گاهی اوقات با اشتباهاتمان باعث رنجش دیگری میشویم. در این مواقع، با معذرتخواهی و جبران اشتباه، به طرف مقابل نشان می‌دهیم که از کارمان پشیمان هستیم. البته قبول اشتباه و معذرت خواهی برای همه ما کار راحتی نیست! اما چرا؟ چرا بعضی از ما به‌راحتی اشتباهاتمان را میپذیریم و بعضی دیگر با وجود تمام شواهد و مدارک باز هم از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنیم. تربیت خانوادگی و آموزش عذرخواهی به کودکان از مهمترین عوامل پذیرش اشتباه و طلب بخشش است. یکی از سوالات اصلی والدین این است که چگونه معذرت خواهی را به کودکم یاد بدهم؟ در این مقاله به بررسی روشهای آموزش معذرت خواهی به کودک می‌پردازیم.
مراحل آموزش معذرت خواهی به کودک
برای درک درست کودک از مفهوم عذرخواهی، ابتدا باید درک درستی از دلیل و فرآیند آن داشته باشد. از این 5 مرحله برای آموزش طلب بخشش به فرزندان استفاده کنید.
1. درک رفتار یا گفتار اشتباه
در مورد رفتار کودک بازخوردهای اختصاصی و مشخص بدهید. مثلا بگویید: «دیدی به خاطر حرفی که زدی چقدر دوستت رو ناراحت کردی؟» یا «دوستت به خاطر اینکه هلش دادی خیلی ناراحت شد، آیا متوجه شدی؟».
2. یافتن زمان و مکان مناسب برای عذرخواهی
وقتی هر دو طرف عصبی و ناراحت هستند، معذرت خواهی نه امکانپذیر و نه سودمند است. به کودک اجازه دهید که بعد از فهم اشتباه (گام اول)، بهترین موقعیت را برای طلب بخشش پیدا کند. حتی اگر برای عذرخواهی حضوری آماده نیست، روشهای دیگری به او پیشنهاد کنید. مثلا بگویید: «اگر واقعا توان رویارویی با دوستت را نداری، برایش نامه بنویس یا تلفن بزن. البته هر وقت آمادگی کافی داشتی به‌صورت حضوری هم از او معذرتخواهی کن».
3. گفتن دلیل عذرخواهی
به فرزندتان آموزش دهید که عذرخواهی را کوتاه، صمیمانه و صادقانه بیان کند. بهعنوان مثال، «من در حین بازی تو را هل دادم و واقعا در این مورد متأسفم». با بیان دلیل عذرخواهی، همدلی بین گوینده و شنونده بیشتر خواهد شد و به‌احتمال بیشتری طرف مقابل گذشت خواهد کرد. حتی اگر کودک توضیح متفاوتی از شیوه وقوع رویداد در ذهنش دارد، از او بخواهید آن را با دوستش در میان بگذارد؛ شاید قضیه فقط یک سوء تفاهم بوده باشد!
4. بیان راهی برای جبران اشتباه
کودکان باید احساسات طرف مقابل، مانند ناامیدی، ناراحتی و خشم را درک و راهی برای جبران رفتار نادرستشان پیدا کنند. به فرزندتان بگویید: «معذرت خواهی ضروری است ولی به خودی خود چیزی را حل نمی‌کند. بیا راهی برای تغییر اوضاع و برگشت آن به حالت سابق پیدا کنیم. به نظرت چه‌کاری باید برای جبران اشتباه انجام دهیم؟». کودکان مهارتهای لازم برای جبران اشتباه را ندارند، پس در این زمینه به آنها کمک کنید.
5. مهلت دادن به‌طرف مقابل برای پذیرش عذرخواهی
گاهی اوقات عذرخواهی موردپذیرش طرف مقابل قرار نمی‌گیرد، زیرا به کمی زمان و فضا نیاز دارد تا احساساتش فروکش کند. به فرزندتان آموزش دهید تا این رفتار را درک کند و به‌طرف مقابل فرصت بدهد. این‌گونه جملات احتمالا مفید خواهد بود: «تو نمی‌توانی دوستت یا هیچ کس دیگری را مجبور کنی! وظیفه تو فقط معذرتخواهی و جبران اشتباهت بود که به‌درستی انجامش دادی.»
روشهای آموزش معذرت خواهی به کودک
مانند آموزش مفهوم زمان به کودکان، آموزش معذرت خواهی نیز باید ظرافت خاصی داشته باشد. آنها خودمحور هستند و بینش کمی نسبت به تأثیر اعمال و رفتارشان بر دیگران دارند، پس شما باید روشهای آموزش چگونه معذرت خواهی کردن به کودک را بیاموزید.
