کمرویی همواره با ناتوانی از کنار آمدن با زندگی اجتماعی، خانوادگی و حرفه‌ای مشخص می‌شود که میتواند به شکل کاهش عزت نفس، اضطراب، احساس تنهایی و طردشدگی بروز کند و عامل نگرانی والدین و اطرافیان باشد. اما آیا هیچ راهی برای بهبود این وضعیت وجود دارد؟ خبر خوب این که شما با استفاده از بهترین ابزار آموزش کودکان و نوجوانان، یعنی بازی، می‌توانید مداخلات درمانی موثری برای کاهش خجالتی بودن فرزندتان انجام دهید. طبق پژوهش‌هایی که در کشور خودمان انجام شده، بازی درمانی کودکان خجالتی بر کاهش شدت و میزان کمرویی در کودکان خصوصا در سنین کمتر بسیار موثر است. بنابراین در این مطلب بازی‌ها و تکنیک‌های درمانی مختلفی برای کمک به کودکان خجالتی به شما پیشنهاد می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: با کودکان خجالتی چگونه برخورد کنیم؟
تکنیک های رفتاری و درمانی کودکان خجالتی
اگر متوجه شدید که فرزندتان در خانه، بین همسالان و در برخورد با موقعیت‌ها و افراد جدید، بیش از حد گوشه‌گیر و خجالتی است و وابستگی بالایی به شما دارد، بهتر است سریع‌تر مداخلات رفتاری و درمانی را برای بهبود او آغاز کنید. هسته اصلی خجالتی و کمرو بودن، احساس شرم و خود سرزنشی و کمبود اعتماد به نفس است. بنابراین باید تمام رفتارها و ارتباطات شما با کودک یا نوجوانتان، حول ترمیم اعتماد به نفس و عزت نفس او باشد تا باور مثبت او به خودش بر شرم غلبه کنند. در این بخش درباره مداخلات برگرفته از درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان صحبت می‌کنیم که در بهبود خودانگاره مثبت کودک به خود و افزایش مهارت‌های خودابرازی او مفید هستند.
اگر کودک خجالتی شما در سلام کردن مشکل دارد، حتما از تکنیک‌هایی که در مطلب آموزش سلام کردن گفته‌ایم استفاده کنید.
خودداری از برچسب زدن
حتی اگر خجالتی بودن فرزندتان واضح و شدید است، هرگز به صورت سرزنش‌آمیز یا تحقیرکننده، به او برچسب خجالتی بودن نزنید. کودکان شخصیت خود را بر اساس کلمات و نگاهی که شما به او نشان می‌دهید تعریف میکنند و ممکن است خودشان را با ویژگی که به او نسبت می‌دهید، یکسان ببیند. در حالی‌که خجالتی‌بودن و پیامدهای آن مانند کم حرفی کودکان، هویت یک فرد را تعیین نمی‌کنند و قابل تغییرند.
ایجاد موقعیت های جدید
سعی کنید فرزندتان را در شرایط متنوع و جدیدی که برایش جذابیت دارد قرار بدهید. کودکان و نوجوانان در مکان یا شرایطی که مورد علاقه‌شان است، بیشتر ابراز وجود میکنند و این فرصت بسیار خوبی برای تمرین برون‌گرایی است. از طرفی هرچه تجربه‌های زیسته کودک بیشتر باشد، نسبت به تغییر، افراد و موقعیت‌های جدید احساس استرس و فشار کمتری می‌کند و همین مسئله حس اعتماد و امنیت درونی او را بالا می‌برد. از نقش ارتباط با طبیعت در رشد کودکان، افزایش اعتمادبه‌نفس و کاهش خجالتی‌بودن‌شان هم غافل نشوید.
امکان ابراز وجود
به فرزندتان فرصت بدهید تا خودش را با کارهایی که در آنها استعداد دارد، نشان بدهد. نقاشی، قصه خوانی، ورزش یا هر چیزی که نقطه قوت کودکان است میتواند نقطه‌ای برای تغذیه حس عزت نفس و اعتماد او به خودش باشد. از طرفی کودک با توانمندی‌های خودش میتواند تشویق و حمایت اطرافیان را دریافت کند و حس بهتری به خودش داشته باشد. این نقطه شروع اجتماعی شدن است.
