کودکان لجباز اغلب به گونه‌ای رفتار می‌کنند که والدین دچار استرس، واکنش‌های ناگهانی یا عصبانیت شوند. در چنین شرایطی تاثیر لجبازی کودکان مواجهه با بی مهری است درحالی‌که اکثر این لجبازی‌ها ناشی از توجه طلبی کودک هستند. رفتار آن‌ها مثل این است که کسی رژیم (شما بخوانید نیاز به توجه) داشته باشد و در عین حال شکلات (شما بخوانید لجبازی) مصرف کند. او می‌داند این کار نادرست است ولی نمی‌تواند خودش را کنترل کند. هرچند لجبازی در کودکان اتفاق عجیبی نیست، اما باید بدانیم که چگونه با کودک لجباز برخورد کنیم تا مانع از آسیب رساندن به شکل‌گیری شخصیت در او شویم.
علت لجبازی کودکان چیست؟
فرقی نمی‌کند کودک شما نوزاد، نوپا یا حتی نوجوان باشد؛ لجبازی در هر سنی ممکن است ایجاد شود و می‌تواند بخشی از روند رشد عاطفی کودک باشد. اما گاهی نشانه‌های لجبازی مزمن هستند و تا بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کنند. به عنوان والدین بسیار مهم است که علل رفتارهای لجبازانه را پیدا کنید، تا با انتخاب راهکارهای درست مانع بروز به تنش و استرس بیشتر و نهادینه شدن لجبازی در شخصیت کودک شوید. لجبازی ویژگی نیست که کودک همیشه نشان بدهد بلکه در شرایط خاصی بروز پیدا می‌کند. در ادامه به برخی از علل لجبازی کودکان اشاره کرده‌ایم.
- رسیدن همیشگی به خواسته‌ها با لجبازی
- احساس عدم امنیت
- ترس از ابهام
- ترس از تغییر
- آسیب روحی
- دلبستگی ناایمن کودک
- کمال طلبی
- استرس و اضطراب در کودک
- کمبود اعتماد به نفس کودک
- نیاز به توجه و محبت
- تیزهوشی
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- ADHD یا اختلال عدم تمرکز و بیش فعالی در کودک
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای و اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان
- لجبازی آموخته شده از والدین
لجبازی کودکان در سنین مختلف
در قسمت قبل، به بررسی علل عمومی لجبازی کودکان پرداختیم. آن‌ها مختص به دوره سنی خاصی نیستند و حتی گاهی ما بزرگ‌ترها را نیز به‌سمت‌وسوی لجبازی سوق می‌دهند. اما دوران کودکی پر از تغییر و تحولات متنوع است و در هر دوره‌ای از آن، عوامل و مسائل خاصی بر افزایش یا کاهش لجبازی موثرند.
لجبازی کودک زیر یکسال
برای بچه‌های زیر یکسال، لجبازی معنایی ندارد. آن‌ها حتی از خودشان به‌عنوان یک شخص مجزا از مادر اطلاع ندارند؛ یعنی هنوز درک درستی نسبت اختیار و آزادی خودشان پیدا نکرده‌اند. اگر رفتارهای لجبازانه‌ای هم به‌عنوان مثال در کودک هفت‌ماهه یا نه‌ماهه مشاهده می‌کنید، دلیل آن صرفا به تلاش‌شان برای درک مکانیسم‌های زیربنایی محیط اطراف‌شان برمی‌گردد. در این سن‌وسال، توضیح منطقی محدودیت‌ها کاملا بی‌معنا است و شما باید با رعایت اقدامات ضروری ایمن‌سازی خانه برای کودک، از بروز خطرات پیشگیری کنید.
لجبازی کودک یک تا دو ساله
کودکان یک‌سال‌ونیمه هنوز هم به‌معنای واقعی کلمه لجباز نیستند، اما خروج از دایره امن اطراف شما و آزمایش محدودیت‌ها برای‌شان جذاب است. بنابراین، لجبازی کودک نوپای پانزده‌ماهه یا هجده‌ماهه شما، صرفا از روی کنجکاوی است. در این دوره سنی، هنوز باید ایمن‌سازی خانه را کاملا جدی بگیرید و برای اقناع کلامی آن‌ها از تجارب واقعی و ملموس استفاده کنید؛ مثلا هنگام نزدیک‌شدن فرزندتان به چای یا آب‌جوش، آن را نزدیک دست یا صورتش بگیرید تا گرمایش را احساس کند.
