در گذشته مادرانی داشتیم که با به دنیا آمدن فرزندان، تمام زمان و عمر خود را وقف مراقبت و پرورش آنها می‌کردند. اما در دنیای امروز که تعداد زنان شاغل رو به افزایش است، طبیعتا که زنان با مادر شدن بر سر دوراهی شاغل بودن، دورکاری یا خانه‌داری قرار بگیرند. برقراری تعادل در چنین شرایطی کار آسانی نیست. علاوه بر تصمیم‌گیری و پذیرفتن نقاط مثبت و منفی آن، مادران نیازمند کمک و همفکری اطرافیان هستند تا بتوانند دوره کودکی فرزندشان را به خوبی طی کنند. هیچ‌یک از دو انتخاب شاغل یا خانه‌دار بودن در ذات خود غلط نیستند به شرط اینکه آگاهانه، بر اساس اصول و شرایط خودتان بهترین تصمیم را گرفته باشید. در این مطلب درباره مادران شاغل، مزایا و معایبی که اشتغال مادر دارد صحبت کنیم. در انتها نیز توصیه‌های برای مادران شاغل داریم که کمک میکند دوره کودکی فرزندانشان را با موفقیت و آرامش بیشتری پشت سر بگذارند.
دغدغه های شاغل بودن مادران
قبل از هرچیز باید بدانیم شاغل بودن چه مسائلی را پیش روی مادران قرار می‌دهد؟ چه چالش‌هایی ایجاد میکند؟ مادران شاغل چه دغدغه‌هایی دارند؟ مهمترین مسائلی که در این دوره در افکار و زندگی زنان، همسرانشان، کودک و شاید اطرافیان به وجود می‌آید شامل موارد زیر است:
- آیا کودکم در غیاب من از مراقبت مناسب برخوردار است؟
- آیا می‌توانم مراقب ایمن و مورد اعتماد برای فرزندم پیدا کنم؟
- آیا کودکی که بیش از ۸ ساعت در کنار یک مراقب یا مراقبان دیگر به جز والدین است، دچار دوگانگی تربیتی نمی‌شود؟
- آیا فرزندم از دوری من در نوزادی، در آینده دچار آسیب روحی می‌شود؟
- آیا دور بودن از مادر در دوره نوزادی یا کودکی، بر آینده اثر منفی دارد؟
- آیا می‌توانم با وجود اشتغال نوزاد یا کودکم را با شیر خود تغذیه کنم؟
- آیا می‌توانم تمرکز لازم را در محل کار داشته باشم؟
- آیا با وجود شاغل بودن زن در زندگی از پس هزینه‌های مهدکودک یا پرستار بر می‌آییم؟
- اگر مدتی مرخصی بگیرم کار، موقعیت شغلی و رزومه کاری من به خطر نمی‌افتد؟
- آیا می‌توانم دوباره بعد از مدتی کار کنم؟
- آیا با بودن در خانه ارتباط اجتماعی من محدود نمی‌شود؟
- آیا می‌توانم یک زن خانه‌دار شاد و مادری مفید برای فرزندم باشم؟
- آیا می‌توانم هم کار بیرون از خانه، هم تربیت فرزند و هم مسئولیت‌های خانه را مدیریت کنم؟
- چگونه باید رسیدگی به فرزندمان را بین هم تقسیم کنیم تا فرزندمان دچار مشکلاتی مانند پیامدهای بدقولی والدین نشود؟
مزایا و مضرات شاغل بودن مادر
همانطور که گفتیم هیچکس نمی‌تواند شاغل بودن یا خانه‌دار بودن مادران را مورد نقد قرار دهد و هریک از این دو باید بر اساس شرایط افراد سنجیده شوند. اما به عنوان دو مسیر متفاوت که باعث تغییر در شرایط خانواده می‌شوند، شاغل بودن مادر و خانه‌داری هریک اثرات مثبت و منفی بر رشد عاطفی فرزندان، تربیت کودک، شکل‌گیری دلبستگی ایمن و سلامت روحی و جسمی مادر دارند. از مزایای شاغل بودن مادر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش اعتماد به نفس اجتماعی مادر
- بهبود شرایط اقتصادی خانواده
- استقلال مالی مادر و ایجاد حال خوب
- کمک به بهبود مشکلاتی مانند افسردگی پس از زایمان
- مادران شاغل الگوی مناسبی برای مسئولیت‌پذیری کودک هستند.