بیشتر بخوانید: روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان
بازی با کودک
یکی از روشهای درمانی در زمینه کمرویی بازی درمانی است. بازی درمانی غیرمستقیم، تعاملی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در جستجوی تخلیه هیجانی راه‌هایی برای کاهش آشفتگی‌های هیجانی کودک است و در طی این تعاملات بین فردی با درمانگر یا والد، کودک میتواند پذیرش، کاهش اثرات رنج‌آور شرم و خود‌کم‌بینی، جهت دهی مجدد تکانه‌ها به شیوه درست و تجربه‌های هیجانی تصحیح‌شده را تجربه کند. می‌توانید از پیشنهادات مطلب بازی های دونفره استفاده کنید.
نبودن کودک در مرکز توجه
یکی از نقاط ضعف، ترس و شرم کودکان خجالتی از در مرکز توجه قرار گرفتن است و در مکان و بین افرادی که کودک احساس شرم زیادی تجربه می‌کند، یا وقتی هنوز اعتماد به نفس او به حد لازم نرسیده، هرگز کودک را حتی برای نشان دادن استعدادهایش، در مرکز توجه دیگران نگذارید. فرزندتان باید برای نشان دادن توانمندی‌های خودش و حتی تعریف شنیدن در جمع احساس راحتی کند در غیر این صورت متحمل فشار روحی زیادی می‌شود. این کودکان حتی از گزارش سوءاستفاده‌های دیگران هم خجالت میشوند؛ بنابراین، در حین آموزش رازداری به کودکان خجالتی باید این موضوع را مد نظر داشته باشید.
سپردن مسئولیت به کودک
متناسب با علاقه، سن و توانایی فرزندتان برخی از مسئولیت‌های کوچک را به او بسپارید و تشویق مناسب و به اندازه‌ای هم برای او در نظر بگیرید. به طور مثال مرتب کردن خانه، درست کردن غذا، کشیدن کارت برای خرید یا به دست گرفتن کیسه خرید از مسئولیت‌های کوچکی هستند که به ترمیم اعتماد به نفس و تقویت عزت نفس کودکان خجالتی کمک میکنند.
کارهای غیر کلامی
در کنار همه تلاش‌هایتان برای به زبان آوردن کودک و تقویت مهارت گفتگو در او، به یاد داشته باشید کودکان خجالتی تا رسیدن به نقطه اجتماعی شدن، مسیر طولانی در پیش دارند. طی این مسیر شاید لازم باشد گاهی با پذیرش محدودیت‌های درونی او، فعالیت‌هایی انجام بدهید که در عین شکل‌دهی ارتباط با دیگران، با توانایی‌های کودک هماهنگ هستند. مثلا از تصاویر، کشیدن نقاشی یا نقشه برای برونریزی کودک استفاده کنید. شما صحبت کنید و بگذارید کودک با رنگ و تصویر پاسخ بدهد.
بازی درمانی برای کودکان خجالتی
بازی فرصت خوبی برای رهاسازی احساساتی مانند عصبانیت، خشم، ترس و کشف استعداد و افزایش اعتماد به نفس را در اختیار کودکان قرار می‌دهد. از طرفی کودکان واکنش خود نسبت به محیط و میزان آگاهی از اتفاقات اطرافشان را از طریق بازی نشان می‌دهد. در بازی درمانی اسباب‌بازی‌ها و ابزارهایی در بازی مورد استفاده قرار می‌گیرند که مانند کلمات در حرف زدن، زبان علمکردی کودکان را تشکیل می‌دهند. بنابراین بازی درمانی برای کودکان خجالتی مانند مشاوره و رواندرمانی برای بزرگسالان است.
از طرفی کودکان خجالتی از قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا خودداری میکنند و نمی‌توان آنها را مجبور به کاری که دوست ندارند کرد. بنابراین بهترین راه تمرین و آموزش ارتباط برقرار کردن با دیگران، تمرین مهارت‌های کلامی و رفتاری، گفتگو، کشف لذت ارتباط و افزایش اعتماد به نفس آنها در قالب بازی و سرگرمی‌هایی است که دوست دارند.
