آیا تابه‌حال کسی توانسته روح‌وروان‌تان را به بند بکشد و مثلا به شما بگوید به چه چیزی فکر کنید و به چه چیزی نه؟! اگر در تمام عمر، حتی یکبار هم چنین اتفاقی برای‌تان افتاده است، پس شما هم شانس حبس فرزند نوجوان‌تان در خانه و ممانعت از تنهایی‌سفرکردن او را دارید؛ اما اگر هیچ خاطره‌ای دراین‌باره ندارید، پس واقع‌بینانه به قضیه نگاه کنید: فرزندتان پیش از این هم سفرش را آغاز کرده است! سفر او بیش از آنکه بعد مکانی یا زمانی داشته باشد، بعد روانی دارد و علاقه او به‌تنهایی سفرکردن هم نوعی نیاز روانشناختی به استقلال طلبی در نوجوانی است. اما مسئله این است که چطور بفهمیم نوجوان ما برای سفر تنها آمادگی دارد؟ و قبل‌تر و مهم‌تر از آن، نکات سفر با نوجوان ها چیست و چگونه باید سفرهای خانوادگی را مطابق با نیازهای روحی آنها برنامه‌ریزی کرد؟
نکات سفر با نوجوان ها
این روزها، یافتن چند روز آزاد و برنامه‌ریزی برای سفر خانوادگی کمی مشکل است. هر کدام از اعضای خانواده آن‌چنان سرشان با کار و درس خواندن در تابستان و فعالیت‌های فوق‌برنامه‌شان گرم است که یافتن کوچک‌ترین فرصت، غنیمتی بزرگ است. حالا فرض کنید در چنین شرایطی، فرزند نوجوان‌تان ساز مخالف بزند!
سفرهای خانوادگی برای نوجوانان جذابیت ندارد و آنها در خانه‌ماندن را بر گردش‌های کسالت‌آور و بی‌روح خانوادگی ترجیح می‌دهند. پس بیایید ابتدا راهکارهای حل این مشکل را بررسی کنیم:
حق انتخاب بدهید
«استفاده از عبارات دستوری مثل اینجا برو، اونجا نرو، ممنوع.»
هیچ‌چیزی به‌اندازه امرونهی برای یک نوجوان عذاب‌آور نیست. از آن طرف، هرچه دامنه انتخاب‌های او را گسترش دهید و اصول مذاکره با کودک را بهتر بدانید، مسافرت شیرین‌تری خواهید داشت. اگر چنین چیزی می‌خواهید، باید در مورد ریزتادرشت مسائل سفر و حتی برنامه‌ریزی ابتدایی، با فرزندتان مشورت کنید:
- «به‌نظرت کجا بریم بهتره؟»
- «با هواپیما بریم یا سواری؟»
- «چند روز بمونیم؟»
- «کمپ بزنیم یا هتل بگیریم؟»
- «از کدوم مسیر بریم؟»
- «کجا غذا بخوریم؟»
خلاصه که در مورد هر چیزی با او مشورت کنید. این کار، باعث ارضای نیاز خودمختاری‌اش می‌شود و یکی از صمیمی شدن با فرزند نوجوان است.
فرصت بستن چمدان را به کلاس آموزشی تبدیل کنید
یکی از کابوس‌های والدین، حواسپرتی نوجوان و جاگذاشتن لوازم ضروری است: «اگه مسواک، کفش ورزشی یا گوشیشو فراموش کنه چی؟!» یک لحظه صبر کنید و از بالا به قضیه نگاه کنید: شاید فرزندتان مجبور به خرید مسواک نو شود یا نهایتا چند روزی مسواک نزند، اما چیز بزرگ‌تری می‌آموزد! او یاد می‌گیرد که یک سهل‌انگاری و بی‌دقتی، تاچه‌حد مشکل‌ساز است. البته شما هم میتوانید از این فرصت برای آموزش نظم و انضباط به نوجوان‌تان استفاده کنید؛ مثلا:
- در تهیه لیستی از لوازم ضروری کمکش کنید؛
- یا اگر چمدان را بیشازحد پر کرده است، سختی جابه‌جایی آن را یادآوری کنید.
هیجان خواهی نوجوان را فراموش نکنید
حتی خود نوجوان هم از دلیل هیجان‌طلبی افراطی‌اش چیزی نمی‌داند! یعنی همه ما وقتی به دوران نوجوانی‌مان نگاه می‌کنیم، از آن همه علاقه به کارهای خطرناک، تعجب می‌کنیم. به‌هرحال، فرزندتان میل شدیدی به تجربه چیزهای جدید و هیجان‌انگیز دارد. او دوست دارد در لبه پرتگاه بنشیند یا به‌جای رفتن از مسیر کوه‌نوردی، از صخره بالا برود!