- افزایش مداخله و نقش بیشتر پدر در مسائل فرزندپروری و رسیدگی به کودک
- افزایش مهارت‌های اجتماعی کودک به دلیل حضور دیگران به جز والدین یا رفتن به مهدکودک
از تاثیرات مثبت اشتغال مادر بر فرزند نیز میتوان به افزایش حس مسئولیت‌پذیری، استقلال و شکل‌گیری میزان سالم وابستگی و دلبستگی در اغلب کودکانی با مادر شاغل اشاره کرد. هرچند تمام این موارد می‌تواند در کودکانی که مادر خانه‌دار دارند نیز ایجاد شود. در کنار مزایایی که ممکن است بیشتر از موارد گفته شده باشند، شاغل بودن مادر ممکن است چالش‌ها یا پیامدهایی برای مادر و کودک ایجاد کند:
- کوتاه شدن مدت زمان در کنار هم بودن مادر و کودک
- خستگی فیزیکی و روانی مادرانی با مسئولیت‌های کاری سنگین
- احساس گناه در والدین به دلیل نبودن کنار کودک
- نگرانی مداوم مادر
- ایجاد اضطراب در کودک خصوصا در صورت ثابت نبودن مراقبین
توصیه هایی به مادران شاغل
فراموش نکنید برخی از مشکلات ناشی از شاغل بودن مادر، حتی برای بهترین والدین هم گریزناپذیر هستند. مانند کاهش زمانی که مادر کنار کودک است. اما در صورتی که مادری شاغل باشد و رفتار والدین، برنامه‌ریزی و سلامت آنها مدیریت نشود، کودک مستعد مشکلات شخصیتی و آسیب‌های فراوانی خواهد بود. البته در مورد مادران خانه‌دار نیز این امکان وجود دارد. اگر نکات مهم شاغل بودن مادر رعایت شوند، کودکان می‌توانند بدون ایجاد چالش‌هایی که گفته شد، به مرحله بعدی بروند و شکل‌گیری شخصیت در آنها به درستی اتفاق بیفتد. بنابراین اگر یک مادر شاغل هستید حتما به نکات زیر توجه کنید.
مراقب ثابت برای کودک
بهتر است کودکان را قبل از ۳ سالگی به دلیل ناتوانی در بیان اتفاقات یا احساساتی که تجربه میکنند، به مهد کودک نفرستید. این سن هنور برای آموزش مهارت نه گفتن به کودکان مناسب نیست. بنابراین اولویت اول مراقبت از کودک، پرستار کودک مطمئن و آموزش‌دیده است که در حضور پدربزرگ و مادربزرگ کودک از او نگهداری کند. در وهله بعد اگر کسی از اطرافیان آشنای کودک نمی‌تواند حضور دائمی در کنار پرستار کودک داشته باشد، حداقل در ابتدای آشنا شدن کودک با پرستار و خو گرفتن با او، حضور یک یا هر دو والد یا پدربزرگ و مادربزرگ در کنار کودک حداقل در ابتدا، برای ایجاد حس امنیت و آرامش کودک ضرورت دارد. در صورتی که داشتن پرستار مقدور نیست، پدربزرگ یا مادربزرگی که توانایی جسمی کافی دارند و رفتار آسیب‌زننده ندارند، می‌توانند از کودک مراقبت کنند. در نهایت اگر هیچ‌یک از این شرایط مهیا نبود، مهدکودک محل کار یا نزدیک به محل کار گزینه آخر است. به شرط اینکه مادر بتواند به کودک سر بزند. نکته مهم در کمک گرفتن از یک مراقب، ثابت بودن، احساس لذت و امنیت کودک در کنار مراقب و نظارت بر وضعیت کودک و رابطه او با مراقب است.
افزایش کیفیت رابطه مادر و کودک
هرچند با وجود اشتغال نمی‌توان روی کمیت ارتباط با فرزند کنترل زیادی داشت، اما میتوان کیفیت این حضور را افزایش داد. وقتی در خانه هستید، زمانی که کودک احتیاج دارد کنارش باشید. در صورت امکان کودک بهتر است از شیر مادر حتی در کنار شیر خشک استفاده کند. قانون برای مادران ساعت شیردهی در نظر گرفته است که در بسیاری از ادارات و شرکت‌ها رعایت می‌شود و مادر می‌تواند در فواصل مشخصی در کنار فرزندش باشد. علاوه بر این تمام زمانی که در خانه کنار کودک هستید، از تلویزیون دیدن، کار کردن با موبایل یا تلفنی حرف زدن و هر کار اضافه‌ای بگذرید و به جای آن تمام حواس خود را به فرزندتان بدهید. شنونده خوبی باشید، کودکان به خوبی متوجه می‌شوند که وقتی با آنها بازی می‌کنید حواستان جای دیگری است. حلقه مفقوده ایجاد دلبستگی ایمن در ریزه‌کاری‌هایی که در ارتباط با کودک رعایت می‌کنید نهفته است. نوازش، در آغوش گرفتن، لبخند، بوسیدن، تماس پوستی، تماس چشمی و ارتباط کلامی روشن و با ثبات نقش کلیدی در افزایش کیفیت رابطه با کودکان دارند.
