یکی از چالش‌های والدین، مراقبین یا مربیان مهدکودک‌ها در سرگرم کردن کودکان، حضور گروه‌های سنی مختلف و نبود اشتراک در توانمندیهای گفتاری یا حرکتی بین کودکان یا بین کودکان و بزرگسالان است. از طرفی اغلب کودکان به بازی با موبایل و تبلت عادت کرده‌اند و سرگرم کردن آنها با بازیهای ساده، گاهی خسته کننده است. بنابراین شاید گاهی دادن یک موبایل به کودک و سرگرم کردن بی دردسر او، راحت‌تر به نظر برسد. شاید برخی والدین از خودشان بپرسند مزیت بازی گروهی برای کودک چیست؟ نقش بازی در رشد کودک چیست؟ اما آیا صرفا سرگرم شدن کودک به هر قیمت و حتی با بهترین اپلیکیشن‌ها برای مسیر رشدی او کافی است؟ ما در این مطلب ضمن بحث درباره مزایای انجام بازی گروهی در کودکی، مجموعه‌ای از بازی های گروهی کودکان را معرفی کرده‌ایم که ویژگی‌های جذابی مانند هیجانی و خنده‌دار بودن داشته باشند. علاوه بر این‌ها بدون هیچ امکانات یا با وسایل ساده قابل انجام باشند. برخی از این بازیها نیز هدفمند طراحی شده‌اند و در کنار جذابیت و سرگرمی، فواید آموزشی و تربیتی برای کودکان دارند.
مزایای بازی های گروهی برای کودکان
بازی یک وسیله ارتباطی است که در آن کودک با دنیای درونی خود و دنیای خارج ارتباط برقرار می‌کند. این ارتباط نیازمند دریافت اطلاعات، پردازش، تجزیه و تحلیل اطلاعات و بعد ساختن پاسخ مناسب به آن است. بازی های گروهی به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط بین کودک و محیط، او را برای انجام کارهای مشابه آنچه در بازی انجام می‌شود، آماده خواهند کرد. از این حیث، بازی های گروهی کودکان اهدافی مانند تقویت هوش اجتماعی و هوش هیجانی را دنبال می‌کنند. یادگیری زبان، مفاهیمی مانند فضا و ساخت، تفکر مثبت به خود و اعتمادبه نفس، تقویت حواس و افزایش توانمندیهای بدنی از دیگر فواید بازیهای گروهی است.
بازی های خلاقانه گروهی دو عنصر شناخت و احساسات را در کنار هم قرار می‌دهند و به این ترتیب شباهت بسیاری با کارکرد فلسفه در زندگی بزرگسالان دارند. از طرفی بازیهای گروهی به نوعی عواطف کودک را منعکس می‌کند و فرصت بروز و تنظیم آنها را در کنار دیگر هم‌بازی‌ها فراهم می‌کند. کودک از طریق کنش و واکنش‌هایی که در بازی اتفاق می‌افتد فرصت درک بهتر خود و دیگران را پیدا می‌کند. این‌ها فقط مزایای عمومی بازیهای گروهی هستند. درحالی‌که اگر بازیهای گروهی به صورت هدفمند برای کودکان طراحی شده باشد، فواید بیشمار دیگری نیز، متناسب با نوع بازی به دنبال دارد. بد نیست در این مورد سری به مطلب نقش بازی در رشد کودکان بزنید.
انواع بازی گروهی کودکان
بازی های گروهی برای کودکان را می‌توان از جهات مختلف تقسیم‌بندی کرد. بهتر است از تمایل کودکان به بازی و انرژی زیادی که برای بازی کردن دارند، در جهت آموزش بهره برد.
بازی های سرگرم کننده
برخی از بازیها تنها با هدف سرگرم کردن کودک طراحی شده‌اند. هیچ هدف خاصی را دنبال نمی‌کنند و در نهایت فقط برای پر کردن اوقات کودکان مناسب هستند. هرچند این دسته از بازیها نیز ممکن است فوایدی برای کودک داشته باشند مثلا فعالیت فیزیکی کودک را بیشتر کنند.