لجبازی کودک دو تا ۴ ساله
لجبازی از مهم‌ترین ویژگی‌های کودکان پیش دبستانی است. اگر چیزی به‌نام لجبازی واقعی کودک وجود داشته باشد، اوج آن در بازه سنی بین دوسال‌ونیم تا سه‌ونیم سالگی است. در این بازه سنی، خودمختاری در اولویت نیازهای‌شان قرار دارد؛ به‌همین‌دلیل، هرچه بیشتر سربه‌سرشان بگذارید و از کلمات دستوری استفاده کنید، به‌احتمال بیشتری با نامهربانی کودک مواجه خواهید شد.
مثلا اگر در دستشویی‌رفتن یا لباس‌پوشیدن به آن‌ها سخت بگیرید، با روشهایی مانند نگه داشتن مدفوع در کودکان، لجبازی خود را نشان می‌دهند.. بنابراین، برای تربیت کودک لجباز 3 یا 4 ساله، باید با دادن حق انتخاب به آن‌ها، حس خودمختاری‌شان را تقویت کنید. تنها در این صورت است که از یک کودک حرف گوش نکن به بچه‌ای حرف‌شنو تبدیل می‌شوند.
لجبازی کودک پنچ تا شش ساله
یکی از حساس‌ترین دوره‌های سنی در رشد شخصیت عاطفی و هیجانی کودک محسوب میشود؛ زیرا توجه و تایید دیگران برای‌شان اهمیت زیادی دارد. در این بازه سنی، آن‌ها به‌شدت خودمحور هستند و به‌همین‌دلیل، دلایل و نقطه‌نظرات شما را درک نمی‌کنند. نکات زیر در رفتار با آن‌ها به شما کمک می‌کنند:
- همیشه باب گفت‌وگو را باز بگذارید و دلایل محدودیت‌ها را کاملا شفاف بیان کنید.
- از آن‌ها بخواهید که خواسته‌های‌شان را به‌صورت شفاف برای دیگران بیان کنند، چون دیگران از نیات آن‌ها خبر ندارند؛ این کار به کاهش بهانه گیری کودکان نیز کمک می‌کند.
- نحوه عذر خواهی از دیگران را به او بیاموزید تا کمتر دچار وسوسه لجبازی شود.
- توجه بیشتری به آن‌ها داشته باشید و به خواسته‌های‌شان احترام بگذارید.
لجبازی کودکان دبستانی
کودکان هفت یا هشت‌ساله معمولا برای دفاع از خود در برابر انتظارات بیش‌ازحد والدین و معلمان، به لجبازی روی می‌آورند؛ مثلا در خانه جروبحث راه می‌اندازند و با کلافه‌کردن والدین، از زیر بار مسئولیت‌های مفرط، شانه خالی می‌کنند. در این سن‌وسال، حتما باید از معقول‌بودن مسئولیت‌ها و انتظارات‌تان مطمئن شوید و محدودیت‌ها را کاملا شفاف بیان کنید.
ویژگی های کودک لجباز
همه کودکان گاهی لجبازی می‌کنند اما اگر این رفتار به یک حالت روتین تبدیل شود یا شدت بالایی داشته باشد، مشکلات والدین با کودکان لجباز آغاز میشود. ویژگی‌هایی که در ادامه گفتیم را بررسی کنید و اگر زیاد تکرار میشود حتما به دنبال راه حل باشید.
جیغ و فریاد زدن بچه لجباز
همه بچه‌ها گاهی عصبانی می‌شوند، اما برخی از آن‌ها نسبت به موضوعات نه چندان مهم، عصبانیت شدیدی بروز می‌دهند که حتی ممکن است برای مدت طولانی فروکش نکند.
واکنش‌های مثل فریاد و جیغ زدن در چنین شرایطی نرمال نیستند. این کودکان تحمل ناامیدی یا بلاتکلیفی را ندارند و ممکن است ترس و نگرانی را به شکل خشم یا لجبازی کردن برای آنچه می‌خواهند، نشان دهند. گاهی اوقات ممکن است والدین هیچ ایده‌ای نداشته باشند که اصلا چه چیزی کودک را دچار لجبازی کرده است.