۷ بازی برای کودکان خجالتی
در این قسمت ۷ بازی برای کودکان خجالتی معرفی کرده‌ایم که هریک به نحوی در بهبود کمرویی کودکان مفید هستند.
انواع بازی با کارت
بازیهای کارتی مانند انواع بازی رومیزی، خصوصا آن‌هایی که نیاز به بیشتر از ۲ بازیکن دارند، باعث میشوند کودک مجبور به ارتباط‌گیری با بقیه شود. چون از طرفی بازی کردن را دوست دارد و از طرفی برای لذت بردن، خندیدن یا برنده شدن باید زیر بار همراهی با دیگران برود و ترغیب به این کار می‌شود. می‌توانید برای برنده بازی جایزه در نظر بگیرید، از تعداد دو نفر یا از افرادی که کودک با آنها راحت‌تر است شروع کنید تا کودک با خبره شدن در بازی اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند.
بازی نقش آفرینی
بهترین بازی ها برای کودک خجالتی در مدرسه یا منزل نقش‌آفرینی است که کودکان زیادی به آن علاقه دارند. کودک را در نقش‌های شغلی مختلف بنشانید و از وسایل و اسباب‌بازی‌های آن شغل استفاده کنید. به این شکل کودک بودن در موقعیت‌های واقعی زندگی را به نوعی تمرین می‌کند. از طرفی وقتی کودک نقش دیگری را بازی می‌کند، فرصتی برای او ایجاد می‌شود تا در خیالش کسی دیگر باشد و شخصیتی داشته باشد که دوست دارد. بهتر است این نوع بازی در مکان امن کودک مثلا اتاق خواب خود او باشد تا خانه دوست یا حتی شهر بازی مگر اینکه خود او آماده بازی در جاهایی غیر از اتاق خوابش باشد. تکرار این بازی‌ها به کودک کمک میکنند تا در برخورد با شرایط واقعی زندگی و افراد مختلف احساس آمادگی بیشتری داشته باشند. ایفای نقش همچنین روش بسیار خوبی برای آموزش احساسات به کودکان پیش دبستانی است.
استفاده از عروسک های نمایشی
عروسک‌های انگشتی که می‌توان با آنها نمایش اجرا کرد یا استفاده از عروسک‌های معمولی برای ایفای نقش‌های مختلف، باعث می‌شود کودک مهارت‌ها کلامی بهتری پیدا کند. خصوصا وقتی کودک پشت مبل یا میز باشد و فقط صدایش شنیده شود، قدم خوبی برای حضور در جمع است. بهتر است اول خودتان برای او نمایش عروسکی اجرا کنید و بعد کم کم از او هم بخواهید این کار را انجام دهد اما از تحت فشار گذاشتن فرزندتان خودداری کنید. تکرار این بازی، کمک می‌کند کودک از صحبت کردن برای دیگران هراس کمتری داشته باشد.
شعرخوانی
یکی از مشکلات کودکان خجالتی صحبت کردن در جمع است. وقتی کودکی حرف نمی‌زند، گوشه‌گیر و خجالتی است، کم کم برخوردهای سرزنش‌آمیزی نیز دریافت می‌کند و در عین حال به مرور اعتماد به نفس آنها لطمه بیشتری می‌بیند و بیشتر در باتلاق کمرویی فرو می‌روند. یکی از راه‌هایی که کودک میتواند حرف زدن را تمرین کند، تشویق مناسبی دریافت کند و توانایی‌های خود را بهبود ببخشد، استفاده از بازیهایی است که به حفظ کردن کلمه یا شعر و بازگو کردن آنها نیاز دارند. می‌توانید برای تشویق و علاقه‌مند کردن کودک از میکروفون، اسباب‌بازی‌های موزیکال و بازی‌ها دور همی رومیزی استفاده کنید.
استفاده از فیگورها و قصه درمانی برای کودکان خجالتی
کودکان ذاتا داستان‌سرا هستند چون قدرت تخیل بالایی دارند و این داستان‌سرایی و علاقه به شنیدن و گفتن قصه میتواند راهی برای درمان کمرویی باشد. برای اینکه کودکان خجالتی به گفتن قصه و تخیلات ذهنی خود ترغیب شوند، از فیگورهای مورد علاقه آنها و اسباب‌بازی‌های شخصیت‌های کارتونی استفاده کنید و بخواهید که به جای او حرف بزند و نمایش او را با هم جلو ببرید. کم کم می‌توانید افراد بیشتری را وارد این بازی کنید تا کودک به برقراری ارتباط با دیگران از طریق علایقش، عادت پیدا کند.
