ساده‌ترین کار این است که لیستی 50، 100 یا حتی 200تایی از مهارتهای زندگی ارائه و شما و خودمان را راحت کنیم. لیست‌ها واقعا هم کار راه‌انداز هستند، اما نه زمانی که صحبت از زندگی و درست‌زیستن (آن هم در نوجوانی) به میان آید! زندگی دردسر و مصیبت زیاد دارد و شما نمی‌توانید چراغ‌به‌دست، این‌سو و آن‌سو راه بیافتید و یکی‌یکی مهارتهای مختلف را یاد فرزندتان بدهید. علاوه بر این و برخلاف آموزش مهارت های زندگی به کودکان، بازخورد دادن به نوجوانان کمی سخت‌تر است. آن‌ها معمولا راه خودشان را می‌روند و با نصیحت و آموزش هم میانه خوبی ندارند. بنابراین، شما باید در انتخاب و آموزش مهارت های زندگی برای نوجوانان، بااحتیاط عمل کنید. ما نیز در این مقاله اصلی‌ترین مهارت هایی که یک نوجوان باید بیاموزد را بااحتیاط به شما معرفی کنیم.
منظور از مهارت زندگی برای نوجوانان چیست؟
اگرچه مهارت‌هایی مانند آشپزی، شست‌وشو و اتوکشیدن مفید هستند، اما بلد‌بودن آن‌ها چندان هم ضروری نیست. منظور اینکه می‌توان این مهارتها را نداشت و باز هم به نوجوانی موفق تبدیل شد. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، مهارتهای زندگی به توانایی ما در مواجهه سازگارانه و سازنده با ملزومات و چالشهای زندگی روزمره اشاره دارد. به‌عبارت دیگر، مهارتهای زندگی، توانمندی‌‌ها و دانستنی‌هایی هستند که به نوجوانان در انجام مسئولیتهای روزانه، رسیدن به اهداف و حفظ سلامت جسم‌وروان کمک میکنند.
در ضمن، بهتر است چیزهای کوچک و کم‌اهمیت را به فرزند نوجوان‌تان واگذار کنید و روی رعایت مهم‌ترها چانه بزنید. به این ترتیب، او احساس استقلال بیشتری می‌کند و کمتر لج‌ولجبازی راه می‌اندازد. برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ هنر می‌خواهد و یکی از مهم‌ترین هنرها در این زمینه، هدایت رفتار فرزند با کمترین دخالت است.
پیشنهاد مطالعه: کسب درآمد برای دانش آموزان
چرا مهارت های زندگی در نوجوانی اهمیت زیادی دارند؟
وقتی نوجوانان با واقعیت‌های زندگی مواجه میشوند، این مهارتها شانس آن‌ها را برای عملکرد درست و معقول افزایش می‌دهند. بر اساس تحقیقات، آموزش مهارتهای زندگی به نوجوانان فواید زیادی دارد:
- کاهش رفتار خشونتآمیز؛ اگر فرزندتان زیاد پرخاشگری می‌کند، از مقاله راهنمای کنترل خشم در نوجوانان کمک بگیرید.
- افزایش رفتار جامعهپسند
- کاهش منفی‌گرایی و رفتارهای خودآسیب‌رسان
- افزایش توانمندی برنامه‌ریزی برای آینده
- حل مسئله کارآمد؛ آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان از اهمیت زیادی برخوردار است.
- تقویت عزتنفس و خودآگاهی
- بهبود عملکرد رفتاری و افزایش خودکنترلی
- مدیریت موثر مشکلات بینفردی
- سازگاری با استرسهای روزمره
- حل تعارض با همسالان
مهم ترین مهارت زندگی که نوجوانان باید یاد بگیرند
دسته‌بندی‌های مختلفی از مهارتهای ضروری زندگی ارائه شده است و هیچ‌کدام از آن‌ها هم اشتباه نیست؛ اما برخی از آن‌ها خیلی شلوغ و دست‌وپاگیر هستند. یکی از بهترین طبقه‌بندی‌ها، از آنِ سازمان جهانی بهداشت است که مهم‌ترین‌ها را این 10 تا معرفی کرده است.
