تا وقتی هر چیزی در جای خود قرار دارد، همه‌چیز خوب پیش می‌رود. مثل همین داستان اورانیوم که استفاده درست و به‌جا از آن نه تنها خطرناک نیست که لازم است. داستان رازهای ما انسان‌ها نیز همین‌گونه است و گاهی باید خاک و گاهی باید برملا شوند. بچه‌ها در این زمینه ناوارد هستند و حتما باید اطلاعات لازم به آن‌ها داده شود. بنابراین آموزش رازداری به کودک موضوع بسیار مهمی است و تبصره‌های زیادی دارد که باید به آن‌ها توجه کنید. اگر شما هم نسبت به بررسی موارد ضروری در هنگام آموزش این موضوع کنجکاو هستید، پس بیایید با یکدیگر نحوه آموزش رازداری به کودکان را بیاموزیم.
رازداری در کودکان و چرایی احتیاط
نیت والدین و اکثر بزرگسالان از آموزش رازداری به کودکان خیر است، اما متأسفانه برخی افراد بدجنس از آن سوءاستفاده می‌کنند. بعضی وقت‌ها گفتن اسرار نه‌تنها خوب بلکه ضروری است: مواقعی مثل مواجهه با قلدری در مدرسه، لمس قسمت‌های نامتعارف بدن توسط همسالان یا بزرگسالان و آدم‌ربایی (برخی کودک‌ربایی‌ها با همکاری بچه‌ها انجام می‌شود) از این دست موارد هستند.
به عبارت دیگر، باید نحوه مقابله با سوءاستفاده‌های احتمالی افراد بدجنس را به فرزندتان بیاموزید. این افراد معمولا با گفتن جملاتی مانند «این یه رازه و باید بین خودمون بمونه.»، کودک را فریب می‌دهند. بنابراین در حین آموزش رازداری به فرزندان، حتما باید در مورد این موضوع نیز با آن‌ها صحبت کنید.
بیشتر بخوانید: تکانشگری کودکان چیست؟
آموزش انواع راز به کودک
اما از کجا و چگونه این موضوع را شروع کنیم؟ توصیه ما این است که با توجه به سن‌وسال فرزندتان و در اولین فرصت ممکن، انواع رازداری و فرق بین اسرار خوب و بد را برایش توضیح دهید. برای توضیح این موارد هم از راهنمای زیر استفاده کنید.
رازهای دارای جنبه سرگرمی و غافلگیری
گرفتن جشن تولد غافلگیرانه، برنامه‌ریزی برای دادن هدیه در روزی خاص و برخی بازی‌های ساختاریافته از جمله این رازها هستند. در این مواقع، احتمالا از چنین جملاتی استفاده می‌کنیم: «به مادرت در مورد کادوی روز تولدش چیزی نگو.» یا «به برادرت در مورد سورپرایز جشن تولد چیزی نگو.»
رازهای دردسرساز
گفتن برخی موضوعات محرمانه تنها باعث به دردسر افتادن خود کودک، دوستان و حتی گاهی بزرگسالان می‌شود و هیچ سودی هم ندارد. در این مواقع، ما از بچه‌ها می‌خواهیم که موضوع را محرمانه نگه دارند و در موردش حداقل به افراد خاصی توضیح ندهند:
- عمو: «به زن‌عمو نگو که امشب زهرا خورد زمین، چون خیلی ناراحت میشه؛ خودم فردا که همه‌چی آروم شد بهش میگم.»
- مادربزرگ: «باشه بریم پارک، ولی به پدر/مادرت نگو که تا دیروقت موندیم.»
- پدر: «به مادرت نگو من برات شیرینی خریدم چون حتما دعوامون می‌کنه!»
تا حد امکان از این‌گونه رازها در خانه نداشته باشید، زیرا اسرار کمتر مساوی با پنهان‌کاری کمتر است. به صورت کلی هم در این زمینه باید خیلی احتیاط کنید تا رازداری با دروغگویی کودکان اشتباه گرفته نشود. قصد دروغگویی معمولا فریب‌دادن دیگری یا آسیب‌رساندن به او است، اما قصد رازداری محافظت از خود و دیگری و کاهش آسیب به کمترین سطح ممکن است.