ظاهرا چاره‌ای ندارید و اگر به‌دنبال افزایش علاقه‌مندی او به سفر خانوادگی هستید، باید همیشه چیزی جدید و هیجان‌انگیز در آستین داشته باشید. واقعا مثال صاف و سرراستی نمی‌توان یافت و بسته به شرایط، انتخاب با شماست؛ فقط سعی کنید از منطقه امن خارج شوید و زمانی را برای ماجراجویی و تجربیات جدید اختصاص دهید.
دست از کنترل بردارید
اگرچه برنامه‌ریزی واقعا ضروری است و در سفر هم به‌دردمان می‌خورد، اما آیا واقعا در این حد ضروری است:
- «ساعت 7 همه بیدار میشیم
- تا 7/5 صبحونه می‌خوریم
- بعدش میریم سمت موزه
- از اونجا میریم کاخ
- از اونجا میریم کوخ!
- از اونجا هم میریم کوه
- و ظهر توی هتل، ناهار می‌خوریم!!!»
جدای از اینکه احتمالا فرزندتان به هیچ‌کدام از این کارها علاقه‌ای ندارد، به‌نظرتان چنین برنامه شلوغی لازم است؟
به حریم خصوصی و تنهایی طلبی فرزندتان احترام بگذارید
احتمالا فرزندتان به یک گشت تنهایی در بازار یا کمی پیاده‌روی در جنگل یا شنا در ساحل نیاز داشته باشد. این تجارب به شیرینی‌های سفر برای او می‌افزاید. همچنین به او نشان میدهد که از پس خودش برمی‌آید و اعتماد به نفسش را افزایش میدهد. بنابراین، حتما باید در طول سفر به مصادیق و قوانین حریم خصوصی نوجوان احترام بگذارید.
روزهای استراحت مطلق را از قلم نیندازید
فرزندتان شاید بخواهد کل روز را در اتاقش باشد و گوشه‌نشین شود. او نمی‌تواند مثل بزرگ‌ترها، روزها و روزها در حال فعالیت باشد و در این بین، هیچ زمانی را به غرق‌شدن در افکارش اختصاص ندهد. البته این موضوع به این معنا نیست که شما حتما باید نزدیکش بمانید. اتفاقا این روزها فرصت خوبی است تا شما هم به مکان‌های موردعلاقه خودتان بروید و کمی کاوش کنید.
همدل و همسفر واقعی باشید
برای فرزندتان یک همسر واقعی باشید و برای مدتی نقش والدگری را کنار بگذارید. تابه‌حال به‌دلیل علاقه زیاد نوجوانان به مسافرت‌های دوستانه فکر کرده‌اید؟ زیرا دوستانش کارهای او را درک می‌کنند و حتی گاهی با بی‌میلی، همراهش می‌شوند. پس طوری برنامه‌ریزی کنید که برای هردوی شما جذاب باشد؛ مثلا اگر شما به شنا و او به جنگل علاقه دارد، حتما زمان‌تان را بین این دو کار تقسیم کنید.
پیشنهاد مطالعه: چالشهای ارتباط والدین با نوجوانان و نحوه حل آنها
برایش مسئولیت تعریف کنید
مشارکت‌دادن نوجوان در کارها، حس جزئی از گروه‌بودن به او میدهد و خوشحالش می‌کند. مثلا از او بخواهید:
- مسیرهای مختلف را با مسیریاب بررسی و بهترین مسیر را پیدا کند؛ این کار برای آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان هم مفید است.
- مسئولیت عکاسی را به او بسپارید.
- از او بخواهید غذا سفارش دهد.
مذاکره درباره استفاده از موبایل را قبل از سفر انجام دهید
اگر در سفرهای قبلی با چالش استفاده زیاد فرزندتان از گوشی رو به رو شده‌اید، حتما دراین‌باره قبل از شروع حرکت صحبت کنید. البته توقع نداشته باشید که وسایل الکترونیکی خود را در خانه رها کند. اما میتوانید برای طول سفر قانون بگذارید؛ مثلا در ساعت‌ها یا مکان‌های خاصی حق استفاده از گوشی داشته باشد. اگر فرزندتان حتی در خانه هم بیشازحد از موبایلش استفاده می‌کند، از مقاله قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان کمک بگیرید.
