ما انسانها برای ارتباط با یکدیگر به کلام و زبان وابسته هستیم اما مسائل زیادی مانند فرهنگ، شرم، مشکلات روجی یا ناتوانی‌های جسمی اجازه ارتباط صد در صد کلامی را به هیچ انسانی نمی‌دهند. علاوه بر این، کودکان خردسال که هنوز مهارت کافی برای صحبت از ذهنیات خود و حتی شناخت و تفکیک دقیق افکار خود را ندارند، چگونه باید با والدین صحبت کنند.؟ بسیاری از کودکان به دلیل ضعف تکلم، کامل نشدن دانش زبانی یا ناتوانی در تشخیص و نامگذاری روی هیجانات خود، نمی‌توانند از احساسات یا مشکلات خود صحبت کنند طوری که برای بزرگترها قابل درک و فهم باشد. یک بخش از حل این ماجرا به دست بزرگسالان و هنر گفتگو با کودک بر می‌گردد و برای بخش دیگر می‌توان از طریق روش‌های غیر مستقیم مانند تفسیر و روانشناسی نقاشی کودک به حالات درونی آنها پی برد. اما چرا و چطور باید نقاشی کودکان را تفسیر کرد؟
تفسیر نقاشی کودکان چه اهمیتی دارد؟
نقاشی کردن بدون داشتن چهارچوب ذهنی یا الگو، به کودک کمک میکند از آنچه در درونش می‌گذرد با استفاده از شکل‌ها، رنگ‌ها و ارتباط بین عناصر مختلف در نقاشی‌هایش صحبت کند. برخی از کودکان به دلیل ابتلا به مشکلاتی مانند اوتیسم، نارسایی زبانی (نوعی از اختلالات یادگیری) یا مشکلات ارتباطی اساسا قادر به بیان نیازها و حرف‌های خود نیستند و راهی به جز استفاده از ابزارهایی از جمله تفسیر نقاشی کودکان برای کمک به آنها وجود ندارد. از طرفی نقاشی میتواند به تخلیه احساسات و کاهش بار منفی روان کودک و بهبود تعامل اجتماعی آنها اثر بگذارد. درمانگران کودک و نوجوان معتقد هستند که می‌توان با تفسیر نقاشی کودکان ریشه بسیاری از اختلالات شناختی و رفتاری و سایر مشکلات کودکان مانند لکنت زبان، شب‌ادراری را شناسایی کرد.
نماد گرایی در نقاشی کودکان
نمادگرایی یا نقاشی داستانی از ۵ تا ۷ سالگی در کودکان آغاز می‌شود و در این مرحله از رشد، کودکان بر اساس یک داستان ذهنی تصاویری می‌کشند که می‌توان نوعی روایت در آن مشاهده کرد. در این دوره نقاشی کودک با وجود جزییات و رنگ‌ها مختلف تنوع بیشتری پیدا میکند و کودک تشخیص می‌دهد که به طور مثال جای پرنده در بالای صفحه و جای سبزه در پایین صفحه است و در واقع می‌توانند فضای عمودی یا افقی مختص به اشیای مختلف را درک کنند.
معانی اشکال مختلف ترسیم شده توسط کودک
برای روانشناسی نقاشی کودکان صرفا دانستن معنی عناصر و شکل‌های مختلف کافی نیست بلکه آشنایی با شخصیت کودک، مشاهده رفتارهای او، شرایط زندگی و صحبت کردن با او درباره آنچه کشیده، نقش مهمی از تفسیر و تحیلی نقاشی دارند. همچنین وجود چندباره یک ویژگی خاص در نقاشی کودکان، ممکن است هیچ معنای خاصی نداشته باشد و در عین حال اگر کودک ناگهان شروع به کشیدن تصاویر با ویژگی‌های عجیب کرد، باید این موضوع را مورد بررسی قرار دهید.
روانشناسی خانه در نقاشی کودکان
در نقاشی‌های اغلب کودکان خانه به چشم می‌خورد که معمولا به شکل یک مربع با مثلثی بالای آن است. خانه اولین مکان امن کودک محسوب می‌شود و هرچه جزییات آن بیشتر باشد (با توجه به سن کودک)، نشان از امنیت و خوشحالی کودک از حضور در خانه دارد. گاهی کودک دو خانه یا خانه‌ای با دو در نقاشی میکند که میتواند نشاندهنده وجود اختلاف در خانواده و تاثیر آن بر احساس دوپارگی خانواده در کودک باشد. هرچه سن کودک بیشتر می‌شود جزییاتی که برای خانه طراحی میکند مانند دودکش و پنجره‌ها، بیشتر می‌شوند. وجود در و پنجره، یا گل و دیگر جزییات روی خانه، نشاندهنده استقبال دنیای ذهنی کودک از جهان بیرون از خانه، احساس امنیت و اعتماد به نفس بیشتر است. در این رابطه بد نیست نگاهی به مطلب شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان و تقویت سلامت روان کودک بیندازید.