- خودآگاهی
- همدلی
- تفکر نقاد
- تفکر خلاق
- تصمیمگیری
- حل مسئله
- ارتباط موثر
- روابط بینفردی
- سازگاری با استرس
- سازگاری با هیجانات
این مهارتها در هر سنی، از کودکی تا بزرگسالی، ضروری هستند. اما چون در اینجا هدف ما ارائه مهارتهای اساسی برای نوجوانان است، طبقات اختصاصی زیر را برای این گروه سنی پیشنهاد می‌کنیم:
- برقراری ارتباط موثر
- عملکردهای اجرایی (مانند برنامه‌ریزی، خودسازماندهی و مدیریت زمان)
- مهارتهای مرتبط با مدیریت امور روزمره ( مانند تغذیه سالم، ورزش، انجام وظایف خانگی و حفظ ایمنی)
- مهارتهای مرتبط با هدفمندی و حلمسئله (مانند سواد مالی و توانایی مسیریابی)
- مهارتهای سبک زندگی سالم (مانند مدیریت استرس، مراقبت از خود و برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت)
- مهارتهای شهروندی و قانونی (مانند آشنایی با قوانین اجتماعی و حقوق شهروندی)
یکی از بهترین راه‌ها برای آموزش نوجوانان کتاب است، پیشنهادات خوبی در مطلب بهترین کتاب ها برای نوجوانان درا ختیارتان قرار داده‌ایم.
انواع مهارت های زندگی برای نوجوانان
هر کدام از طبقات ارائه‌شده در قسمت قبل را می‌توان به چند مهارت اساسی تقسیم کرد. این مهارتها را در ادامه بیان می‌کنیم و با استفاده از مثال توضیح می‌دهیم.
مهارت های برقراری ارتباط
بدون‌شک از کلیدی‌ترین مهارتها به حساب می‌آید. نوجوانان برای ورود به جامعه بزرگسالی، ابتدا باید با مناسبات و مناسک روابط بزرگسالانه آشنا شوند. بنابراین، روابط بینفردی اولین گام آماده‌سازی نوجوان برای استقلال کامل است. برای راهنمایی نوجوان در دوستی، پیشنهاد می‌کنیم مطلب انتخاب دوست در نوجوانی را هم مطالعه کنید.
موارد زیر از مهم‌ترین مهارتهای برقراری ارتباط هستند:
1. نحوه بیان درخواست
همه ما گاهی هنگام بیان درخواست‌مان با چالش مواجه می‌شویم. نحوه ارائه درخواست، علاوه بر نشان‌دادن شخصیت ما، بر تایید یا رد درخواست‌مان تاثیر زیادی دارد. شما باید به فرزندتان کمک کنید تا:
- به شیوه درستی درخواست‌های خود را از اعضای خانواده و دوستان بیان کند.
- در هنگام نیاز به کمک، چگونگی مشورت و یاری‌گرفتن از دیگران را بداند.
- درخواستش را بدون معطلی با شما، معلم یا افراد غریبه در میان بگذارد.
2. باز کردن سر صحبت
اولین دیدار و گفت‌وگو تاثیر زیادی بر ذهنیت مخاطب دارد. هدف این گپ‌وگفت‌های اولیه، صرفا آشنایی با طرف مقابل و معاشرت با او است. فرزندتان باید بداند که:
- مقدمه‌چینی درست، تا چه حد برای شروع مکالمه مهم است.
- چه موضوعاتی برای شروع گفت‌وگو مناسب هستند.
- چه زمانی برای شروع گفت‌وگو مناسب است و چه زمان‌هایی سکوت گزینه بهتری است.
- در مورد موضوعات مختلف حرف بزند و حوصله دیگران را با موضوع یا موضوعات موردعلاقه خود سر نبرد.
