بدون شک فراهم‌کردن امنیت روانی و جسمانی مهمترین وظیفه والدین در قبال فرزندان است، اما نباید ما را از نیازهای دیگر فرزندان مانند خودمختاری و دستیابی به فردیت غافل کند. متأسفانه بعضی از والدین با ایجاد وابستگی هیجانی شدید در کودکان، مانع رشد و بلوغ فکری آنها می‌شوند. وابستگی کودک به والدین، از رشد مهارت‌های اساسی زندگی مانند تصمیمگیری و حل‌مسئله جلوگیری میکند. در نتیجه، آنها هنگام جدایی از والدین و به‌خصوص مادر، احساس ضعف، ناتوانی و سردرگمی میکنند. کم کردن وابستگی کودک به مادر باید به‌مرور و همگام با فرآیند مستقل شدن کودک اتفاق بیافتد، اما چگونه؟ در این مقاله به بررسی چگونگی شکل‌گیری وابستگی کودکان نوپا به والدین و نحوه کاهش آن خواهیم پرداخت.
تعریف وابستگی کودک به مادر
کودکان وابسته برای احساس امنیت و حمایت، حتما باید در کنار مادر یا مراقبت کننده اصلی (پدر، مادربزرگ) باشند. آنها قادر به انجام فعالیت‌ها بهصورت فردی نیستند و در سن مدرسه، آمادگی کافی برای جدایی از والدین را ندارند. در واقع، دلیل ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها نیز به همین موضوع مربوط است. مشکل کودک فقط کمبود نوازش یا محبت نیست، بلکه او در مواجهه با محیط بیرون احساس عدم امنیت میکند.
تفاوت دلبستگی و وابستگی کودک به مادر
هرچند به‌ظاهر با یکدیگر شباهت دارند اما تفاوت‌شان زمین تا آسمان است. شناخت تفاوت این دو موضوع در تشخیص وضعیت رشدی فرزندان و جلوگیری از وابستگی کودک به مادر مفید است:
- در حالت عادی، دلبستگی کودک به مادر به‌مرور افزایش و ترس از جدایی کاهش پیدا میکند.
- دلبستگی ایمن به والدین باعث شکل گیری شخصیتِ مستقل در بزرگسالی می‌شود، در حالی که وابستگی و دلبستگی ناایمن کودکان از رشد و پیشرفت آنها جلوگیری میکند.
- دلبستگی ایمن بر اثر توجه و رسیدگی مناسب به نیازهای فرزندان شکل می‌گیرد، ولی ترس از جدایی به دلیل رسیدگی افراطی به وجود می‌آید.
وابستگی کودک به مادر تا چه سنی طبیعی است؟
همزمان با بزرگ‌شدن فرزندان، وابستگی آنها به والدین کاهش پیدا میکند. بعضی والدین در مورد میزان آزادی و خودمختاری کودکان سنین مختلف مانند وابستگی کودک یکساله به مادر سوالاتی دارند. کاهش وابستگی کودک به مادر باید به‌مرور اتفاق بیافتد تا مشکلات دیگری مانند احساس عدم امنیت در فرزندان ایجاد نشود. به دلیل اهمیت این موضوع، مراحل کاهش وابستگی کودک به مادر را بررسی می‌کنیم.
میزان وابستگی کودکان کمتر از 2 سال
تا قبل از 2 سالگی همه نیازهای آنها بدون کم‌وکاست باید برآورده شود. در این دوره سنی، تشویق استقلال کاملا بی‌معناست و نوزادان برای ارضای تمام نیازهایشان به والدین وابسته هستند. وابستگی نوزاد به مادر از 6 ماهگی شروع می‌شود و تا حدود 18 ماهگی ادامه پیدا میکند. در این دوره آنها بهصورت افراطی از غریبه‌ها می‌ترسند، پس ترس از جدایی در کودکان کمتر از 2 سال کاملا طبیعی است.
میزان وابستگی کودکان پیش دبستانی
- کودکان نوپا کم‌کم در حال درک هویت مجزای خود از والدین هستند و اولین جرقه‌های خودمختاری در حال شکل‌گیری است. آنها از مراقبت‌کننده کمی فاصله می‌گیرند، بازی میکنند و دوباره به پایگاه امن (والدین) نزدیک می‌شوند.
