازی و کتاب و داستان مشغول می‌کند و در نهایت یک کودک فراموشکار می‌شود.
ضریب هوشی پایین
در کودکانی که ضریب هوشی پایین یا مرزی دارند ممکن است درجاتی از کمبود حافظه و فراموشکاری را تجربه کنند. اغلب این کودکان باید در مدارس استثنایی درس بخوانند و روند تحصیل و آموزش آهسته‌تری از سایر همسالانشان داشته باشند.
محیط آموزشی نامناسب
محیط خانه، مدرسه یا محل زندگی کودک اثر زیادی روی عملکرد ذهنی او دارد. طبعتا کودکی که در خانه با مشکلاتی مانند از بیماری یا دست دادن یکی از اعضای خانواده، دعوا یا جدایی والدین، مورد قلدری قرار گرفتن در مدرسه و محیط بیرون از خانه یا استرس و فشار زیاد در محیط آموزشی روبرو است، تمرکز کمتری برای به خاطر سپردن و یادگیری دارد. پیشنهاد می‌کنیم در این مورد سری به مطلب افزایش تمرکز کودکان در کلاس و راهکارهایی که پیشنهاد داده بزنید.
روش‌های کمک والدین به فرزندان فراموشکار
درمان فراموشکاری در کودکان وقتی که مربوط به مشکلات جسمی و روحی خاصی مانند آسیب مغزی، کمبود ویتامین یا اختلالات یادگیری باشد، با درمان اختلالات یادگیری و رفع کردن سایر عوامل زمینه‌ای امکان‌پذیر است. به جز این موارد میتوان از راهکارهای دیگری برای جلوگیری از فراموشکاری در کودکان کمک گرفت که در ادامه توضیح داده‌ایم.
درس دادن کودک به والدین
یکی از مهمترین عواملی که کودکان فراموشکار را دچار بی‌انگیزگی و ناامیدی می‌کند، عدم علاقه به دائم خواندن مطالبی است که چند ساعت بعد یا در همان لحظه فراموش میشوند. اما کودکان دوست دارند نقش معلم را بازی کرده یا جایشان را با خانواده خود عوض کنند. به آن‌ها فرصت بدهید تا از اطلاعات خودشان به شما درس بدهند. حین این کار می‌توانید اطلاعات را به آن‌ها یادآوری کنید؛ خودشان نیز مجبور میشوند مطالب را به یاد بیاورند. طی این تمرین کودک مجبور می‌شود با اطلاعات دریافتی خود کار کند.
تمرین مهارت های تجسمی
کودکان ارتباط خوبی با تصاویر و رنگ‌ها برقرار می‌کنند و داده‌های تجسمی میتواند به حفظ شدن اطلاعات کمک کند. از کودک بخواهید برای موضوعات مختلف در ذهن خود تصویرسازی کند یا حتی آن‌ها را نقاشی کند. وقتی ذهن کدک بین این موارد ارتباط برقرار می‌کند به خاطر سپردن مطالب آسان‌تر می‌شود.
بازی های تقویت حافظه
از آن‌جایی که بسیاری از مشکلات مرتبط با حافظه به عدم دسته‌بندی مطالب در ذهن کودک یا عدم یادگیری کامل برمی‌گردد، می‌توانید با انجام برخی از بازی‌ها و فعالیت‌هایی که بین اطلاعات مختلف ارتباط معنی‌دار تصویری ایجاد می‌کنند به حفظ کردن اطلاعات کمک کنید. مثلا از کودک بخواهید اشیای مرتبط آشپزخانه را کنار هم بچیند و این کار را تکرار کنید تا به صورت کامل آن را درست انجام دهد. تلاش کنید که این تمرین از حالت بازی و تمرین مفرح خارج نشود.
خواندن فعالانه
یکی از روش‌های کمک کردن به کودک فراموشکار استفاده از ماژیک‌های هایلات، مداد رنگی، برچسب‌های رنگی و خط‌کشی کردن مطالب مهم است که به حفظ کردن اطلاعات و تثبیت آن‌ها در ذهن آن‌ها کمک می‌کند. از همین ابزارها می‌توانید برای به خاطر سپردن و برنامهریزی کردن برای کارهای روزانه کودک استفاده کنید.
برنامه ریزی و ایجاد روتین
ایجاد یک روتین و برنامه منظک روزانه به افزایش توجه و تمرکز در کودکان کمک می‌کند. از روش‌های مختلف و خلاقانه مانند چسباندن یادداشت روی آیینه اتاق و یخچال، استفاده از علامت‌ها، تقویم و دفتریادداشت برای یاداوری کارهای روزانه استفاده کنید. اهداف و برنامه‌های روزانه باید کوچک، قابل انجام و متناسب با ظرفیت کودک در نظر گرفته شوند. می‌توانید از یک ساعت یا آهنگ شاد که کودک آن را دوست دارد برای یاداوری زمان کارهای مختلف استفاده کنید.
سخن پایانی
ذهن کودک متفاوت از بزرگسالان کار می‌کند و از طرفی علایق و تمرکز آن‌ها بر موضوعات جانبی میتواند باعث اشتباه گرفتن با حواسپرتی شود. اما فراموشکاری همانطور که در بزرگسالان یا میانسالان اتفاق می‌افتد، ممکن است در سنین دیگر نیز رخ دهد که در این مطلب علت فراموشکاری کودکان و روش‌های رویارویی و بهبود آن را بررسی کردیم. مشکلات حافظه در بلندمدت ممکن است پایدار شوند، عادات زندگی کودک را تحت تاثیر قرار دهند و کاهش اعتماد به نفس، افت عملکرد تحصیلی و مشکل در روابط آینده کودک را به دنبال داشته باشند. بنابراین ضرورت دارد که با مراجعه به متخصصین و درمانگران متبحر به ریشه‌یابی هرچه سریع‌تر فراموشکاری مداوم فرزندتان بپردازید و برای بهبود آن اقدام کنید.
پیشنهاد مطالعه: با کودک لجباز چه کنیم
سوالات متداول
- آیا کودکان نیز مبتلا به کاهش حافظه میشوند؟
ضعف عملکرد حافظه کوتاهمدت مختص سالمندی نیست و حتی در کودکان نیز ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود. هرچند اختلال حافظه در کودکان ممکن است به تنهایی یک بیماری نباشد بلکه وجود سایر مشکلات روحی، جسمی یا آموزشی را نشان دهد. - علت فراموشکاری کودکان چیست؟
مشکلات حافظه کوتاهمدت در کودکان میتواند ناشی از آسیبهای روحی مانند اضطراب و استرس شدید، اختلالات یادگیری، بهره هوشی پایین یا ابتلا به برخی از مشکلات روانپزشکی مانند نقص توجه و بیش فعالی باشند. - راه کمک کردن به کودکان فراموشکار چیست؟
در اولین قدم باید علت اصلی فراموشکاری کودک تشخیص و برای درمان آن اقدام شود و پس از آن میتوان با برنامهریزی روزانه، ایجاد روتین منظم خواب، تغذیه مناسب، اصلاح شیوه تربیتی، انجام بازیهای تمرینی و یادآوریهای روزانه در کنار کودک، به کاهش مشکلات ناشی از فراموشی او کمک کرد.