مشکل کودکان لجباز در مدرسه
کودک لجباز ممکن است از رفتن به مدرسه امتناع کند آن هم به دلایلی مانند اینکه پیراهن مورد علاقه‌اش تمیز نیست و حتی به پوشیدن پیراهن دیگری فکر نمی‌کند. این کودکان در مدرسه نیز با معلم، قوانین مدرسه یا دوستانشان دچار مشکل می‌شوند و ممکن است نسبت به بقیه بچه‌ها بیشتر دعوا و درگیری داشته باشند و حتی بدتر از آن، علائم اختلالات رفتاری تخریبی از خود بروز دهند.
انجام ندادن وظایف روتین
یکی از مشکلات رایج کودک لجباز این است که نمی‌تواند به یک روتین و برنامه منظم پایبند باشد و دوست دارد کارها را از روش دلخواه خودش انجام دهد. در واقع کودک لجباز یک حرف گوش نکن تمام عیار است. به‌عنوان‌مثال، در حدود 3 سالگی که چالش والدین با فرزندان بر سر آموزش دستشویی‌رفتن بالا می گیرد، بچه‌های لجباز از روشهایی مانند نگه داشتن مدفوع یا بی اختیاری مدفوع در کودکان برای به‌چالش‌کشیدن اقتدار والدین استفاده می‌کنند.
دستور دادن و میل به رئیس بودن
به دلیل انعطاف‌پذیری پایین، کودکان ناسازگار دوست دارند همه چیز آنطوری باشد که می‌خواهند، شاید چون از ابهام و ندانستن ترس دارند یا نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند. البته اینجا نوع رفتار والدین مهم میشود چون این کودکان پتانسیل رهبری کردن و مدیریت را دارند فقط باید با کمک والدین از لجبازی فاصله بگیرند.
بی صبری کودک لجباز
یکی از ویژگی‌های کودکانی با روحیه لجباز این است که نمی‌توانند تا رسیدن به نتیجه دلخواهشان صبر کنند. معمولا بسیار عجول هستند و باید حتما در زمان کوتاهی به آنچه می‌خواهند برسند. معمولا این کودکان از بی حوصلگی شکایت دارند و اغلب فعالیت‌ها آن‌ها را زود خسته و کلافه می‌کند. کودکان لجباز نمی‌توانند تفاوت نیاز و خواسته را درک کنند. این مشکل سینما رفتن با کودکان را هم مشکل می‌کند که در مطلب لینک شده ۷ نکته مهم در ارتباط با این چالش را توضیح داده‌ایم.
پیشنهاد مطالعه: با کودک حساس و زودرنج چگونه رفتار کنیم
با کودک لجباز چه کنیم؟
در ادامه این مبحث ۱۰ راهکار ارائه کرده‌ایم که با انجام آن‌ها می‌توانید تا حد زیادی لجبازی کودکان را کنترل کنید.
با کودک لجباز جر و بحث نکنید
بچه‌های لجباز، همیشه آمادگی شروع بحث و جدال جدیدی را دارند. پس به آن‌ها این فرصت را ندهید. در عوض گوش شنوایی برای صحبتهای فرزندتان باشید و این صحبت‌ها را به فرصتی برای گفتگو تبدیل کنید. وقتی که به بچه‌ها نشان دهید آمادگی شنیدن صحبت‌هایشان را دارید، آن‌ها نیز تمایل بیشتری به شنیدن صحبتهای شما پیدا می‌کنند. بچه‌های لجبار از زدن ماسک نیز طفره می‌روند، باید با خلاقیت کمک به ماسک پوشیدن آن‌ها کنید.
به کودک خوب گوش دهید
ارتباط یک جاده دو طرفه است بنابراین اگر می‌خواهید کودکتان به حرف شما گوش بدهد و به خواسته‌های شما توجه کند، باید خوب شنیدن و گوش دادن را به او نشان دهید. کودک باید متوجه شود وقتی با شما صحبت می‌کند، حواستان به طور کامل با اوست. از طرفی اگر خوب به حرف‌های او توجه کنید، ممکن است بتوانید قانعش کنید یا بفهمید ریشه اصلی مشکل و علت لجبازی کودکان چیست.
با کودک همراه شوید
فرزندتان را به انجام کاری که تمایلی به آن ندارد، مجبور نکنید. این کار باعث سرکشی بیشترش میشود و در نهایت دقیقا همان کاری را که نمی‌خواهید انجام دهد و او را به‌سمت‌وسوی لجبازی و تکانشگری کودکان سوق خواهد داد! اگر می‌خواهید فرزندتان دیگر تلویزیون تماشا نکند و به انجام تکالیفش برسد، سعی کنید زمان کمی را همراه با او تلویزیون نگاه کنید.