حفظ شادابی مادران شاغل
بسیار مهم است که در کارها به نحوی اولویت‌بندی داشته باشید که سلامت جسم و روان را در کنار هم داشته باشید. شاید با وجود یک یا چند فرزند احساس کنید وقت زیادی ندارید. اما زمان‌های مرده زیادی در طول روز وجود دارد که می‌توانید از آنها صرفا برای افزایش روحیه و سلامت جسمتان استفاده کنید. از میوه و سبزیجات به مقدار کافی استفاده کنید، آب بنوشید. تمرین‌های ساده ورزشی یا حتی حرکات ساده کششی حین کار به رفع خستگی روحی و جسمی شما کمک میکنند. خواب کافی و تمرین تنفس نیز به کنترل اضطراب و فشار روزانه کمک میکنند.
بهبود ارتباط با همسر
ترمیم ارتباط با همسرتان را از زمان بارداری آغاز کنید. درباره تربیت فرزندتان و سبک فرزند پروری دانش کافی به دست بیاورید. همچنین از روش انجام کارهای منزل، نحوه مراقبت از کودک و تقسیم وظایف، شفاف صحبت کنید. مسئولیت‌پذیری دو طرفه و حمایت مردان از مادران شاغل نقش بسیار مهمی در بهبود سلامت روحی و جسمی مادران و در نتیجه سلامت فرزندان دارد. ارتباط صمیمانه با همسرتان می‌تواند با تنظیم ترشح هورمون‌ها، بسیاری از خستگی‌ها و فشارها را تعدیل کند. برای مسئله تربیت کودک می‌توانید از پست معرفی ۲۱ کتاب فرزندپروری استفاده کنید.
کمک گرفتن مادران شاغل از دیگران
لازم نیست همه کارها را خودتان انجام بدهید یا همه کارها به نحو احسن انجام شوند. شما نمی‌توانید به تنهایی از پس همه چیز بربیایید. خصوصا اگر بیش از یک فرزند داشته باشید. بنابراین حتما حتی قبل از زایمان با اطرافیان نزدیک خود درباره کمک‌هایی که می‌توانند به شما بکنند درخواست کنید. اینکه خواهرتان دقایقی کودک را بغل کند تا شما استراحت کنید، اینکه یک نیم‌روز در هفته کودک را پیش یکی از اعضای خانواده بگذارید و ساعاتی را فقط برای خودتان باشید، به تجدید قوای شما برای ارتباط بهتر با فرزندتان کمک میکند. علاوه بر این، کودک به حضور اطرافیان و خصوصا پدر بزرگ و مادر بزرگ نیاز دارد؛ پس از نقش پدر بزرگ و مادر بزرگ در تربیت صحیح کودکان غافل نشوید.
سخن پایانی
مادران با توجه به شرایط اقتصادی، میزان همراهی همسر، حمایت خانواده‌ها، نوع شغل، شرایط زندگی، تعداد فرزندان، اهداف، روحیه و توان جسمی و روانی خود باید درباره شاغل بودن یا نبودن خود تصمیم بگیرند. برخی از زنان با بچه‌دار شدن از کار خود استعفا می‌دهند، برای همیشه یا مدتی از فرزند خود مراقبت میکنند. برخی دیگر نوع شغل را به پاره‌وقت و دورکاری تغییر می‌دهند. برخی نیز بعد از پایان دوره مرخصی زایمان تمام وقت به فعالیت شغلی خود ادامه می‌دهند. هیچ‌کدام از این انتخاب‌ها غلط یا درست نیستند. هر فرد با توجه به شناختی که از شرایط خود دارد باید دست به انتخاب بزند و اگر انتخاب او آگانه باشد قطعا بهترین تصمیم را گرفته است.
سوالات متداول
- مهمترین مشکلات شاغل بودن مادر چه هستند؟
فشار روحی، فشار جسمی، دور بودن زیاد نوزاد از مراقب اصلی یعنی مادر، سخت شدن تغذیه نوزاد با شیر مادر و افزایش هزینهها از جمله مشکلاتی هستند که اغلب مادران شاغل با آنها دست و پنجه نرم میکنند. - مزیت شاغل بودن مادر چیست؟
اغلب مادران شاغل به دلیل حضور در اجتماع، داشتن درآمد و استقلال مالی، انگیزه بالاتر، روحیه بهتر و اعتماد به نفس بیشتری دارند و در نهایت مدت زمان با کیفیتتری را در کنار فرزندشان میگذرانند. از طرفی کودکانی که مادر شاغل دارند عموما میزان وابستگی کمتری به مادر دارند و مستقلتر هستند. - چگونه میتوان هم مادر شاغل بود و هم از آسیب روانی به کودک جلوگیری کرد؟
توصیه این است که مادران تا حداقل تا ۶ ماهگی در خانه کنار نوزاد خود بمانند تا هم مشکلات ناشی از بارداری و زایمان بهبود پیدا کند، هم نوزاد در این فاصله فرصت آموزش جدایی از مادر و ایجاد یک دلبستگی سالم را داشته باشد. آنچه سلامت روانی کودکان را تضمین میکند مدت زمان کنار هم بودن مادر و فرزند نیست، بلکه کیفیت زمانی است که این دو در کنار هم میگذرانند.