- از حدود 5 سالگی کودکان قواعد و قوانین بازی‌های مختلف را یاد می‌گیرند، دوستی‌های اولیه شکل می‌گیرد و آنها، دور از مراقبان اصلی نیز احساس آرامش میکنند. در این سن، فرزندان از موضوعاتی مانند انتخاب لباس برای نمایش استقلال و خودمختاری استفاده میکنند.
میزان وابستگی کودکان دبستانی
- آنها دوری واقعی از والدین را تجربه میکنند و از جدایی‌های مقطعی و اردو رفتن با مسئولان مدرسه لذت می‌برند.
- دوستی‌ها در این سن جدی‌تر می‌شوند و کودکان بهصورت فعالانه به دنبال دوست‌یابی هستند.
- توانایی برعهده‌گرفتن مسئولیت‌های کوچک مانند جمع کردن رختخواب و چیدن میز شام را دارند.
- درک مجزایی از هویت‌شان پیدا میکنند و از نقش‌های اجتماعی مختلف، مانند فرزند در خانواده و دانش آموز در مدرسه آگاهی پیدا میکنند.
میزان وابستگی کودکان 10-12 ساله
وابستگی‌ها باید به حداقل سطح ممکن برسد. آنها آمادگی پذیرش وظایف خانگی و حتی بعضی از کارهای بیرون و خریدهای کوچک را دارند. علاوه بر این، فرصت‌هایی برای افزایش تعاملات اجتماعی باید در اختیارشان گذاشته شود تا تعامل با همسالان و مدیریت تعارضات را یاد بگیرند.
میزان وابستگی نوجوانان (13-18 سالگی)
آنها آماده پذیرش مسئولیت تمام اقدامات‌شان هستند و از چگونگی مدیریت تعارضات بین فردی به‌خوبی آگاه‌اند. علاوه بر این، قادر به تصمیم گیری در مورد موضوعات مهم هستند. بنابراین، باید به رشد مهارت‌هایی مانند مدیریت پول، همکاری در وظایف خانگی و پخت غذا، خریدهای بیرون از خانه و انجام برخی کارهای اداری در آنها کمک کنید.
دلیل وابستگی کودک به مادر
عوامل و علل بسیار زیادی بر ترس از جدایی در کودکان تأثیرگذار است. بنابراین، باید با علت وابستگی کودک به مادر آشنا شویم تا از آنها اجتناب و فرزندانی مستقل تربیت کنیم.
رسیدگی افراطی به نیازهای کودک
بعضی مادران، خصوصا والدین هلیکوپتری، به دلایل مختلفی مانند ابتلا به اختلال شخصیت وابسته، بیش از حد به نیازهای کودکان رسیدگی میکنند. در نتیجه، کودکان را به خودشان وابسته میکنند تا آنها توان پریدن و مستقل‌شدن را به دست نیاورند.
سهل انگاری و غفلت از نیازهای کودک
غفلت از نیازهای کودک به‌اندازه رسیدگی افراطی بر ترس از جدایی در کودکان تأثیرگذار است، اما چگونه؟ به گفته روان‌شناسان، سبک فرزندپروری مراقبت ناکافی (طردگرایانه) باعث عدم ارضای اولین و اصلی‌ترین نیاز رشدی کودکان (امنیت) می‌شود و به بروز مشکلاتی مانند توجه طلبی کودک دامن می‌زند. شاغل بودن مادر و عدم رسیدگی به نیازهای کودک نیز در جامعه صنعتی افزایش پیدا کرده و به این مشکل دامن زده است. آیا کودکی که احساس امنیت نکند توان رفتن در دل مشکلات را خواهد داشت؟! اگر به‌دلیل مشغله‌های زیاد توان رسیدگی کافی ندارید، از حمایت نزدیکان مانند نقش پدر بزرگ و مادر بزرگ در تربیت صحیح کودکان کمک بگیرید.
