فرض کنید برای خرید یک هدیه به بازار رفته‌اید اما از قبل نمی‌دانید چه می‌خواهید بخرید و شروع به گشت و گذار می‌کنید تا ببینید چه چیزی به دردتان می‌خورد. ساعت‌ها می‌گذرد و شما زمان خود را برای خریدن هدیه از دست داده‌اید! بی‌هدفی نیز چیزی شبیه به این است. نوجوانی پلی بین کودکی و بزرگسالی و همان سنی است که انتخاب‌ها و تصمیمات هر فرد، آینده او را ترسیم می‌کنند. اما چطور باید در این سن به بهترین تصمیمات رسید؟ برای پاسخ به این سوال باید از خودمان بپرسیم آیا بهترین تصمیم برای همه آدم‌ها یکسان است؟ طبیعتا خیر! انتخاب‌ها و مسیر هر فرد به اهدافی که برای آینده متصور است بستگی دارد. اما یک نوجوان چگونه باید هدف گذاری کند؟! در این مقاله به همین موضوع پرداخته‌ایم که هدف گذاری برای نوجوانان چه اصولی دارد و چگونه منجر به موفقیت در دوره بزرگسالی میشود.
اهمیت هدف گذاری در نوجوانی
قبل از هر چیز بد نیست بررسی کنیم که چرا نوجوانی را با خوشگذرانی و بی‌برنامگی نگذرانیم؟! شانس سراغ کسانی می‌رود که به کار اعتقاد دارند نه به شانس! و این یکی از جالب‌ترین حقایقی است که اهمیت هدفمندی را در زندگی مشخص می‌کند. دوره بلوغ آغاز شکل‌گیری هویت و شناخت مسئولیت‌ها به هر فرد است. نوجوانی که برای خودش هدف‌هایی را در نظر گرفته باشد، مسیر مشخصی دارد و می‌تواند تمام توان خود را برای رسیدن به آن متمرکز کند. از جمله مهمترین اثرات مثبت هدف گذاری در نوجوانی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- انسجام و تمرکز فکری
- جلوگیری از اتلاف زمان و انرژی
- ایجاد احساس ارزشمندی
- انگیزه‌بخشی
اصول هدف گذاری در نوجوانی
بیایید به مثال بازار و خرید هدیه برگردیم. فرض کنید که برای دوستتان یک ادکلن گران‌قیمت و خوشبو را به عنوان هدیه خریده‌اید اما وقتی هدیه را به او می‌دهید متوجه می‌شوید اصلا ادکلن دوست ندارد یا بوی آن را نمی‌پسندد! نیت شما خوب بود اما یک چیز را فراموش کردید آن هم اینکه به طریقی پرس و جو کنید که چه هدیه‌ای برای دوستتان مناسب است؟ هدفگذاری نیز متفاوت نیست. قرار نیست تمام تلاشتان را به کار بگیرید و عمری صرف کنید اما در نهایت احساس خوشبختی نکنید. پس بیایید ببینیم چگونه باید هدف خود را پیدا و انتخاب کنیم؟
رشد دهنده بودن هدف
اهداف زندگی باید به صورت هوشمندانه انتخاب شوند. اما هدف رشد دهنده و هوشمندانه چیست؟ هدفی که به خود شما منحصر شود. تمام حوزه‌های زندگیتان را به صورت متعادل و متوازن پوشش بدهد . تاثیر مثبتی بر کلیت شرایط زندگی شما داشته باشد. پس هدفی که شما را خوشحال می‌کند اما از نظر اقتصادی مناسبتان نیست، هوشمندانه نیست. هدفی که فقط درآمدزایی دارد اما متناسب با استعدادتان نباشد نیز هوشمندانه نیست. اگر حتی یکی از موارد زیر صدق کند، هدف شما هوشمندانه نیست:
- در مراحل رسیدن به آن دچار رنجیدگی هستید.
- در مسیر طعم شادی و لذت را نمی‌چشید.