بازی های فکری و آموزشی
در مقابل بازیهای فکری و آموزشی قرار دارند. بازی فکری اغلب نیاز به استدلال، تفکر، قدرت نقد، تحلیل، استفاده از قدرت حافظه، تمرکز و سایر مهارتهای ذهنی دارد. بنابراین کودک برای برنده شدن مجبور به استفاده از این توانمندی‌ها می‌شود و بارها آنها را تمرین می‌کند. آزمون و خطا حین این نوع بازیها، خودبخود روند فکر و تحلیل را به کودک آموزش می‌دهد. طراحی این نوع بازیها اغلب جذابیت بالاتری دارد و کودک به صورت غیر مستقیم‌تری (نسبت به بازیهای آموزشی) مهارتهای خود را به تمرین می‌کند. بازیهای آموزشی کمی مستقیم‌تر کودک را در معرض یادگیری قرار می‌دهند. شاید بازی های آموزشی برای کودک کمی خسته‌کننده‌تر به نظر برسند. اما اگر رقابت، هیجان و پاداش را چاشنی آن کنید، احتمالا کودکان رغبت زیادی به آن نشان می‌دهند. پیشنهاد می‌کنیم دو مطلب معرفی بازی های حسی برای کودکان و بازی هایی برای تقویت خلاقیت کودکان را نیز مطالعه بفرمایید.
بازی های فعال جسمی
انواع بازی با توپ یا بازی‌هایی که نیاز به فعالیت فیزیکی دارند در این دسته جای می‌گیرند. یکی از بهترین انواع بازی های گروهی کودکان برای تخلیه انرژی بدن، بهبود سوخت و ساز، افزایش حجم و ذخیره استخوان‌ها، بهبود رشد کودک و تقویت عضلات آنها است. خشم، خستگی و کسالت بسیاری از کودکان با انجام بازی‌هایی که از نظر فیزیکی فعال هستند، کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این، بازیهای فیزیکی هماهنگی بین عصب و عضله، هماهنگی بین چشم و عضلات، قدرت تعادل بدن، چالاکی و سرعت عمل کودکان را نیز بهبود می‌بخشند.
بازی های تقلیدی و نمایشی
در این بازی کودک با کمک تقلید از نقش‌ها، افراد یا هرآنچه دیده است، می‌تواند دنیای اطراف را بهتر تجربه کند. این نوع بازیهای آغازی برای هماهنگ و همسو شدن با نقش‌های مختلف اجتماعی و ایفای نقش‌های واقعی در زندگی هستند. این نوع بازیها توانمندیهای کلامی، رفتاری، تحلیلی و عاطفی کودکان را پرورش می‌دهند. همچنین ابزار بسیار مناسبی برای آموزش مسائل به کودک هستند. دیگر مزیت مهم بازیهای نقش‌آفرینی این است که با توجه به آنچه کودک در قابل نقش‌های مختلف بروز می‌دهد، می‌توان ذهنیات، برداشت‌ها و احساسات او نسبت به افراد مختلف در زندگی را فهمید.
بازی های با قاعده
این نوع بازیهای به صورت پله پله قوانین و قواعد متعددی دارند. این بازیها را باید با دقت بیشتری برای کودکان انتخاب کرد طوری‌که فهم و اجرای قوانین برای آنها مناسب باشد. کودک حین بازیهای با قاعده سهیم شدن، شراکت، بخشش، مصاحله، گفتگو، مذاکره، همکاری، درک احساسات و نشانه‌های رفتاری دیگران، رعایت نوبت و رفتار منصفانه را آموزش می‌بیند. معمولا کودکان ۴ سال به بالا توانایی درک و اجرای این نوع بازیها را پیدا می‌کنند.
