شاید در ابتدا، شنیدن بد دهنی کودکان باعث ایجاد تعجب و خنده در شما شود. شاید هم باعث شوکه شدن شما شود زیرا فحاشی و حاضرجوابی کودکان در خانه‌تان مرسوم نیست و به دنبال متوقف‌کردن فوری آن باشید. فارغ از این موضوعات، به کار بردن الفاظ رکیک، حرف‌های ناشایست و فحاشی کودکان، در بلندمدت باعث احساس شرمساری و کلافگی در شما می‌شود. وظیفه والدین، فهم چرایی و چگونگی مواجهه با فحش دادن و بد دهنی کودکان برای درمان این مشکل است. به همین دلیل، در این مقاله به بررسی علل فحش دادن کودک و جلوگیری از آن خواهیم پرداخت.
علل فحش دادن در کودکان
قبل از بررسی راه‌های درمان فحاشی کودکان ناسازگار، باید چرایی آنها را دریابیم. فهم و درک ما از عللی مانند ابتلا به اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان که بر بددهنی بچه‌ها موثرند، بهترین راهنمای ما در مواجهه با رفتارهای ناسازگارانه آن‌هاست. پس ابتدا علل این مسئله را به‌دقت بررسی می‌کنیم.
محض سرگرمی و بازیگوشی
گاهی کودکان کلمه‌ای را به‌تازگی شنیده‌اند و صرفا قصد امتحان کردن آن را دارند. این اتفاق گاهی برای ما بزرگ‌ترها نیز پیش می‌آید که کلمه‌ای جدید و جالب می‌شنویم و آن را بارها و بارها تکرار می‌کنیم. در این مواقع، کودکان احتمالا از بد یا حتی ممنوع‌بودن آن کلمه در خانه آگاه‌اند و قصد استفاده از آن در زندگی روزمره را ندارند؛ آنها فقط محض بازیگوشی و کسب تجربه اینکار را انجام می‌دهند و ممکن است بارها و بارها آن را تکرار کنند.
نگران بددهنی ناشی از بازیگوشی نباشید، زیرا احتمالا شما هیچ‌وقت آن کلمه را هنگام عصبانیت یا تجربه شدید هیجانات و احساسات منفی از دهان کودک نخواهید شنید. مادری در یک گفتوگو به این موضوع اشاره کرد که فرزندش در راه بازگشت از مدرسه به خانه، الفاظ رکیکی را مدام تکرار می‌کرد اما هیچ وقت از آنها در خانه استفاده نکرد.
برای جلب توجه
فرض کنید فرزندتان از کلمه زشت‌وزننده‌ای استفاده میکند و شما واکنشی نسبتا تند نشان می‌دهید. بعد از واکنش، مشکل دوتا می‌شود؛ لجبازی و تکرار بیشتر الفاظ رکیک. مطمئنا شما قصد مشاجره با فرزندتان را نداشته‌اید، اما کودک نامهربان‌تان از بددهنی به‌عنوان راهی برای جلب توجه شما (هرچند منفی) استفاده کرده است. در واقع شما سعی در متوقف‌کردن کودک داشتید، اما او به گفتن آن با صدای بلندتر و رساتر ادامه داده است. در این موارد، فرزندتان بیش از هر چیزی به ارتباط و تعامل با شما نیاز دارد که خود را از طریق توجه طلبی کودک نشان میدهد.
احساسات و هیجانات منفی و شدید
حتی کوچک‌ترین مسائل نیز گاهی منجر به ایجاد احساسات منفی در درون کودک می‌شوند. دایره لغات محدود بچه‌ها و ناتوانی در برقراری ارتباط بین افکار و احساسات، باعث استفاده از ساده‌ترین کلمات (فحش) برای بیان احساسات درونی می‌شود.
قدم اول برای حذف استفاده از این الفاظ رکیک، فراهم‌سازی محیطی امن و مناسب برای تحریک کودک به بیان هیجانات است. واکنش تند به این کلمات، شما را از بررسی احساسات زیربنای آن غافل میکند. حتما دلیل هیجانات منفی کودک را بررسی کنید، زیرا آنها معمولا به معنای کمک‌خواهی هستند و احتمالا کودک درگیر مشکلی مانند قلدری در مدرسه شده باشد.
پیشنهاد مطالعه: آموزش احساسات به کودک
الگوبرداری از والدین، افراد نزدیک و دیگر همسالان
شنیدن الفاظ رکیک از زبان والدین، دیگر افراد نزدیک و همسالان، یکی از علل بسیار مهم بددهنی کودکان است. شما استفاده فرزندتان از آن فحش‌ها، حداقل در مکان‌های عمومی را ممنوع کرده‌اید اما آنها بخشی از واژگان کودک شده‌اند! هنگام بررسی علت فحاشی کودکان، حتما به این نکته دقت کنید و مراقب دوستی‌ها و رفت‌وآمدهای او باشید.