- در میانه راه بارها دلسرد و خسته می‌شوید.
- مدام احساس ناتوانی و شعف پیدا می‌کنید.
- از فکر کردن به هدف می‌ترسید.
منحصر به فرد بودن هدف
اگر فقط نگاهی گذرا به افراد موفق دنیا بیندازیم، می‌بینیم هرکدام در یک رشته یا حرفه سرآمد هستند. اگر به جوامع مختلف نگاه کنیم، می‌بینیم که برخی از مشاغل خواهان بیشتری دارند و مورد تایید هستند. اما از بین این همه، کدام را انتخاب کنیم؟ اینجاست که باید از قالب و الگوهایی که جامعه برایتان تدارک دیده فاصله بگیرید. در دنیا اهداف بسیار زیادی وجود دارد اما شما باید هدف مناسب خودتان را انتخاب کنید به طوری که:
- از فکر کردن به آن دچار شعف و هیجان شوید.
- نسبت به جنبه‌های مختلف آن آگاهی داشته باشید.
- متناسب با استعداد، توانمندی و ویژگی‌های روحی و روانی شما باشد.
هدف مبتنی بر ارزش ها بودن
توجه ارزش‌های شخصی، نه تنها در مرحله هدفگذاری در نوجوانی بلکه در انتخاب مسیر رسیدن به آن نیز بسیار مهم است. در غیر این صورت سادکامی اصیل را احساس نخواهید کرد حتی اگر به موفقیت برسید. ارزش‌های بنیادین زندگی هر فرد، مانند قطب‌نمایی هستند که سمت و سوی درست را به او نشان می‌دهند. طبیعتا همه افراد در زندگی ارزش‌های خص خود را دارند اما معمولا کفه بعضی از آن‌ها سنگین‌تر است. پس از خودتان بپرسید:
- چه مرزبندی‌های اخلاقی در زندگیم دارم؟
- در خانواده و اطرافیان من چه ارزش‌های وجود دارد که حاضر نیستم آن‌ها را تغییر داده یا رها کنم؟
- چه باید و نبایدهایی در مسائل اخلاقی زندگی برایم حکم خط قرمز را دارند؟
- چه مسائلی در دنیا و زندگی شخصی، حال من را بد می‌کنند؟
- چه چیزهایی را حاضرم در مسیر رسیدن به هدف به عنوان بها بپردازم؟
شاید بد نباشد لیستی از ارزش‌های بنیادین را هم در جدول زیر ببینید و به آن‌ها فکر کنید. می‌توانید به این لیست هر ارز دیگری را اضافه کنید. اگر ارزش‌های شما متناقض هستند باید کمی بیشتر به شناخت خودتان بپردازید.
| جدول ارزش‌های بنیادین | تعادل، آرامش، جسارت، صبر، استقامت، اصالت، مفید بودن، وفاداری، وطن‌پرستی، بهداشت، مشارکت و همکاری، همیاری و همدلی، بهره‌وری اقتصادی، قناعت، انصاف و عدالت، نظم، ابتکار و نوآوری، خلق کردن، هیجان، تعلیم و تربیت، اثرگذاری، به یاد ماندن |
دست یافتنی بودن هدف
سنگ بزرگ علامت نزدن است، پس حواستان جمع باشد که اگر ما آدم‌ها را به حال خودمان بگذارند همه می‌خواهیم کاشف و مخترع و قهرمان باشیم. اما در تمام تاریخ بشری، نخبگان چند درصد از جمعیت بوده‌اند؟ عاقلانه، منصفانه و به دور از خوشبینی یا حتی بدبینی، به میزان هوش، استعداد، توانایی روحی و جسمی و مهمتر از هرچیز به میزان تلاشگر بودن خودتان نگاه کنید. حتی اگر تصمیم گرفته‌اید تغییر کنید، باز هم اهدافتان را به قدم‌های قابل دستیابی کوچک تقسیم کنید و یکباره به سراغ یک هدف بزرگ نروید.