روانشناسی آدم در نقاشی کودکان
معمولا آدمک‌ها در نقاشی کودکانی که دچار مشکلات ارتباطی، بیش فعالی و اضطراب بالا هستند، شرم و روبرگرداندن از دنیا را به ذهن می‌آورد. معمولا آدم در نقاشی چنین کودکانی در گوشه و پایین صفحه، کوچک و فاقد جزییات کشیده می‌شود. هریک از اجزای صورت و بدن انسانی که کودک میکشد نمایانگر یکی از نیازهای اساسی او یا احساسات درونی‌اش است. مثلا در نقاشی کودکانی که خشم درونی بالایی دارند صورت، دست‌ها و دندان آدمها معمولا بزرگ کشیده می‌شوند.
روانشناسی جانوران در نقاشی کودکان
اگر کودکان با حیوانات سر و کار یا درباره آنها اطلاع داشته باشند معمولا حیوان مورد علاقه خود را نقاشی می‌کنند. ممکن است حیوان مورد علاقه آنها یک شخصیت کارتونی یا داستانی هم باشد. بنابراین شاید کشیدن یک شخصیت هیولا یا دایناسورو نینجا برای یک کودک موضوع نگران‌کننده‌ای نباشد، اما اگر نقاشی حالت روایت‌گری و داستانی دارد، باید دید که پشت کل نقاشی چه داستانی وجود دارد و کودک درباره آن چه می‌گوید. آنچه در کشیدن جانوران اهمیت دارد، اندازه بخش‌های مختلف مثل دندان و دم، استفاده از رنگ‌های تیره یا قرمز و ارتباط جانور با سایر اجزای نقاشی کودک است. آیا آنها را آزار می‌دهد یا در کنارشان زندگی میکند؟
روانشناسی نقاشی خانواده
کودکان در سنین بالاتر، خانواده و موقعیت افراد را می‌شناسند و بر این اساس توانایی کشیدن اعضای خانواده را دارند. بسیار مهم است که کودک خود را چگونه در کنار اعضای خانواده نقاشی میکند. اگر خود را در بین والدین و دست در دست آنها نقاشی کند یعنی شرایط آرامش‌بخشی را تجربه میکند. اما نبودن یکی از والدین یا خانواده در نقاشی، دور بودن کودک از بقیه، کوچک یا بزرگ بودن آدمها، می‌توانند علامتی از وجود مشکل در روابط و احساسات منفی کودک در این مورد باشند.
پیشنهاد مطالعه: بلوغ چیست
روانشناسی رنگ در نقاشی کودکان
گاهی می‌بینیم که کودک از یک رنگ خاص بیش ازا ندازه استفاده میکند که ممکن است با احساسات او در ارتباط باشد. استفاده زیاد از رنگ آبی میتواند بیانگر نوعی غم و افسردگی درونی و قرمز نمایانگر عصابانیت، خشم، ترس و نگرانی باشند هرچند این قانون کلی نیست. اما اگر کودک شما مرتبا از رنگ خاصی استفاده کرد و حتی با دیدن الگو یا تشویق شما به رنگ‌های دیگر علاقه نشان نداد، یا اگر همیشه از رنگ‌های تیره مثل سیاه و خاکستری استفاده میکند، یا اگر رنگ‌های خاصی را اصلا استفاده نمیکند، بهتر است با یک درمانگر کودک مشورت کنید. البته احتمال عدم تشخیص رنگ‌ها یا مشکلاتی مانند کوررنگی را هم در نظر بگیرید.
تفسیر کامل بودن نقاشی کودکان
اغلب کودکان خردسال تا ۳ یا ۴ سالگی نمی‌توانند یک موضوع یا داستان را به طور کامل نقاشی کنند و ممکن است فقط یکی از اجزای آن را بکشند. اما در کودکان ۴ سال به بالا، ناقص بودن نقاشی، وجود خطوط کج و معوج، ناتوانی در کپی کردن از روی اشکال ساده و زیاد پاک کردن و دوباره کشیدن نقاشی، در صورتی که با تمرین و تکرار بهبود نیابند ممکن است خبر از اضطراب بالا یا اختلالات یادگیری بدهند.