3. قطع مودبانه صحبت دیگران
پریدن وسط صحبت دیگری دور از ادب است، مگر اینکه دلیل موجهی برای این کار وجود داشته باشد. البته حتی باوجود دلیل موجه، باز هم باید خیلی مراقب احساسات طرف مقابل باشیم تا احساس بی‌احترامی نکند. ضرورت و زمان‌سنجی در این زمینه حرف اول را می‌زنند. شما باید به فرزندتان بیاموزید که:
- نباید بی‌مقدمه وسط حرف دیگران بپرد؛ مثلا هنگام صحبت تلفنی، نباید مدام حرف شما را قطع کند.
- قضاوت درستی از اولویت و اهمیت گفته خود داشته باشد و سپس حرف دیگری را ناتمام بگذارد.
- جوری کلام طرف مقابل را قطع کند که به او احساس بی‌احترامی دست ندهد (مثلا با گفتن «شکر میون کلامتون» شروع کند).
4. نه گفتن بدون بی احترامی
رد درخواست دیگران نه‌تنها ساده نیست، بلکه کار نسبتا سختی است. این مهارت برای نوجوانان اهمیت زیادی دارد، زیرا آن‌ها گاهی تحت فشار همسالان، تصمیمات غلطی می‌گیرند. بنابراین، شما باید باتوجه به موارد زیر، «نه‌گفتن» را به فرزندتان بیاموزید:
- در چه زمان‌هایی و به چه درخواست‌هایی نه بگوید.
- تحت فشار همسالان قرار نگیرد و کاملا مودبانه، درخواست‌های غیرمعقول‌شان را رد کند.
- با خوشرویی، افرادی که خیلی زود پسرخاله میشوند را پس بزند.
- بدون ترشرویی و بی‌ادبی، از واژه نه استفاده کند.
مهارت های عملکرد اجرایی
مهارتهای اجرایی نیز دست کمی از روابط بینفردی ندارند. این موضوع به‌خصوص برای نوجوانان که کنترل تکانه ضعیفی دارند از اهمیت زیادی برخوردار است. همزمان با بزرگ‌تر و مستقل‌ترشدن نوجوان، نحوه مدیریت تکالیف و اولویت‌بندی وظایف خانگی، تحصیلی و کاری، مشکل‌تر از قبل می‌شود. بنابراین، داشتن مهارت‌هایی مانند برنامه ریزی برای کنکور، خودسازماندهی، مدیریت زمان و برنامه ریزی برای درس خواندن در تابستان، نقش زیادی در موفقیت آن‌ها دارد. شما نیز باید با توسل به موارد زیر در این زمینه کمک‌‌حال‌شان باشید:
1. استفاده از تقویم برنامه ریزی
- در ساخت دفتر برنامه‌ریزی مانند بولت ژورنال یا استفاده از تکنیک پومودور برای درس خواندن کمکش کنید.
- به او کمک کنید تا موضوعات مهم را جایی بنویسد.
- در زمانبندی برای انجام به‌موقع کارها حمایتش کنید.
2. تهیه چک‌لیست و اولویت‌بندی کارها
- در سازماندهی وظایف و مسئولیت‌ها کمکش کنید.
- نحوه تهیه چک‌لیست از موارد ضروری را یادش بدهید.
- نحوه اولویت‌بندی کارها را به او بیاموزید؛ در این زمینه می‌توانید از مقاله اولویت‌بندی و برنامه ریزی با ماتریس آیزنهاور نیز استفاده کنید.
3. مرتب و منظم بودن
- آموزش نظم و انضباط به نوجوان را فراموش نکنید.
- در مرتب‌کردن اتاق شخصی یا دیگر موارد ضروری کمکش کنید.
- به او بیاموزید که «هر چیزی باید سر جای خود قرار بگیرد تا برای پیداکردنش نیازی به زیر و رو کردن خانه نباشد.»
4. تمرکز و توجه پایدار
- یک نوجوان باید بتواند به‌‌طور میانگین در حدود 30 دقیقه بر روی یک تکلیف، کار یا درس تمرکز کند.