ایفای نقش عذرخواهی
کودکان به بازی‌های تخیلی و نمادین علاقه زیادی دارند و ایفای نقش روش مناسبی برای ترکیب بازی و آموزش است. علاوه بر این، ایفای نقش ابزاری عالی برای یادگیری مهارتهای رفتاری در یک محیط امن و حمایتگرانه است. در ایفای نقش:
- فرزندتان باید وانمود کند که مرتکب خطایی شده است و حالا باید به دنبال راهی برای معذرتخواهی از دوستش باشد.
- گاهی از تکنیک «جابهجایی نقش» استفاده کنید تا کودک بتواند خودش را جای فرد آسیب دیده تصور و تأثیرات اشتباهش بر دیگری را درک کند. جابهجایی نقش در اینجا یعنی کودک نقش فرد آسیب دیده را بر عهده بگیرد و شما نقش فردی که مرتکب اشتباه شده است.
- گاهی ایفای نقش برای کودک اضطراب آور است. در صورت مشاهده اضطراب و استرس، فرآیند ایفای نقش را متوقف و به مدیریت هیجانات فرزندتان بپردازید.
- برای ایفای نقش باید یک طرح داستان جذاب آماده کنید: «بازی با اسباب بازی‌های دوستان و شکستن یکی از آنها توسط کودک»، «ناراحت کردن دیگری به دلیل گفتن جملات تحقیرآمیز یا پرخاشگری کلامی در حین بازی گروهی» و «به‌زور گرفتن اسباب بازی کودک دیگر»، ایده‌های خوبی برای ایفای نقش هستند.
بازی حدس زدن معذرت خواهی واقعی یا جعلی
- در مورد حالت‌ها و موقعیت‌های مختلفی که نیاز به عذرخواهی وجود دارد با یکدیگر مشورت کنید.
- سپس هر دوی شما برای موقعیت‌های مختلف یک متن معذرتخواهی بنویسید و برای یکدیگر بخوانید.
- بعد از خواندن متن روی این موضوع بحث کنید که آیا متن از صمیم قلب نوشته شده بود یا نه؟ چه نشانه یا دلیلی برای جعلی یا واقعی بودن عذرخواهی وجود دارد؟
- · «ببخشید که حواست جلوی پات نبود و من زدمت زمین!»، مثالی از عذرخواهی جعلی و «معذرت میخوام که حواسم به شما نبود، حالت خوبه؟ نیاز به کمک داری؟»، مثالی از عذرخواهی واقعی است.
- در حین بازی نکات لازم در مورد عذرخواهی درست و غلط را به کودک بیاموزید.
استفاده از کتابهای آموزش عذرخواهی
یافتن کتابهای متناسب با سن، یکی از بهترین روش‌ها برای معرفی مفهوم عذرخواهی در محیطی آرام و آموزنده است. بنابراین، زمانی که نیاز به عذرخواهی باشد از قبل کودک با آن آشنایی پیدا کرده است. برای بچه‌های کوچک‌تر از کتابهای مصور عذرخواهی استفاده کنید. این کتاب‌ها از موارد مناسب در این زمینه هستند:
- «معذرت می‌خواهم»: مجموعه داستان‌هایی جذاب در مورد چگونگی معذرتخواهی در موقع ارتکاب اشتباه را به کودکان نشان می‌دهد. همچنین از داستان‌های آن می‌توان ایده‌هایی برای تکنیک‌های دیگر مانند ایفای نقش یا حدس واقعی و جعلی بودن عذرخواهی نیز پیدا کرد.
- «خوبه بگویی ببخشید»: هرچند عکس روی جلدش خوب نیست، ولی برای آموزش اهمیت عذرخواهی به کودکان مفید است. زاک برادرش را هل می‌دهد و سر او داد می‌زند. مادرش جلوی بازی آنها را می‌گیرد. سپس زاک به اتاقش می‌رود و از بیکاری کلافه میشود تا مادرش سر صحبت را با او باز می‌کند.
بیشتر بخوانید: آموزش جدول ضرب به کودکان
بازی تکمیل پازل معذرت خواهی
این روش را با استفاده از مراحل زیر انجام دهید:
- حدود 10 مثال مختلف از عذرخواهی فراهم کنید که هر کدام از 3 قسمت تشکیل شده باشد: «عذرخواهی کردن+ دلیل یا دلایل آن+ روش جبران یا جلوگیری از تکرار آن».
- هر مثال باید تا حد امکان با بقیه فرق کند تا قسمت‌های مختلف آنها با یکدیگر اشتباه گرفته نشود.
- هر کدام از مثال‌ها را به 3 قسمت تقسیم و سپس هر 10 مثال را باهم مخلوط کنید.
- از کودک بخواهید آنها را به گونه‌ای دوباره کنار هم قرار دهد که معنادار به نظر برسند.
این روش باعث تثبیت مراحل، شیوهها و کلمات مختلف مربوط به عذرخواهی در ذهن کودک میشود.