این کار باعث ایجاد احساس رفاقت و نزدیکی میشود و سپس بعد از مدت کوتاهی که خود مشغول خواندن کتاب و یا فعالیت دیگری در نزدیکی او شدید، می‌توانید از کودکتان درخواست کنید که به تکالیفش رسیدگی کند. پرورش تاب‌آوری را نیز به کودک یاد بدهید. پیشنهاد می‌کینم پیشنهادات کاربردی مطلب کودکی که مشق نمی نویسد را نیز مطالعه کنید و به کار بگیرید.
چند گزینه برای انتخاب در اختیارش قرار دهید
اگر به یک کودک لجباز بگویید باید این کار را انجام دهی، انگار که آتش سرکشی او را شعله‌ورتر ساخته‌اید. در عوض چند گزینه و حق انتخاب در اختیارش قرار دهید تا احساس کند بر زندگی‌اش کنترل دارد و می‌تواند مستقلانه آنچه را که خودش می‌خواهد، انتخاب کند.
سعی کنید این انتخاب‌ها را به اندازه دو تا سه گزینه محدود کنید تا فرزندتان احساس سردرگمی نکند. برای مثال، اگر لازم است که اتاقش را تمیز کند، به جای اینکه به او بگویید «میخوای تمیز کردن اتاق رو از کدوم قسمت شروع کنی؟!» بگویید: «دوست داری اول رختخوابت رو مرتب کنی یا کمد لباس‌ها رو؟»
پیشنهاد مطالعه: علت بی اشتهایی کودک چیست و چه راه حلی دارد
کودک لجباز را درک کنید
از زاویه دید فرزندتان هم به مشکلات نگاه کنید و سعی کنید علت رفتارشان را درک کنید. اگر به کودکتان قول داده بودید که او را به پارک ببرید و حالا به خاطر بد شدن شرایط آب و هوایی نمی‌توانید به قولتان عمل کنید، پس نیاز است دلیل اینکه نمی‌توانید سر قول خود بمانید را به او توضیح دهید. کودکتان این را فقط یک بدقولی می‌بیند (بدقولی والدین). با توضیح دادن دلیل رفتارتان و تنظیم کردن یک قرار جدید برای رفتن به پارک، می‌توانید شرایط را تعدیل کنید.
صلح و آرامش خانه را حفظ کنید
- حواستان باشد خانه شما باید محلی باشد که کودکتان در آن همیشه احساس خوشحالی، راحتی و امنیت داشته باشد.
- رفتارتان با تمام اعضای خانواده خصوصا با همسرتان مودبانه باشد، چرا که کودکان از طریق مشاهده یاد می‌گیرند.
- آن‌ها احتمالا از آنچه که می‌بینند تقلید می‌کنند پس بسیار مهم است که صلح و آرامش را حفظ کنید و از مشاجره و توهین در مقابل کودکان، تا حد امکان خودداری کنید.
- این روزها بچه‌ها به علت وجود کرونا با همسالانشان وقت نمی‌گذرانند، بازی‌های در خانه را یاد بگیرید تا انرژیشان تخلیه شود.
- همچنین حواستان به اجتماعی نگه‌داشتن کودکان در طول آموزش مجازی باشد.
مهارت مذاکره را در خود تقویت کنید
برای کودکان لجباز، پذیرش رد درخواستشان کار آسانی نیست. پس در عوض شما سعی کنید که به جای وضع قانون، از اصول مذاکره با کودکان نیز استفاده کنید. برای مثال اگرکودک شما اصرار دارد که هر شب پیش از خواب به دو قصه گوش دهد، سعی کنید با گفتگو به توافقی برسید که یک قصه را برای امشب و دیگری را برای فردا انتخاب کند.
رفتارهای مثبت کودکان لجباز را تشویق کنید
- با مثال هدایتش کنید و همواره رویکرد مثبتی داشته باشید.
- اگر از کلماتی مثل نه، نمیتونی، نخواهد شد زیاد استفاده کنید، پس فرزند شما نیز احتمالا همان کار را خواهد کرد.
- به جای اینکه نسبت به لجبازی کودکتان دید منفی داشته باشید، سعی کنید با نگرشی مثبت به این موضوع نگاه کنید.