تحلیل نحوه نقاشی کشیدن کودکان
در سنین ۴ سال به بعد، موضوعاتی مثل فشار دادن زیاد مدادها روی کاغذ، بیرون زدن رنگ‌آمیزی از خطوط، ناتوانی در کشیدن خطوط یا منحنی‌ها، نقاشی کشیدن نامنظم در نقاظ مختلف صفحه، بزرگ و کوچک کشیدن نامنظم و نامتناسب شکل‌ها، شکستن مداوم نوک مداد رنگی‌ها، کشیدن نقطه یا خط خطی کردن به شکل خطوط صاف و دایره، کشیدن جزییات غیر مهم، کشیدن محتوای خشن، همگی می‌توانند ناشی از مشکلات رشدی، اختلالات یادگیری، بیش فعالی یا استرس و اضطراب بالای کودک باشند. در صورتی که با افزایش سن کودک یا با تمرین بهبود ایجاد نشد، بهتر است برای تشخیص دقیق و درمان اقدام کنید. می توانید درباره روش‌های کاردرمانی و بهبود کودکان مبتلا به اختلال یادگیری در مطلب درمان اختلالات یادگیری اطلاعات جامعی کسب کنید.
سخن پایانی
با اولین نگاهی که به نقاشی یک کودک میندازید، می‌توانید تا حدی آن را تفسیر کنید و بگویید نقاشی غمگین است یا شاد؟ و همین اولین سرنخ از تحلیل نقاشی یک کودک است. در قدم‌های بعدی باید عناصر، رنگ‌ها یا داستان پشت نقاشی را به دقت بررسی کنید تا معانی نقاشی کودکان را بفهمید. روانشناسان از این تحلیل‌ها برای درک احساسات یا مشکلات درونی کودکان استفاده می‌کنند. البته تفسیر اجزای نقاشی در کنار صحبت کردن با کودک معنا می‌دهد و از طرفی کودک باید در یک محیط امن و آرام به نقاشی کشیدن مشغول شود و از گفتن آنچه به تصویر کشیده، ترسی نداشته باشد. هرچند در این مطلب کلیاتی درباره تفسیر نقاشی کودکان گفتیم، اما بهتر است این مورد را به صورت تخصصی به روانشناسان کودک بسپارید.
پیشنهاد مطالعه: قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، هوش مالی در کودکان
سوالات متداول
- تفسیر عناصر در نقاشی کودکان چه اهمیتی دارد؟
روش اساسی ارتباط انسانها با یکدیگر تکلم است اما خردسالان به دلیل اختلالات و مشکلات مختلف یا نداشتن دانش و رشد کافی ممکن است قادر به استفاده از زبان برای بیان احساسات خود نباشند. استفاده از ابزارهایی مانند نقاشی و بررسی اشکال، اجزا و چگونگی نقاشی کردن کودکان میتواند سرنخ خوبی برای شناخت درونیات آنها باشد. - نقاشی کودکان نشان دهنده چه احساساتی است؟
نقاشی در کنار صحبت کردن با کودک درباره آنچه کشیده است و در نظر گرفتن وقایع زندگی و شخصیت او، میتواند نشاندهنده احساسات مختلفی مانند ترس، غم، شادی، افسردگی، خشم، آسیب روحی یا حتی مشکلاتی مانند تعرض و آزار جنسی باشد. - چه مواردی در نقاشی کودکان نیاز به بررسی بیشتر دارد؟
اگر روند و نوع نقاشی کودک به صورت ناگهانی تغییر کرده، اگر دائما یک نوع شکل میکشد، فقط از یک یا چند رنگ ثابت استفاده میکند، خطوط را پررنگ و با فشار مداد میکشد، مصادیق خشونت را نقاشی میکند، آدمها در نقاشی او غمگین یا گریان هستند، داستانی که برای نقاشی تعریف میکند عجیب است، تناسب اجزای بدن انسان یا اشکال را در نقاشی رعایت نمیکند، فقط روی قسمت خاصی از صفحه نقاشی میکشد یا هر نوع عملکرد غیر معمولی در نقاشی دارد، بهتر است برای تفسیر نقاشی کودکان به یک روانشناس کودک و نوجوان متبحر مراجعه کنید.