بازی حدس زدن دلیل عذرخواهی
از این بازی جذاب هم استفاده کنید:
- موقعیتی را در ذهن خودتان تجسم کنید که اشتباهی انجام داده‌اید، اما آن را به فرزندتان نگویید.
- برای آن موقعیت، انواع مختلف عذرخواهی‌های احتمالی را در ذهنتان مرور کنید.
- فرزندتان باید حدس بزند که اوضاع از چه قرار است و چه اتفاقی در آن موقعیت رخ داده است.
- بازی را تا جایی ادامه دهید تا کودک بتواند موقعیت را به‌درستی حدس بزند.
- نقش خودتان را با فرزندتان عوض کنید و از او بخواهید موقعیتی را تصور کند و حالا شما حدس بزنید.
می‌توانید این بازی را 3 نفره نیز انجام دهید؛ شما و کودک از موقعیت خبردار هستید و به ایفای نقش می‌پردازید و نفر سوم باید حدس بزند که اوضاع از چه قرار است.
نوشتن نامه عذرخواهی
معذرتخواهی از طریق نامه، راحت‌تر از بیان رو در رو است. هنگام نوشتن نامه عذرخواهی، کودک زمان بیشتری برای فکر کردن و بررسی تأثیر رفتارش بر دیگری دارد. مثلا در مورد شخصیتی خیالی داستان سازی کنید و سپس از کودک بخواهید به آن شخصیت خیالی نامه بنویسد.
نکات مهم آموزش معذرت خواهی به کودک
- در مورد اشتباهات فرزندتان به او بازخورد بدهید.
- دلایلی مانند لجبازی و حاضرجوابی کودکان، آنها را از بیان عذرخواهی منصرف می‌کند؛ بنابراین، شما باید به او در مدیریت و کنترل این مسائل کمک کنید.
- بعضی از کودکان خجالتی گاهی آن‌قدر خودخوری می‌کنند تا کاسه صبرشان لبریز میشود و رفتار یا گفتار زشتی بروز می‌دهند. آموزش مهارت نه گفتن به کودکان به آنها کمک می‌کند تا بتوانند مشکلاتشان را بیان کنند.
- خونسردی خود را حفظ کنید. طرفداری فرزندتان یا دوست او را نگیرید و فقط به جملاتی مانند «او اول شروع کرد» یا «تقصیر او بود» گوش دهید.
- به کودک فرصت دهید تا به شیوه و در زمان دلخواه خودش معذرتخواهی کند. شاید روش دلخواه او تقدیم گل، بغل کردن یا حتی نامه نوشتن به دوستش باشد.
- کودک را از عواقب عذرخواهی نکردن (از دست دادن دوستان و اطرافیان) آگاه کنید.
- حتی اگر شرم آورترین کار ممکن هم از کودک سر زد، هرگز در او احساس گناه ایجاد نکنید. احساس گناه یکی از مهمترین دلایل افسردگی است.
- آخرین و البته مهمترین نکته: «برای کودک الگو باشید و بابت رفتارهای اشتباهی مانند بدقولی والدین از او معذرتخواهی کنید».
سخن پایانی
یادگیری معذرتخواهی یکی از مهارتهای مورد نیاز کودکان است. برای آموزش این مهارت به کودکان باید از این 5 مرحله تبعیت کنید: 1. درک اشتباه 2. یافتن بهترین زمان و مکان برای عذرخواهی 3. بیان دلیل عذرخواهی به‌طرف مقابل 4. جبران اشتباه 5. فرصت دادن به دوست یا دیگری برای پذیرش و بخشش اشتباه. برای آموزش این مراحل به کودک از روش‌هایی مانند ایفای نقش، حدس جعلی یا واقعی بودن عذرخواهی، کتابهای مناسب، تکمیل پازل و نوشتن نامه استفاده کنید.
سوالات متداول
- روشهای آموزش معذرت خواهی به کودک چیست؟
ایفای نقش، کتابهای مناسب، نوشتن نامه، حدس واقعی یا جعلی بودن عذرخواهی و تکمیل پازل، از روشهای موثر برای آموزش معذرتخواهی به کودک است. - مراحل آموزش معذرت خواهی به کودک چیست؟
برای آموزش مهارت عذرخواهی به کودکان باید از این 5 مرحله تبعیت کنید: 1. درک اشتباه 2. یافتن بهترین زمان و مکان برای عذرخواهی 3. بیان دلیل عذرخواهی به‌طرف مقابل 4. جبران اشتباه 5. مهلت‌دادن به طرف مقابل برای پذیرش عذرخواهی - سن مناسب آموزش عذرخواهی به کودکان چندسالگی است؟
بر اساس تحقیقات، کودکان در حدود 4 سالگی مهارتهای همدلی و توانایی درک هیجانات دیگران را به دست میآورند. بهعنوان مثال، آنها متوجه میشوند که معذرتخواهی باعث بهبود حال طرف مقابل میشود.