- او باید حواسپرتی‌ها را شناسایی و از سر راه بردارد.
- در موقعیت‌های پراسترس تمرکز خود را حفظ کند.
5. پذیرش ناکامی و شکست
- همیشه همه‌چیز بر وفق مراد پیش نمی‌رود، پس باید با ناکامی کنار آمد.
- یک نوجوان باید بتواند به‌شیوه‌ای سازنده و در بستری ایمن، ناراحتی خود را ابراز کند.
- او باید خیلی زود بر هیجانات ناشی از شکست غلبه کند و زندگی روزمره را از سر بگیرد.
- همچنین در کنار پذیرش ناکامی، فرزندتان باید گزینه جایگزین داشته باشد.
- او باید از شکست‌ها درس بگیرد و برای آینده برنامه‌ریزی کند؛ دراین‌باره به‌صورت مفصل در مقاله ترس از شکست در کودکان صحبت کرده‌ایم.
مهارت های اولیه یا مدیریت امور روزمره
روال معمول روزانه مانند برنامه‌ریزی مشخص برای خواب‌وبیداری یا خوردن منظم وعده‌های غذایی، سهم زیادی در بهبود سلامت جسم‌وروان ما دارند. عادات سالم زیادی را می‌توان در اینجا فهرست کرد، اما بنای ما از ابتدای این مقاله بر کم‌گویی و گزیده‌گویی بوده و هست:
1. پیروی از رژیم غذایی متعادل
- به فرزندتان کمک کنید تا همه گروه‌های غذایی ضروری را در برنامه خورد‌وخوراک خود بگنجاند.
- مهارت او را در تهیه برنامه غذایی روزانه، هفتگی و ماهانه افزایش دهید.
- نگاهی هم به مقاله روش علاقمند کردن کودکان به میوه ها و سبزیجات بیندازید.
البته ما بزرگ‌ترها هم در این یکی خیلی ضعف داریم. پس ابتدا خودتان روی این قضیه کار کنید تا فرزندتان نیز از شما الگوبرداری کند. اگر فرزند کنکوری دارید هم نگاهی به مقاله تغذیه مناسب برای کنکوری ها و شب کنکور بیندازید.
2. فعالیت جسمانی و ورزش
هیچ‌چیزی به‌اندازه فعالیت جسمانی بر سلامت جسم‌وروان ما تاثیر مثبت ندارد. آدم با ورزش سر ذوق می‌آید و تمرکز خود را در طول روز حفظ می‌کند. ورزش برای نوجوان، همچنین باعث حفظ تناسب اندام او می‌شود؛ بنابراین:
- فرزند نوجوان‌تان را به شرکت در کلاس‌های ورزشی تشویق کنید.
- اهمیت ورزش منظم و روزانه را به او بیاموزید.
- استفاده از اوقات‌فراغت برای گردش و ورزش را به نوجوان پیشنهاد دهید.
- از طریق برنامه‌های روزانه‌ای مانند پیاده‌روی تا ایستگاه اتوبوس یا قدم‌زدن در پارک، فرهنگ فعالیت و جنب‌وجوش را در ذهنش جا بیاندازید.
3. حفظ تعادل در انجام امور
برقرای تعادل بین درس، کار، وظایف خانگی، تفریح و استراحت، یکی از مهارتهای ضروری و البته سخت است. الگوبرداری از شما نقش زیادی در آموزش این مورد به فرزندتان دارد؛ همچنین:
- به او در تهیه فهرست کارهای روزانه کمک کنید.
- او را به پیگیری مداوم کارهای روزانه و هفتگی عادت دهید.
- نحوه تقسیم توجه روی برنامه‌ها و وظایف مختلف را یادش بدهید.