رازهای خطرناک و آسیب زا
موفقیت اکثر سوءاستفاده‌گران و کودک آزاری‌‌های جنسی وابسته به فریب‌دادن کودک است. آن‌ها معمولا کارشان را راز می‌دانند و از جملاتی مانند «این یه رازه بین ما و نباید در موردش به کسی بگی.» استفاده می‌کنند. گاهی هم با استفاده از روش‌هایی مانند تهدید و ترساندن، کودک را مجاب به سکوت می‌کنند. حالا اگر شما از قبل در مورد رازداری با فرزندتان صحبت نکرده باشید، او احتمالا در مورد این موضوع به هیچ‌کس حرفی نخواهد زد و سوءاستفاده ادامه‌دار خواهد شد!
اگر هم سکوت کودکان به موضوعاتی مانند درونگرایی و خجالتی‌بودن مربوط است، از مقاله نحوه برخورد صحیح با کودک درونگرا استفاده کنید.
پیشنهاد مطالعه: کودک آزاری آنلاین
چگونه رازداری را به کودکان آموزش دهیم؟
تا اینجا متوجه شدیم که آموزش رازداری به کودکان موضوع بسیار جدی است و حتما باید به‌صورت دقیق و بااحتیاط آموزش داده شود. اما سوال بسیار مهم این است که چگونه در حین آموزش رازداری به تفاوت‌های آن با مخفی‌کاری اشاره کنیم؟
بیشتر بخوانید: علت بد دهنی کودکان
توضیح رازداری امن و ناامن
دلیل نیاز به محرمانه ماندن رازهایی مانند جشن تولد غافلگیرانه و کاربرد آن‌ها در خوشحال‌کردن دیگران را برای کودک توضیح دهید و در عین حال، به رازهای خطرناک و ضرورت بیان آن‌ها هم اشاره کنید:
- شکسته‌شدن قوانین و ارزش‌های خانوادگی در حین بازی توسط دیگران
- جشن‌ها و دورهمی‌های خارج از خانه و مدرسه
- هدایا و خوبی‌های ظاهرا بی‌دلیل دیگران در حق او
- عکس‌ها و فیلم‌های نامتعارف
- موضوعات آزاردهنده برای کودک
توضیح تماس های بدنی امن و ناامن
تشخیص سوءاستفاده جنسی برای کودکان سخت است و باید در این زمینه به‌صورت دقیق به آن‌ها توضیح دهید. کودک باید هرگونه لمس بدنی نامتعارف را به شما گزارش دهد. در حین توضیحات‌تان حتما به این نکته اشاره کنید: «هیچ‌کس به جز والدین و پزشکان حق دست‌زدن به قسمت‌هایی از بدن که توسط لباس شنا پوشانده می‌شود را ندارد.»
توضیح اهمیت مشورت گرفتن از بزرگسالان قابل اعتماد
کودکان باید همیشه جایی امن و مطمئن برای بیان حرف‌های‌شان داشته باشند:
- با رفتارتان به او نشان دهید که همیشه می‌تواند روی شما حساب باز کند و حرف‌هایش را به شما بزند؛ چه دوستش از او درخواست افشانکردن موضوعی را داشته است یا معلم مهدشان از او چه چنین چیزی خواسته باشد.
- بعضی موارد را هم بچه‌ها نمی‌توانند به خانه بازگو کنند؛ مطمئن شوید فرد قابل اعتماد دیگری مانند بستگان درجه‌یک یا معلم‌شان برای این مواقع وجود دارد.
برای صحبت درباره موضوعاتی مانند ترس کودک از مرگ عزیزان هم می‌توانید از مقاله نحوه برخورد با ترس از دست دادن والدین در کودکان استفاده کنید.
کسب اطمینان از تنبیه نشدن کودک در ازای حقیقت گویی
سوءاستفاده‌گران معمولا با گفتن جملاتی مانند «به هر کسی بگی چه اتفاقی افتاده حتما تنبیه میشی!!» پس باید مراقب این موضوع باشید که عدم بیان‌گری کودک به علت ترس از تنبیه نباشد. به صورت کلی، تنبیه را از برنامه‌های تربیتی خود حذف کنید زیرا امنیت روانی را تخریب میکند و در تضاد با روش‌های تقویت سلامت روان کودک است.