قابل برنامه ریزی بودن هدف
فرض کنید ۲ ماه تا کنکور باقی مانده و شما همه‌جوره به این نتیجه می‌رسید که پزشکی بهترین رشته برای شما است. ایا این هدفگذاری برای کنکور پیش رو مناسب است؟ طبیتا خیر! زمان، امکانات بیرونی (مالی، خانوادگی، محیطی، آموزشی) و احوالات درونی خود را برای رسیدن به اهدافتان مد نظر قرار بدهید. حتی هدف‌های هوشمندانه نیز بدون برنامه، در حد آرزو باقی می‌مانند.
قابل اندازه گیری بودن هدف
اگر نتوانید خروجی دقیق مسیر رسیدن به اهداف را مشخص کنید، احتمالا جایی در مسیر دچار افت انگیزه، شکست خوردن یا سردرگمی می‌شوید. پس از خودتان بپرسید:
- به طور دقیق از هر مرحله چه خروجی انتظار دارم؟
- یا چه شاخصی می‌توانم میزان رسیدن به موفقیتم را در هر قدم مشخص کنم؟ (و آن را به عنوان یک هدف کوتاه‌مدت مشخص کنید)
متعادل بودن هدف
تا اینجا هرچه گفتیم از هدفگذاری در نوجوانی گفتیم و شاید تمام حواستان فقط به هدف‌های بزرگ و موفقیت‌های عظیم بود! اما خوردن یک چای کنار والدین یا بازی کردن با دوستان هم می‌تواند یک هدف کوچک خوشحال‌کننده باشد که صمیمت شما را با عزیزانتان بیشتر می‌کند. از ویژگی های هدف گذاری صحیح برای نوجوانان این است که:
- دلخوشی‌های ساده روزانه مانند ناهار خوردن با خانواده را از شما نگیرد.
- منجر به از بین رفتن لذت‌های کوچک نشود.
- منعطف است و میتوان در مسیر، تغییراتی ایجاد کرد.
تمرین هدف گذاری در نوجوانی
مثال بازار را یادتان هست؟ حالا فرض کنید وارد یک فروشگاه می‌شوید و می‌خواهید لباس مشخصی را به عنوان بخرید. اما سایز، علایق و جزییات لباسی که برای فرد مورد نظرتان مناسب است را نمی‌دانید. اینجا شما هدف داشتید اما ابزارهای رسیدن به این هدف را از قبل آماده نکرده‌اید. هدفگذاری در نوجوانی نیز قبل از هرچیز نیازمند مهارت‌هایی است تا بتوان ضمن پیدا کردن راه و مسیر مناسب خود، به هدف پایبند ماند. روش‌هایی وجود دارد که نوجوانان می‌توانند با انجام آن‌ها، مهارت‌ها، دانش و خودشناسی لازم برای هدفگذاری صحیح را پرورش دهند و در ادامه توضیح داده‌ایم.
شرکت در فعالیت های داوطلبانه
فعالیتهای داوطلبانه انواع و اقسام زیادی دارند اما روح مشترک در همه آن‌ها، خیرخواهی، کمک، کار تیمی و دیدن نتیجه است. از طرفی در کارهای خیرخواهانه هیچ گونه منفعتی به جز احساس خوشحالی و آرامش درونی به دست نمی‌آید. این یعنی شما با فراغ بال بیشتری می‌توانید بفهمید خوشحالی‌تان در گرو چه نوع کاری است؟ از طرفی فشار و استرس کارهای خیرخواهانه شبیه به شغل نیست و میتوان به دور از استرس و اضطراب، مسئولیت‌پذیری و مهارت‌های اجتماعی را تمرین کرد.