4. استفاده درست از فضای مجازی و رسانه های اجتماعی
این روزها پرسه‌زدن در فضای مجازی، وب‌گردی و سرزدن مداوم به رسانه‌های اجتماعی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده است. بنابراین، آموزش شیوه درست استفاده از دنیای مجازی در موفقیت فرزندتان تاثیر زیادی دارد:
- خطرات امنیت فضای مجازی را به نوجوان توضیح دهید.
- نحوه محافظت از اطلاعات شخصی و حریم خصوصی را یادش بدهید.
- درباره کلاهبرداری اینترنتی با او صحبت کنید.
- از نحوه مدیریت قلدری و مجادله‌های آنلاین برایش بگویید.
قبل از قانون‌گذاری برای استفاده از موبایل نیز نگاهی به مقاله قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان بیندازید.
مهارت های مرتبط با هدفمندی و تصمیم گیری مستقل
در اواخر نوجوانی، کم‌کم فکر رفتن به دانشگاه، استقلال مالی و موضوعاتی از این دست به سر فرزندتان می‌زند. بنابراین، شما باید از قبل او را برای این شرایط آماده کنید. او باید بتواند گلیم خود را از آب بیرون بکشد و برای رسیدن به این توانمندی، به مهارتهای زیر نیاز دارد:
1. هدف گزینی هوشمندانه
- به فرزندتان کمک کنید تا اهداف بلندمدت خود را به اهداف کوتاه‌مدت و قابل دستیابی تبدیل کند (اهداف باید مشخص، قابل‌اندازه‌گیری، قابل دستیابی، مقعول و دارای زمانبندی باشند).
هدف‌گزینی صحیح، به نوجوانان در یافتن بهترین شیوه مدیریت زمان در کنکور سراسری نیز کمک می‌کند.
2. مسیریابی با استفاده از گوشی همراه
- نحوه استفاده از گوشی برای مسیریابی را به فرزندتان بیاموزید.
- روی نحوه دنبال‌کردن سرنخ‌ها و دستورالعمل‌ها برای رسیدن به مقصد کار کنید.
- برای نحوه استفاده درست از نرم‌افزارهای مسافربری مانند اسنپ یا وسایل حمل‌ونقل عمومی کمک‌شان کنید.
3. آگاهی از بازار کار رشته ها و مشاغل مختلف
نوجوانان باید با خواندن مقالاتی مانند معرفی جامع بازار کار رشته‌های دانشگاهی، با خصوصیات، سطح درآمد و مسیر دستیابی به مشاغل مختلف آشنایی داشته باشند. این موضوع در تصمیمگیری مناسب و معقول برای آینده شغلی به آن‌ها کمک می‌کند و مسیر موفقیت کاری را برای‌شان آسان می‌سازد.
4. مدیریت دخل و خرج
- فرزندتان باید نحوه پس‌انداز پول‌توجیبی‌ها برای خرید لوازم موردعلاقه‌‌اش را یاد بگیرد.
- او باید از خریدهای هیجانی بپرهیزد.
- به‌جز در موارد ضروری، از دیگران پول قرض نگیرد.
- برای مدیریت سرمایه‌های خود از حساب بانکی استفاده کند.
- نحوه حفظ امنیت حساب بانکی را بداند.
- در مورد مهارتهای سطح‌بالاتری مانند نحوه محاسبه بهره سود بانکی، سرمایه‌گذاری مطمئن و انباشت بدهی نیز چیزهایی بداند.
از مقالات روش حرف زدن با کودکان درباره پول و تقویت هوش مالی کودکان برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه استفاده کنید.
مهارت های مرتبط با سبک زندگی سالم
مهارتها لزوما به معنای انجام درست و موثر کارها یا وظایف روزانه نیستند. شما باید به فرزندتان یاد بدهید که زندگی متعادلی داشته باشد و تجربیات خود در حوزه‌های مختلف را گسترش دهد. 2 مورد زیر، از مهم‌ترین مهارتهای مرتبط با سبک زندگی سالم هستند:
1. برنامه ریزی برای تفریح و سرگرمی نوجوان
- به فرزندتان کمک کنید تا برای سرگرمی‌ها و علایق خارج از مدرسه و محل کار زمان بگذارد.