- با پرسیدن سوالاتی که کودکتان را به جای جواب‌های منفی، به جواب مثبت وادار می‌کند، از آن یک بازی بسازید.
- سوال‌هایتان را به گونه‌ای طراحی کنید که اکثر اوقات پاسخ آن‌ها بله باشد. همین موضوع این پیغام را می‌رساند که فرزندتان حرف‌های شما را شنید و درک کرد.
برنامه های روتین را گسترش دهید
پایبندی به برنامه‌های روزانه و هفتگی به بهبود رفتار کودک و عملکرد او در مدرسه کمک می‌کند. مثلا ساعت خواب کودک باید تعریف شده باشد و بتواند مقدار استراحت مورد نیاز کودک را تأمین کند. خستگی و کمبود خواب می‌تواند منجر به بروز مشکلات رفتاری در کودکان ۳ تا ۱۲ ساله شود. مشارکت کودکان در انجام کارهای خانه را افزایش دهید.
قوانین و پیامد لجبازی کودک را مشخص کنید
کودک لجباز برای پیشرفت و شکوفایی به قانون و آئین‌نامه احتیاج دارند. پس:
- حد و حدود واضحی را مشخص کنید و انتظاراتی که دارید را در یک دورهمی خانوادگی، شفاف توضیح دهید.
- کودک را نسبت به عواقب رفتارهایش آگاه سازید و همچنین نظرش را در مورد این پیامدها بپرسید.
- ثبات داشتن بسیار مهم است اما حواستان باشد که نباید به سخت‌گیری بیش از اندازه تبدیل شود و تنبیه کردن کودک لجباز با شدت نادرست می‌تواند نتیجه عکس ایجاد کند.
- این نکته مهم را در نظر داشته باشید که گاهی هم باید انعطاف داشت، مثل زمانی که در تعطیلات یا مناسبت‌های خاصی هستید و کودکتان رفتار خاصی نشان می‌دهد. این موضوع به آن‌ها نشان می‌دهد که پیروی از قوانین می‌تواند برایش پاداش‌آور هم باشد و لزوما خفقان‌آور نیست.
سخن پایانی
همانطور که گفتیم، برخی از کودکان ویژگی‌های خاصی را به طور مداوم نشان می‌دهند که باعث میشود به عنوان کودکان لجباز شناخته شوند.
- اما علت این لجبازی چیست؟
- آیا لجبازی در کودکان پایدار است و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد؟
- آیا لجبازی یک ویژگی ذاتی است؟ چگونه باید با کودک لجباز رفتار کرد؟
همه این‌ها سوالاتی هستند که ذهن والدینی با کودک لجباز را درگیر می‌کند و ما سعی کردیم در این مطلب پاسخ مناسبی به آن‌ها بدهیم. اما فراموش نکنید که در برخورد با این نوع رفتار کودک به خصوص اگر بهبودی مشاهده نکردید، بهتر است هم شما به عنوان والدین و هم فرزندتان، به یک مشاور یا روانشناس کودک و نوجوان متبحر مراجعه کنید.
سوالات متداول
- علت لجبازی کودکان چیست؟
در کودکان مختلف ممکن است حساسیت نسبت به مسائل مختلفی وجود داشته باشد که محرک آغاز رفتارهای لجبازانه کودک شوند اما علل اصلی لجبازی در کودکان معمولا استرس، اضطراب، ترس، کمبود اعتماد به نفس و نیاز به محبت و توجه هستند. - ویژگی های کودک لجباز چه هستند؟
کودک لجباز در واکنش به چیزهای جدید، تغییرات، چیزهایی که دوست ندارد، وظایف، آدمها و مسئولیتهایی که به او داده میشود یک دنده است. واکنشهایی مانند قهر، داد و فریاد، اصرار و پافشاری و عصبانیت و خشم نامتناسب در این کودکان بیشتر مشاهده میشود. - روش درست برخورد با کودک لجباز چیست؟
تنبیه کردن کودکان لجباز اغلب راه به جایی نمیبرد. والدین باید با مراجعه به روانشناس کودک و نوجوان متبحر و از طریق حرف زدن و خوب گوش کردن به صحبتهای کودک، علت زمینهای این رفتار را پیدا کرده و سپس از روشهایی که در این مطلب توضیح دادیم مانند تشویق رفتارهای مثبت، مذاکره، خوب گوش دادن و تعیین جریمههای متناسب با سن و رفتار کودک، لجبازی او را کنترل کنند.