واکنش های نامناسب و افراطی والدین
ما بزرگ‌ترها هم گاهی کلمه یا عبارتی را می‌شنویم و تمایل به تکرار آن داریم. برای بسیاری از کودکان نیز شرایط به همین صورت است؛ کلمات و عباراتِ جذاب تکرار می‌شوند و بعد از مدتی جای خود را به کلمات و عباراتِ جذاب دیگر می‌دهند. البته نگرانی شما خصوصا وقتی فرزندتان ول‌کنِ تکرار کلمه‌ای زشت و زننده نیست کاملا قابل درک است. اما قبل از هر چیز، ابتدا به درون خود برگردید و موارد زیر را مرور کنید:
- چرا استفاده از این کلمه مرا به‌شدت عصبی کرده است؟
- هنگام شنیدنش چه احساساتی در من بروز میکند؟
- چه خاطره یا خاطراتی را در من زنده میکند؟
- نگرانی‌های من هنگام شنیدن آن کلمه در فرزندم چیست؟
- استفاده فرزندم از این کلمه در مورد من به‌عنوان مادر/پدرش چه معنایی دارد؟
گاهی واکنش ما بزرگتر از مسئله است. وقتی دست نگه می‌داریم و به بررسی عوامل زمینه‌ساز احساسات و واکنش‌های‌مان نگاه می‌کنیم، نگاه واقع‌نگرانه‌تری نسبت به مسئله خواهیم داشت و احتمالا راه‌حل بهتری برای حل آن پیدا خواهیم کرد.
راه درمان بد دهنی کودکان
تا زمانی که کودکان در خانه و در کنار ما هستند، نگرانی زیادی در مورد دیده‌ها و شنیده‌های آنها نداریم؛ همزمان با بزرگتر شدن فرزندان، آشنایی با دوستان جدید، رفتن به مدرسه، باشگاه و انجام فعالیت‌های اجتماعی دیگر، دامنه لغات‌شان وسعت زیادی پیدا میکند.
احتمالا شما هم هنگام شنیدن فحاشی کودکان دبستانی شوکه می‌شوید و به دنبال متوقف‌کردن فوری آن خواهید بود. اما به‌جای سخنرانی، تنبیه، فریادزدن یا هرگونه اقدام عجولانه، ابتدا آرامش خود را حفظ و سپس با توجه به علل فحاشی کودک، از توصیه‌های مربوط به سبک فرزند پروری مقتدرانه و روش‌های زیر استفاده کنید.
نادیده گیری یا واکنش سطحی و گذرا
اگر کودک از الفاظ رکیک در مکالمه‌ای روزمره و دوستانه (محض سرگرمی) استفاده کرده است، ابتدا موقعیت را ارزیابی کنید: آیا آن فحش سهوا و بدون منظور خاصی از دهان فرزندتان بیرون پریده و او به‌سرعت در حال جمع‌وجورکردن شرایط است؟ در این موارد، یک نگاه زیرچشمی هم احتمالا مشکل را حل خواهد کرد. اما اگر به نظرتان نیاز به تذکر و بررسی بیشتر است، به‌صورت زیر پاسخ دهید:
- «این کلمه رو جدید شنیدی؟ معنیش رو می‌دونی؟»
- «عجب، این کلمه را تا حالا نگفته بودی! میخوای دوباره ازش استفاده کنی؟»
- «عجب، این کلمه رو تا حالا نشنیده بودم! میدونم استفاده از کلمات جدید واسه‌ت جذابه، اما ما تو خونه از این کلمه استفاده نمی‌کنیم، چون باعث ناراحتی بقیه میشه»
رسیدگی به نیازهای توجه‌طلبانه کودک
اگر فحاشی کودک برای جلب توجه شما است، وقت‌شناس باشید و به‌جای راه‌اندازی مشاجره و تحریک لجبازی او، عشق و محبت تقدیمش کنید. در این مواقع، انجام کارهای روزمره را متوقف کنید و به بازی با کودک مشغول شوید. استفاده از جملات زیر نیز به شما کمک خواهد کرد:
- «اوه اوه! دوباره اون کلمه رو گفتی! فک کنم میخوای بیام پیشت، آره؟»
- · «فک کنم میخوای در مورد اتفاقات امروز باهام صحبتی، درسته؟»
- · «بیا تو بغلم قربونت. یادت باشه که همیشه می‌تونی روی من حساب کنی و بگی مامان من یه دیقه به کمکت نیاز دارم یا بگی مامان من می‌خوام بیام تو بغلت».
نکته: از این روش فقط برای بد دهانی کودکان پیش دبستانی (3-6 ساله) استفاده کنید، زیرا در این سنین نیاز به توجه‌طلبی جزو نیازهای ضروری و اساسی بچه‌ها است. استفاده از آن در اختلالاتی مانند بیش فعالی کودکان و برای بچه‌های بزرگتر، احتمالا منجر به تقویت فحاشی آنها شود.