- نحوه افزایش بازدهی زمان درس‌خواندن و کارکردن را یادش بدهید تا وقت آزاد و استراحت بیشتری داشته باشد.
- در یافتن علایق و سرگرمی‌های متناسب با سن به او مشورت دهید.
2. مدیریت استرس
زندگی پر از استرس‌ها و فشارهای تحصیلی، کاری، خانوادگی، دوستی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. بنابراین، شما باید به فرزندتان کمک کنید تا با استفاده از تکنیک‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، مدیریت افکار منفی، تمرینات آرام‌سازی ذهنی و بدنی و تنفس عمیق، نحوه مدیریت هیجانات و استرس‌ها را بیاموزد. اگر هم استرس او بیش‌ازحد است، برای درمانش از مقاله علل اضطراب در کودکان و نوجوانان کمک بگیرید.
آشنایی با مسائل قانونی و حقوق شهروندی
نوجوانان قبل از ترک خانه و شروع زندگی مستقل باید با حقوق قانونی و شهروندی خود نیز آشنا باشند. حتما این مهارتها را نیز به فرزندتان بیاموزید:
- تفاوت بین هنجارها، قوانین اختصاصی و قوانین عمومی
- قوانین راهنمایی و رانندگی
- قوانین مربوط به حقوق کار و دامنه اختیارات کارمند و کارفرما
- قوانین مرتبط با دزدی و تهدید جان و مال دیگری
- موارد استفاده از رضایت‌نامه کتبی و چگونگی و چرایی تایید یا رد آن
سخن پایانی
امکان اضافه‌کردن مهارتهای بسیار بیشتری نیز به فهرست بالا وجود دارد، اما شاید حتی ما هم کمی زیاده‌روی کرده باشیم! دخالت زیادی در زندگی نوجوان اصلا چیز خوبی نیست و او را نسبت به خیرخواهی شما بدبین می‌کند؛ پس به همین مهارتهای بیان‌شده بسنده کنید و موارد کم‌اهمیت‌تر را به خودش واگذار کنید. ما مهارتهای موردنیاز نوجوان را با نظمی منطقی و سلسله‌مراتبی ارائه کردیم؛ یعنی به‌عنوان مثال، مهارتهای ارتباطی نسبت به مسائل حقوقی در اولویت هستند و تا کسی مدیریت امور روزمره را یاد نگیرد، احتمالا سبک زندگی سالمی نیز نخواهد داشت. شما نیز طبق همین رویه و باتوجه به نقاط ضعف اصلی فرزندتان آموزش را شروع کنید. ما به‌عنوان عضو کوچکی از جامعه آموزش‌وپرورش کشور، از صمیم قلب برای فرزندتان آرزوی موفقیت می‌کنیم.
سوالات متداول
- ضروریترین مهارتهای زندگی برای نوجوانان کداماند؟
مهارتهای زندگی نوجوانان به 6 دسته کلی تقسیم میشوند: برقراری ارتباط، عملکرد اجرایی، مدیریت امور روزمره، هدفمندی و تصمیمگیری مستقل، سبک زندگی سالم و آشنایی با حقوق شهروندی. - چرا آموزش مهارتهای زندگی به نوجوانان مهم است؟
بر اساس مطالعات و تحقیقات متعدد، آموزش این مهارتها فواید زیادی مانند کاهش رفتار خشونتآمیز، افزایش رفتار جامعهپسند، کاهش خودتخریبی، حلمسئله کارآمد، تقویت عزتنفس، حل تعارضات بینفردی و سازگاری با استرسهای روزمره را به همراه دارد. - منظور از مهارتهای زندگی نوجوانان چیست؟
توانمندیهایی هستند که به نوجوان در مواجهه با چالشهای زندگی کمک و او را در مسیر انجام مسئولیتهای روزمره، رسیدن به اهداف و تقویت سلامت جسمانی و روانیاش هدایت میکنند.