بازی های تقویت حس لامسه
بازیهایی که حس لامسه را به کار می‌گیرند، در دور کردن استرس و اضطرابی که یکی از علل خجالتی بودن کودکان است، نقش موثری دارد. بازی با خمیر، اسلایم، بازی با شن، نقاشی با انگشت از جمله سرگرمی‌های مورد علاقه کودکان هستند که اسباب بازی مناسب جهت اصلاح کودکان خجالتی هم محسوب میشوند. کودکی که حاضر نیست با دیگران ارتباط بگیرد میتواند به دور از هر نوع فشار و استرسی در تنهایی از این ابزارهای استفاده کند که به یکپارچگی حسی او را هم تقویت میکنند.
پانتومیم
اگر کودک شما با صحبت کردن در جمع کنار نمی‌آید و به سایر تمرینات و بازی‌ها علاقه نشان نمی‌دهد یا روی او اثری ندارند، می‌توانید از بازیهای بی‌کلام اما مشارکتی مانند پانتومیم کمک بگیرید. در این بازی از کودک بخواهید کلمات یا عبارات را انتخاب کند. بازی کردن نقش بدون صحبت کردن احتمالا استرس کمتری در کودکان خجالتی ایجاد می‌کند. از طرفی پانتومیم مهارت درک حالات بدنی و قدرت زبان بدن را در کودک بیشتر می‌کند. این بازی را نیز ابتدا در جمع افرادی که کودک با آنها راحت است آغاز کرده و آن را تا جایی که کودک دوست دارد تکرار کنید. بعد کم کم با افراد بیشتری غیر از خانواده نیز بازی را انجام دهید.
سخن پایانی
بازی برای کودکان بهترین راه ابراز وجود، آموزش بدون اجبار، یادگیری، کشف خود و دنیای اطراف است و می‌توان به عنوان موثرترین راه بهبود کمرویی کودکان و نوجوانان از آن بهره برد. در این مطلب راه‌کارهایی برای کمک به یک کودک خجالتی در خانه معرفی کردیم که با ساده‌ترین وسایل یا فقط بر اساس یک سری قوانین می‌توانید انجام دهید. بازیهای گروهی در این زمینه بسیار مفید هستند زیرا با تقویت حس اعتماد به نفس کودکان از طریق تقویت مهارت‌های شناختی ـ عاطفی و همچنین استفاده از روشهای لذت‌بخش، فرصت مناسبی برای استفاده از خلاقیت برای بیان خودشان در اختیار کودکان قرار می‌دهند که باعث کاهش میزان بی‌تفاوتی کودکان نسبت به دیگران و در نهایت بهبود کمرویی میشوند. پیشنهاد می‌کنیم بازیهای معرفی شده در مطلب بازی های گروهی برای کودکان را نیز مطالعه کنید که هریک هدف آموزشی خاصی نیز دارند.
سوالات متداول
- بهترین روش برای بهبود کمرویی کودکان چیست؟
روشهای غیر مستقیم که در امکان تجربه، برونریزی، آموزش و تمرین همزمان کودکان را فراهم میکنند مانند بازی درمانی، بهترین متد برای کمک به یک کودک خجالتی هستند. - اثرات بازی درمانی کودکان خجالتی چیست؟
باز با دیگران و وسایل بازی متنوع میتواند توانایی آنها در همکاری، همدلی، کشف خود، مورد تشویق قرار گرفتن، افزایش عزت نفس و ارتباط با دیگران را افزایش دهد که همگی زمینههای خوبی برای افزایش مهارت اجتماعی کودکان فراهم میکنند. - بهترین انواع بازی درمانی کودکان خجالتی چه هستند؟
بازیهای گروهی و تیمی که ابتدا با افراد نزدیک خانواده آغاز میشوند، بازیهایی که با جایزه و پاداش همراه هستند، بازیهایی که نیاز به صحبت کردن یا همکاری دارند بهترین روش بازی درمانی برای بهبود کمرویی و شرم کودکان هستند.