شرکت در اردوهای دانش آموزی
اردوی دانش آموزی یکی از بهترین موقعیت‌ها برای پرورش مهارت‌های مختلف درونی و اجتماعی است. در اردو نوجوانان برای مدت کوتاه یا چند روزه، از والدین جدا می‌شوند و کاملا مستقل یاد می‌گیرند نیازهای اولیه خود را رفع کنند. در اردو کنار همسالان باید نیازها و منافع جمعی را در نظر گرفت.
در شرایط اردو همه چیز مانند خانه فراهم و مهیا نیست بنابراین کمی سختی کشیدن و تلاش کردن نیز چاشنی تفریح میشود. بسیاری از ابزارهای رسیدن به اهداف مانند صبر، تلاش، استقلال، مسئولیت‌پذیری و برنامه‌ریزی را میتوان در اردوهای دانش آموزی یاد گرفت.
مشاغل دانش آموزی
نوجوانی که هیچ ایده‌ای درباره توانمندی‌ها و استعدادهای خود ندارد، از اقتصاد و سواد مالی چیزی نمی‌داند، با مسئولیت‌پذیری و به پایان رساندن یک کار آشنا نیست، چطور می‌تواند هدفگذاری موفقی داشته باشد؟ مشاغل دانش آموزی ساده و موقت، به نوجوان کمک می‌کنند ضمن یاد گرفتن یک مهارت، درباره خودشان و آنچه در آینده می‌خواهند اطلاعات بیشتری به دست بیاورند.
وقتی یک نوجوان از این طریق هدف خود را پیدا می‌کند، انگیزه و اشتیاق بالاتری برای رسیدن به هدف خواهد داشت. مطلب راه های کسب درآمد برای دانش آموزان ایده‌های خوبی به شما می‌دهد.
روش های هدفگذاری نوجوانان
وقتی هدفی را انتخاب میکنیم به فکر رسیدن و دستیابی به آن هم هستیم. رسیدن به هدف مستلزم آگاهی از راه و روش رسیدن به هدف است. وقتی هدفی انتخاب میکنیم نقشه راه رسیدن به آن را هم باید داشته باشیم. در غیر این صورت درجا خواهیم زد و در شرایط خاصی نیز شاید به عقب بازگردیم. داشتن نقشه راه به‌صرفه‌جویی در زمان و انرژی کمک می‌کند.
از آشفتگی ذهنی جلوگیری کرده و آرامش فراوانی به همراه می‌آورد. بگذارید نام این راه را خوشبختی بگذاریم. هر هدفی هم که داریم مانند ایستگاه‌هایی بدانیم که در طول مسیر قرار دارند. حالا ببینیم چگونه باید این ایستگاه‌ها را فتح کرد؟
نوشتن اهداف
با توجه به آنچه تابه اینجا گفتیم، یک دفتر بردارید و همه آنچه به عنوان اهداف خود در نظر دارید را بنویسید. نوشتن به انسجام و یکپارچگی ذهنی کمک می‌کند. از طرفی مانند نوعی تکرار برای ذهن بوده و در پایبندی به هدف موثر است.
طبقه بندی هدف ها
فاکتورهای زیر را برای هر هدف در نظر بگیرید و سپس آن‌ها را از نظر اولیت و اهمیت طبقه‌بندی کنید:
- چقدر طول می‌کشد به هدف برسید؟
- برای کدام هدف زمان کمتری دارید؟
- کدام هدف‌های پیش‌نیاز اهداف دیگر هستند؟
- منابع درونی و بیرونی رسیدن به کدام‌یک از اهداف در حال حاضر فراهم است؟
زمان بندی هدف ها
هرکدام از اهداف مدت زمان متفاوتی از شروع تا رسیدن به هدف زمان می‌برند. برخی از هدف‌ها هم جنبه کیفی دارند و قرار نیست در آن‌ها به نقطه خاصی برسیم. از نظر زمانی هدف‌هایتان را جداسازی کنید. فارغ از اینکه هدفی در اولویت اول یا در اولویت‌های بعدی است. این کار در مرحله برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلندمدت به شما کمک می‌کند.