ایجاد قوانین و محدودیت های افراطی
کودکان به میزانی از آزادی برای بررسی محیط بیرون و شناخت خطرات آن نیاز دارند. بعضی والدین با وضع قوانین سخت‌گیرانه، ارتباط کودکان با دنیای بیرون را قطع میکنند و برخی آنقدر سخت‌گیر و وسواسی هستند که از فرستادن کودکان به مدرسه اجتناب میکنند و ترجیح‌شان بر گرفتن معلم خصوصی است. این کارها برای رشد اجتماعی و بلوغ فکری و عاطفی کودکان بسیار مضر است و منجر به مشکلات متعددی مانند بی‌اشتهایی و بدغذایی کودک می‌شود. دلیل وابستگی کودک به مادر از نظر فروید نیز همین است.
عوامل زیستی و ژنتیکی
اگر یکی از والدین به مشکلاتی مانند اختلال شخصیت وابسته مبتلا باشد، احتمال ترس از جدایی در فرزندان افزایش پیدا میکند. علاوه بر این، وقوع کودک آزاری کلامی، جسمی و جنسی با کودکان، منجر به ایجاد تغییرات در انتقال‌دهنده‌های عصبی و حساسیت نسبت به موقعیت‌های جدید و چالشبرانگیز می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: ویژگی های کودکان پیش دبستانی
درمان وابستگی کودک به مادر
دلیل اصلی وابستگی شدید کودک به رفتارهای والدین مربوط است، پس برای اصلاح نیز باید از خانه شروع کرد. اگر فرزندتان به شما وابسته شده است، نباید او را سرزنش کنید. در عوض، با رعایت نکات زیر، اعتماد به نفس و عزت نفس او را برای انجام مستقلانه کارها، تحمل سختی‌ها و مشکلات زندگی و جدایی از خودتان افزایش دهید.
سبک دلبستگی ایمن را تقویت کنید
عشق ورزیدن و توجه کافی به نیازهای کودکان، منافاتی با رشد فردیت و خودمختاری در آنها ندارد. بر اساس تحقیقات، سبک فرزند پروری مقتدرانه در عین ایجاد محدودیت، از خودمختاری فرزندان حمایت میکند و بهترین روش برای ایجاد سبک دلبستگی ایمن در آن‌هاست.کودکانِ دارای سبک دلبستگی ایمن را اینگونه تصور کنید: «به‌جای نیاز به حضور فیزیکی مادر (مراقبت کننده)، حسی قوی از اعتماد به حضور و کمک والدین در موقعیت‌های چالشبرانگیز دارند». آنها می‌توانند در کشور و قاره دیگری باشند، اما باز هم در درون خود احساس اتکا به والدین (نماد کمک‌خواهی از دیگران) را حفظ کنند. سبک دلبستگی ایمن را با استفاده از نکات زیر در کودک تقویت کنید:
- رابطه محترمانه‌ای با فرزندان داشته باشید و برای نیازهای مرتبط با سن آنها ارزش قائل شوید.
- از طریق فراهم‌سازی مواردی مانند غذای مغذی و سالم، ایجاد ثبات و آرامش در محیط خانه و تقویت مهارت‌های زندگی و توسعه فردی، امنیت روانی و فیزیکی کودک را افزایش دهید.
- روابط خانوادگی باید برای حمایت هیجانی و عاطفی از کودک همیشه آماده باشد تا آنها بتوانند به‌راحتی و با پشت‌گرمی در مسیر خودمختاری و کسب تجارب جدید حرکت کنند.
اختیارات کودک را به‌مرور افزایش دهید
از حدود 2 سالگی نیاز به خودمختاری شروع می‌شود و کودکان به انجام کارها و وظایف بهصورت مستقلانه تمایل دارند. همزمان با افزایش میل کودک به خودمختاری، دامنه انتخاب‌ها و تصمیمگیریهای او را گسترش دهید و از رفتارهایی مانند افزایش تنها بازی کردن کودک حمایت کنید. اگر در دوران کودکی حق اشتباه کردن نداشته باشیم، در بزرگسالی اشتباهات به‌مراتب بزرگتر و حساستری خواهیم کرد، پس بر تلاش کودک تمرکز کنید و اشتباهاتش را نادیده بگیرید.
از انجام وظایف چالشبرانگیز حمایت کنید
کودکان را به انجام کارهای جدید و چالش برانگیز تشویق کنید. این کار باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و کاهش وابستگی کودک به مادر می‌شود. البته مراقب باشید که وظایف را به‌گونه‌ای طراحی کنید تا بچه‌ها از عهده‌اش برآیند.