چالش های سفر با نوجوانان
کاش به این جای متن نمی‌رسیدیم و جواب تمام سوالات‌مان را در همان نکات سفر با نوجوانان می‌یافتیم؛ اما حتی اگر گالیور شوید و رویایی‌ترین سفرهای ممکن را هم برنامه‌ریزی کنید، باز هم برای فرزندتان چیزی کم است. می‌دانید! مسئله کم‌بودن و ناکافی‌بودن شما نیست، بلکه تفاوت نسل‌ها است.
مثلا شما نمیتوانید به مسافرت بروید و تمام روز را با پلیاستیشن بازی کنید یا هر دقیقه سلفی بگیرید! فرزندتان هم شاید برنامه‌هایی در سر داشته باشد و از انجام‌شان در حضور شما خجالت بکشد! خلاصه که اختلاف بین نسلی والدین با فرزندان به‌هیچ‌نحوی پرشدنی نیست! علاوه بر این، دید منفی نوجوانان نسبت به مراجع قدرت و زودرنجی آنها، کار را سخت‌تر هم می‌کند. بنابراین، باید وارد فصل جدیدی از رابطه والد-فرزندی شوید.
پیشنهاد مطالعه: صدور اجازه تنها بیرون رفتن نوجوان از چه سنی و چگونه؟
از چه سنی نوجوان میتواند تنهایی سفر کند؟
معمولا در حدود 15-20 سالگی، فرزندتان تلاشش را برای اولین سفر مستقل خود انجام میدهد. ترجیح آنها بر گشت‌وگذار و ایرانگردی با دوستان‌شان است. طبیعتا با شنیدن این درخواست، کمی شوکه می‌شوید و شاید حتی از چهره درهم‌تان هم بتوان مخالفت‌تان را خواند؛ اما شما نباید به‌صورت واضح مخالفت کنید و فرآیند مستقل‌شدن و هویت یابی نوجوان را به تاخیر بیندازید. شاید واقعا همه‌چیز ایمن باشد و حتی خودتان هم تشویقش کردید. پس ابتدا شرایط زیر را بررسی کنید تا متوجه شوید که یک نوجوان از چه زمانی میتواند تنهایی سفر کند.
آمادگی گام به گام و سنجش میزان ظرفیت نوجوان
از سینمارفتن با دوستان شروع کنید و سپس او را به چند سفر یکروزه و گردش‌های درون‌شهری بفرستید تا تجربیات لازم را کسب کند. در طول این مدت، عملکرد فرزندتان را بسنجید و در صورت اطمینان از او، کم‌کم مجوز سفرهای طولانی‌تر را صادر کنید. همچنین از مسافرت‌ها، گشت‌وگذارها و سینما رفتن با کودک به‌عنوان فرصتی برای آموزش موارد لازم به او استفاده کنید.
ممانعت از سفر انفرادی
در اولین سفرها، هرگز اجازه تک‌وتنهابودن را به فرزندتان ندهید. او باید حداقل یکی‌دوتا از دوستانش را همراهش داشته باشد تا در مواقع لزوم، از کمک آنها بهره ببرد. مثلا:
- اگر مسیر را گم کردند، حداقل یک‌نفر توان نقشه‌خواندن داشته باشد؛
- یا اگر گوشی یکی گم شد، گوشی دیگری در دسترس باشد.
علاوه بر این، مسافرت‌های گروهی باعث امنیت بیشتر تمام اعضا در زمان مواجهه با خطرات می‌شود؛ مثلا افراد خشن یا دزد یا به‌هرنحوی سوءاستفاده‌گر در صورت مواجهه با یک گروه منسجم، جرات نزدیک‌شدن به آنها را نخواهند داشت.
اطمینان از سلامت روانی و رفتاری دیگر همسفران
حتما باید دوستان و همسفران فرزندتان را بشناسید و درباره آنها تحقیق کنید:
- درباره نحوه آشنایی آنها با یکدیگر بپرسید.
- به مدرسه یا باشگاه ورزشی فرزندتان بروید و درباره آنها کمی بیشتر بدانید.
- به خانه دعوت‌شان کنید و کمی گپ بزنید.
- در مکان‌هایی مانند مدرسه، با والدین‌شان قرار بگذارید و صحبت کنید.
بعد از جمع‌آوری اطلاعات و اطمینان از مورداعتمادبودن دوستان، خیال‌تان برای سفر دسته‌جمعی آنها راحت‌تر می‌شود. اگر هم به‌نظرتان رفقای قابل اعتمادی ندارد، باید با توجه به اصول برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ، این موضوع را با فرزندتان در میان بگذارید.