ابزارهای رسیدن به اهداف
در مرحله انتخاب هدف هوشمندانه، تا حدی به این موضوع پرداخته‌ایم و اهداف قابل دستیابی را انتخاب کردیم اما در این مرحله قرار است اختصاصی‌تر عمل کنیم. فراموش نکنید که قرار است قدم به قدم به هدف نزدیک شوید. این کار ممکن نیست مگر اینکه برای هر مرحله امکان‌سنجی کنید و اقدامات لازم را در نظر بگیرید:
- چه تجهیزاتی نیاز دارم؟
- کدام تجهیزات یا ابزارها در اولویت هستند؟
- توانایی خرید و فراهم کردن کدام تجهیزات را دارم؟
برای اینکه از مسیر دور نشوید، سعی کنید ابزارها، تجهیزات و منابع لازم را در حداقل‌ترین حالتی که مانع مسیر نشود انتخاب کنید.
مشکلات و موانع رسیدن به اهداف
یکی از رازهای تداوم هر مسیری، این است که از قبل موانع احتمالی را هم شناخته باشید. چه اتفاقاتی ممکن است شما را از هدف دور کند؟ چه اقداماتی برای به حداقل رسیدن این اتفاقات می‌توانید انجام دهید؟ چه اتفاقاتی ممکن است مانع رسیدن به هدف شوند؟ این سوال هم می‌تواند شما را برای شرایط ناگهانی آماده‌تر کند تا در مواقع حساس تصمیمات بهتری بگیرید. این مرحله نیز در قدم اول یعنی انتخاب هدف هم ضرورت داشت.
سخن پایانی
یکی از مولفه‌های شاد زیستن و موفقیت، زندگی بر اساس اهداف است. اما اهدافی که هوشمندانه انتخاب شده باشند. قبل از هر چیز باید بدانیم چه چیزی هدف محسوب میشود و چه چیزی صرفا یک راه برای گذراندن حال با کمترین کیفیت است؟ هدف هوشمندانه را چطور باید در زندگی پیدا کرد؟ چگونه به چنین هدفی پایبند بمانیم و از چه مسیری به اهداف نوجوانی برسیم؟
در این مطلب به طور مفصل راجع به همه این سوال‌ها توضیح دادیم تا چه به عنوان یک والد چه به عنوان یک نوجوان، بتوانید مسیر روشن‌تری را برای خود ترسیم کنید.
سوالات متداول
- نوجوانان چه زمانی باید هدفگذاری کند؟
در هر سنی که نوجوان به خودشناسی مناسب رسیده باشد، میتوان به او هدفگذاری برای آینده را آموزش داد. - هدفگذاری برای نوجوانان باید چه ویژگیهایی داشته باشد؟
قابل دستیابی، انعطافپذیر، قابل اندازهگیری، منطبق بر ارزشها و در تعادل با سایر جوانب زندگی باشد. - از چه طریقی میتوان به هدفگذاری نوجوانان کمک کرد؟
اردوهای دانشآموزی، شغلهای دانشآموزی و فعالیتهای خیریه فرصتهای بسیار خوبی برای خودشناسی، مهارتآموزی و تمرین هدفمندی نوجوانان هستند. پیشنهاد میکنیم در این مورد سری به مطلب مهارت های اساسی برای نوجوانان بزنید. - مزایای هدف گذاری در نوجوانی چیست؟
نوجوانی پایههای همه آنچه است که در بزرگسالی اتفاق میافتد. هدفمندی نوجوانان منجر به احساس ارزشمندی، اعتماد به نفس، انگیزه، انسجام و تمرکز فکری، جلوگیری از اتلاف زمان و انرژی میشود.
منابع
- روانشناسی هدف، نویسنده محمد سیداوی
- فرایند هدفگذاری به سبک هوشیارانه، نویسنده شادی سپهی
- هدفگذاری قدم به قدم، نویسنده میشل استاویکی