مهارت تصمیم گیری کودک را پرورش دهید
از سنین پیش دبستانی، کودکان را به تصمیم گیری در مورد موضوعات ساده‌ای مانند انتخاب از بین دو یا چند لباس تشویق کنید. به‌مرور و با افزایش سن کودک، از گرفتن تصمیمات پیچیده‌تر مانند مدیریت دخل و خرج پول‌ها در آنها حمایت کنید.
الگوی مناسبی از مسئولیت پذیری و استقلال باشید
یکی از روشهای اصلی یادگیری کودکان، سرمشق گیری از دیگران و به‌خصوص والدین است. به فرزندان نشان دهید که بدون تزلزل تصمیم گیری می‌کنید و مسئولیت‌های کاری و خانوادگی را به‌خوبی انجام می‌دهید.
پیشنهاد مطالعه: مسئولیت پذیری در کودکان و راهکارهای افزایش آن
ریسک پذیری کودک را افزایش دهید
برخی والدین به محافظت افراطی از کودکان در برابر ریسکپذیری و شکست‌خوردن میپردازند، زیرا توان دیدن ناامیدی و ناراحتی فرزندان را ندارند. آنها مانع از رشد مسئولیت‌پذیری و استقلال در فرزندان می‌شوند. برای دل‌کندن از شرایط امن خانه و جدایی از والدین، باید ترس از شکست در کودک از بین برود تا کارآمدی و سازگاری با مشکلات و سختی‌های زندگی را یاد بگیرد.
پیروی از دستورالعمل‌ها و قوانین را آموزش دهید
بچه‌ها حساسیت زیادی به نظم و ساختار دارند و بی‌نظمی باعث ایجاد اضطراب در آنها می‌شود. زندگی ساختارمند و داشتن برنامه روزانه و منظم باعث افزایش امنیت و خودمختاری در بچه‌ها می‌شود. آنها باید از وظایف و مسئولیت‌های خود در قبال والدین و مسئولیت‌های والدین در قبال خود آگاه باشند. نظم و انضباط، باعث احساس کنترل بر زندگی، افزایش رفتار مسئولانه و کاهش وابستگی کودک به مادر می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: آموزش قانون به کودکان از چه سنی و چگونه؟
سخن پایانی
وابستگی زیاد کودک به مادر تا حدود 2 سالگی کاملا طبیعی است، ولی به‌مرور و با افزایش سن کودک، باید مسئولیت‌های او را افزایش دهیم تا استقلال‌پذیری بیشتری کسب کند. آنها وقتی بدانند که در هنگام نیاز و ضرورت همیشه می‌توانند روی والدین حساب کنند، از مواجهه با سختی‌ها و مشکلات زندگی نمی‌ترسند. پس به‌جای دخالت بیجا در زندگی آنها، از دور مراقب‌شان باشید و در مواقع نیاز حمایت‌شان کنید. افزایش وظایف و اختیارات، پرورش مهارت تصمیم گیری، آموزش پیروی از قوانین، حمایت از وظایف چالشبرانگیز و از همه مهم‌تر، تقویت سبک دلبستگی ایمن، از راههای درمان وابستگی کودک به مادر است.
سوالات متداول
- راه حل وابستگی کودک به مادر چیست؟
سرمشق گیری از والدین، آموزش پیروی از قوانین، تقویت سبک دلبستگی ایمن، افزایش اختیارات و مسئولیتها، پرورش مهارت تصمیمگیری، حمایت از ریسکپذیری و انجام وظایف چالشبرانگیز از بهترین روشهای کاهش این وابستگی است. - دلیل وابستگی کودک به مادر چیست؟
مراقبت و رسیدگی افراطی، غفلت و سهلانگاری، محدودیتهای بیشازحد و عوامل ژنتیکی از مهمترین دلایل وابستگی کودک به مادر است. - آیا وابستگی کودک پنج ساله به مادر طبیعی است؟
اگر به حضور دائمی مادر نیاز دارد و از بازی با دیگر کودکان اجتناب میکند، طبیعی نیست. اما آنها بهصورت طبیعی برای انجام اکثر تصمیمگیریهای روزمره به حضور مادر یا مراقبی حمایتگر نیاز دارند.