گوشزد کردن بایدها و نبایدها
تقریبا هرآنچه ما به‌عنوان یک بزرگسال در سفر می‌دانیم، احتمالا فرزند نوجوان‌مان هم می‌داند. اما زمان آن رسیده است که تجارب سال‌ها مسافرت‌تان را برای فرزندتان توضیح دهید. پس برای بار آخر و با همفکری فرزندتان، موارد ضروری را لیست کنید:
- داشتن برنامه‌ای مشخص برای سفر
- ماندن در کنار دوستان
- ماندن در مکان‌های شلوغ و خودداری از رفتن به مکان‌های خلوت
- حرکت در مسیرهای امن
- خودداری از مصرف سیگار
- همراه‌بردن وسایل موردنیاز
- گذاشتن مشخصات و شماره همراه در چمدان و کیف پول برای مواقع اضطراری مانند گم‌کردن آنها
صحبت درباره مواقع اضطراری
دوباره و چندباره، درباره مواقع اضطراری و دردسترس‌بودن همیشگی شما با فرزندتان صحبت کنید. حتی در صورت نیاز، شماره‌تان را روی کاغذ برایش بنویسید تا در هر کجا و در هر زمان بتواند با شما تماس بگیرد. بد نیست شما هم شماره دوستان او را برای مواقع اضطراری داشته باشید. فقط هرگز و هرگز در شرایط غیراورژانسی به شماره دوستانش زنگ نزنید و شبیه والدین هلیکوپتری رفتار نکنید، زیرا باعث خجالت‌زدگی او می‌شوید.
پیشنهاد دادن تورهای گردشگری
برای اولین سفرهای تنهایی، تورهای گردشگری هم گزینه مناسبی هستند. در این تورها، فرزندتان با همسن‌وسالان خود به بازدید از بناهای تاریخی می‌رود و طبیعت‌گردی امنی را تجربه می‌کند. حتی شاید با افراد جدیدی آشنا شود و دوستان جدیدی پیدا کند. از طرف دیگر، شما هم خیال‌تان بابت امنیتش آسوده‌تر خواهد بود، زیرا او برای مواقع اضطراری، یک یا چند مربی و راهنمای سفر نیز در کنار خود دارد.
سخن پایانی
نوجوانان کم‌کم از سفرهای خانوادگی خسته می‌شوند و تمایل بیشتری به مسافرت‌های تنهایی و دوستانه پیدا می‌کنند. اگرچه کارهایی مانند دادن حق انتخاب به فرزند یا افزایش هیجان سفر، مسافرت‌های خانوادگی را برای نوجوانان جذاب‌تر می‌کند؛ اما علاقه روزافزون آنها به روابط دوستانه و خارج از خانه، شما را با تقاضای تنهایی‌سفرکردن فرزندتان رو به رو می‌کند. خلاصه که اگرچه خطرات همیشه در کمین‌اند و نوجوانان هم سربه‌هوا و هیجان‌طلب هستند، اما نباید با درخواست آنها مخالفت کنید. درعوض، باید به‌صورت گام‌به‌گام و با استفاده از نکاتی مانند سنجش میزان آمادگی فرزند و اطمینان از سلامت روانی و رفتاری همسفران، او را برای سفر تنهایی آماده کنید.
سوالات متداول
- در طول سفر با نوجوانان به چه نکاتی باید توجه کرد؟
افزایش دامنه انتخابها، افزایش هیجان سفر، احترام به حریم خصوصی فرزند، همسفر و همدلی واقعیبودن، افزایش مسئولیتهای فرزند در طول سفر و دستبرداشتن از کنترل افراطی او، از مهمترین نکات در این زمینه هستند. - چالشهای سفر با نوجوانان چیست؟
هر کاری هم برای فرزندتان بکنید، باز هم دوست او نخواهید شد و نمیتوانید با رفتارهایی مانند صبحتاشب پلیاستیشن بازیکردن نوجوانان ارتباط برقرار کنید. علاوه بر این، حساسیت آنها نسبت به بزرگسالان، احتمال بروز درگیری را افزایش میدهد. - چگونه آمادگی تنهاسفرکردن فرزند نوجوانم را ارزیابی کنم؟
از سفرهای یکروزه یا حتی نیمروزه شروع کنید و میزان توانایی او برای سفرهای چندروزه را ارزیابی کنید. همچنین میتوانید با آمادگی مقدمات سفر و آشنایی با همسفران فرزندتان، اطمینان بیشتری از ایمنبودن سفر پیدا کنید.