استفاده از واژه‌هایی مانند غافلگیری به جای راز
برای اینکه کودک تفاوت بین اسرار امن خانگی و موضوعات مخفیانه خارج از خانه را درک کند، از کلماتی مانند غافلگیری و سورپرایز در خانه استفاده کنید. همچنین تفاوت بین غافلگیری‌ها و رازها را نیز به کودک توضیح دهید: غافلگیری‌ها همیشه جنبه سرگرمی دارند و به‌زودی همه از آن‌ها خبردار می‌شوند، اما رازها معمولا تا ابد در سینه دفن می‌شوند.
بیشتر بخوانید: شناخت انواع تیپ شخصیتی منحصربه‌فرد کودکان
آیا اصلا نیازی به فرهنگ رازداری در خانه است؟
توصیه‌ها بر این است که تا حد امکان در خانواده حتی رازهای خوب هم نداشته باشیم. یعنی هرچه فرهنگ خانه با گفت‌وگوی آزاد همخوان‌تر باشد، احتمال پنهان‌کاری نیز کمتر خواهد بود. به‌هرحال، منظور این است که هرچه رازهای کمتری در خانه وجود داشته باشد، احتمال گیرافتادن کودک در دام سوءاستفاده‌گران نیز کاهش پیدا میکند. اگر فرهنگ گفت‌وگو در خانه جا نیافتاده باشد، کودکان حتی شاید در مورد ترس‌های طبیعی‌شان هم با شما صحبت نکنند. برای آشنایی با نگرانی‌ها رایج کودکان سنین مختلف از مقاله معرفی ترس‌های طبیعی کودکان استفاده کنید.
آموزش تفاوت بین رازداری و حفظ حریم خصوصی
آخرین و البته مهم‌ترین نکته درباره آموزش رازداری، اشاره به تفاوت‌های رازداری و حریم خصوصی است. خیلی وقت‌ها دلیل ما از بیاننکردن یک موضوع به رازداری مربوط نیست، بلکه به خاطر حفظ حریم خصوصی است. درز اطلاعاتی مانند مشکلات مالی، تعارضات زناشویی و افتادن فرزند در امتحان پایان‌سال برای اکثر خانواده‌ها خوشایند نیست.
در مورد حریم خصوصی و پیامدهای احترام نگذاشتن به آن با کودک صحبت کنید و برای فهماندن اهمیت آن، از قوانین خاصی مانند «در زدن و اجازه‌گرفتن قبل از ورود به اتاق دیگر اعضا» استفاده کنید. یادگیری این موضوع در افزایش استقلال و کاهش وابستگی کودک تأثیرگذار است. اگر هم فرزندتان بیش از حد به مادر وابسته است، برای درمان آن از مقاله چگونه وابستگی کودک به مادر را کم کنیم؟ استفاده کنید.
سخن پایانی
اگرچه رازداری چیز خوبی است و آموزش آن به کودکان اهمیت زیادی دارد، اما باید مراقب سوءاستفاده برخی افراد بدجنس از این موضوع باشید. بنابراین در حین آموزش رازداری به کودکان حتما باید درباره نکات ضروری به او هشدار بدهید تا در دام افراد بدجنس گرفتار نشود. برای شروع، از تفاوت بین انواع رازداری و اسرار خوب و بد بگویید؛ سپس موارد ضروری مانند تماس‌های بدنی ناسالم که حتما باید اطلاع داده شود را برایش توضیح دهید. تا حد امکان هم از ترویج فرهنگ پنهان‌کاری در موضوعات خانوادگی اجتناب و آزادی بیان را ترویج کنید. یکی از نکات بسیار مهم دیگر در حین آموزش رازداری تأکید بر حفظ حریم خصوصی و چرایی آن است تا موضوعات محرمانه به خارج از خانه درز نکنند.
سوالات متداول
- آیا باید رازداری را به کودکان آموزش دهیم؟
بله؛ رازداری باید به کودکان آموزش داده شود تا دستکم از تفاوت بین موضوعات محرمانه امن و ناامن آگاه شود. از طرف دیگر، آموزش رازداری نوعی تمرین رعایت حفظ حریم خصوصی هم است و کودک را برای رعایت قوانین آماده میکند. - چگونه کودکی راز دار تربیت کنیم؟
انتظارات ما از کودکان بیش از آنکه به رازداری مربوط باشد، به حفظ حریم خصوصی و بیاننکردن موضوعات خانوادگی در محیطهای عمومی مربوط است. در حین آموزش هم حتما باید در مورد اسرار خوب و بد و ضرورت بیان رازهای خطرناک به کودک توضیح دهید.