همدلی با عصبانیت یا دیگر هیجانات منفی کودک
همه ما گاهی از کوره درمی‌رویم و کلمات و عبارات نامناسبی بر زبان‌مان جاری می‌شود. عصبانیت و پرخاشگری کودکان، یکی دیگر از دلایل بددهنی آنها است. در این موارد، با هیجانات فرزندتان همدلی کنید و به آموزش کنترل هیجانات به کودک روی بیاورید. مطمئنا با بزرگتر شدن فرزندان، آنها روش‌های بهتری برای ابراز احساسات‌شان پیدا خواهند کرد. بنابراین، با استفاده از جملات زیر، شناسایی و کنترل هیجانات را به او بیاموزید:
- «ناراحتیت رو بابت شام می‌فهمم. میدونم غذای موردعلاقه‌ت نبود»
- «فک کنم دوست نداری خواهرت با اسباب‌بازی‌هات بازی کنه»
- «رفتن عمو خیلی ناراحت‌کننده بود. من دلم براش تنگ میشه. فک کنم تو هم همین احساس رو داری»
- «اینکه با تصمیمم مخالفی کاملا طبیعیه، ولی اگه از تصمیمات همدیگه هم خوشمون نیاد، بازم می‌تونیم با هم مهربون باشیم»
فحاشی و بد دهنی نکردن جلوی فرزندان
برای جلوگیری از بددهنی نوجوانان و کودکان، باید ابتدا از خودتان شروع کنید. اگر به هر دلیل از الفاظ رکیک استفاده کردید:
- اشتباهات‌تان را بپذیرید و بهانه‌تراشی و توجیه نکنید.
- در مورد احساس‌تان هنگام بیان آن کلمه به کودک توضیح دهید.
- یک عبارت یا کلمه جایگزین پیشنهاد و معرفی کنید.
- درنهایت، هنگام شنیدن آن کلمه از فرزندتان شوکه نشوید، بلکه به او در شناسایی احساسات و استفاده از روش‌های مناسب برقراری ارتباط با دیگران کمک کنید.
گفتوگو و توضیح ارزشهای خانوادگی
اجبار، بدترین و ناکارآمدترین راه‌حل ممکن برای اصلاح رفتار بچه‌ها است. در عوض، با کودکان وارد گفتوگو شوید و احساس‌تان در مورد فحش را با آنها درمیان‌بگذارید. همچنین، ارزشهای خانوادگی و تناقض بددهنی با آن ارزش‌ها را به فرزندان توضیح دهید. توضیح ارزشهای خانوادگی به تسهیل فرآیند آموزش معذرت خواهی به کودکان نیز کمک میکند. علاوه بر این، احساسات و دلایل فرزندتان برای فحاشی را نیز بررسی و در صورت وجود بدفهمی، آن را برطرف کنید. والدین معمولا می‌پرسند: آیا باید معنی فحش را به فرزندم بگویم؟ جواب این سوال بستگی به شرایط سنی کودک دارد؛ به‌صورت کلی، اولویت با توجیه فرزندان به زبانی ساده و قابل فهم است.
پیشنهاد مطالعه: آموزش قانون به کودکان از چه سنی و چگونه؟
سخن پایانی
فحاشی و بددهنی کودکان به دلایل مختلفی مربوط می‌شود: گاهی صرفا جهت سرگرمی و کسب تجربه، گاهی برای توجه‌طلبی و گاهی دیگر در هنگام عصبانیت و تجربه شدید هیجانات منفی. احتمالا شما هم گاهی هنگام فحشدادن کودک شوکه شده‌اید و واکنش تندوتیزی نشان داده‌اید. اما بهتر است ابتدا چرایی آن را بررسی کنید و سپس پاسخی متناسب با آن داشته باشید. به‌جای واکنشهای نصیحت‌گونه، تنبیه و دادزدن سر کودک، از روشهایی مانند رسیدگی به نیازهای توجه‌طلبانه، همدلی با هیجانات منفی، نادیدهگیری و الگوبودن برای فرزندان استفاده کنید.
سوالات متداول
- علل بد دهنی کودکان چیست؟
سرگرمی و بازیگوشی، کسب توجه، عصبانیت و هیجانات منفی، الگوبرداری از فحاشی والدین و دیگر همسالان و واکنشهای نامناسب والدین، از مهمترین علل فحشدادن کودک است. - با بچه ای که فحش میدهد چگونه رفتار کنیم؟
قبل از هر چیز، سرزنش، تنبیه و مشاجره با او را کنار بگذارید. با توجه به دلیل فحشدادن کودک، از روشهایی مانند نادیدهگیری، رسیدگی به نیازهای محبت و توجه، همدلی با هیجانات منفی، ارائه الگوی مناسب و گفتوگو در مورد ارزشهای خانوادگی استفاده کنید. - آیا باید معنی فحش را به فرزندم بگویم؟
با توجه به سن و درک کودک، زشتوزننده بودن معنای کلمه را برایش توضیح دهید. آنها گاهی نمیدانند که حرفهایشان چه معنایی دارد و چه احساسی در دیگران ایجاد میکند.