بهترین بازی های گروهی مناسب کودکان
هریک از بازی های گروهی که معرفی کرده‌ایم، با نگرشی هدفمند طراحی شده‌اند تا علاوه بر سرگرمی و لذت بردن، اهدافی مانند تقویت تمرکز، هوش تصویری، سرعت عمل، تصمیم‌گیری سریع، مدیریت زمان، مهارتهای حرکتی، هماهنگی عصب عضله و کار تیمی را هم تأمین کنند. در ادامه برخی از بهترین بازی های گروهی برای کودکان را گلچین کرده‌ایم و در کنار آموزش بازی، اهداف بازی و گروه سنی مناسب آن را نیز گفته‌ایم. برای زمان‌هایی که کودک با یک مراقب یا خواهر و برادر تنهاست، می‌توانید از مقاله بازی های دونفره برای کودکان ایده بگیرید.
بازی کاراگاه
بازی کاراگاه یک بازی ساده فکری است که به تمرکز حواس، دقت، عکس‌العمل قوی و توانایی تحلیل نیاز دارد. بازی کاراگاه را می‌توان با ۶ بازیکن ۶ سال به بالا انجام داد. باید به کاراگاه کمک کنید تا ۵ مظنون را پیدا کند. این بازی هم به صورت بازاری قابل دسترس است اما ساختن آن در خانه هم کاری ندارد. ۳۶ کارت سرنخ داریم که روی هرکدام یک المان از هر دسته را نقاشی می‌کنیم:
- ۳ مکان شامل جنگل، کتابخانه و اتاق پذیرایی
- ۳ حیوان مختلف شامل ببر، کوالا و پاندا
- ۳ لباس شامل سبیل، کناه و عینک
۳۶ کارت را به تعداد مساوی بین بازیکن‌ها تقسیم می‌کنیم. در این بازی تعدادی هم کارت مظنون داریم که ترکیبی از این ۹ المان مختلف هستند. ترکیبی از این المان‌ها روی تعدادی کارت نقاشی شده است که در وسط بازی قرار می‌گیرند. به طور مثال یک پاندا با کلاه، یک پاندا در جنگل، یک کوالا در جنگل و به همین ترتیب. کارت‌های مظنونین را در وسط گذاشته و ۵ عدد از آنها را برمی‌گردانیم. بعد به نوبت بازیکنان باید یک کارت از دست خود وسط بگذارند.
هر کارتی که رو می‌شود می‌فهمیم که آن المان‌ها در متهم وجود ندارد و کارت‌های مظنونینی که حاوی آن المان باشند حذف میشوند. مثلا وقتی بازیکنی کارت پاندا را از دست خود وسط بگذارد، یعنی هیچ یک از کارت‌های دارای پاندا متهم نیستند. اگر تمام با بازی کردن کارت دست بازیکنان، همه المان‌ها حذف شوند، هرکس که به کارت‌وسط (مجموعه کارت‌های مظنونی در وسط) اشاره کند برنده است. بازیکنی که سریع‌تر بتوانیم با حذف کردن ذهنی المان‌هایی که رو شده، بفهمیم متهم کیست، برنده است. آنقدر بازی را ادامه دهید تا کارت‌های دست بازیکنان به اتمام برسد. هرکس بیشتری تعداد متهمان را جمع کرده باشد، برنده نهایی است.
بازی گوش به زنگ
این بازی با ۲ تا ۶ نفر بازیکن انجام می‌شود و برای کودکان ۴ سال به بالا مناسب است. این بازی باعث تقویت سرعت عمل، واکنش نشان دادن، دقت، تمرکز، قدرت دیداری و تشخیص رنگ می‌شود. گوش به زنگ هم نسخه بازاری دارد و هم می‌توانید به سادگی آن را در خانه بسازید. ۶۰ کارت مستطیل شکل با کاغذ یا ترجیحا مقوا برش بزنید. باید روی هر کارت تعداد یک تا ۵ عدد میوه نقاشی کنید. در شروع بازی به همه بازیکنان تعداد مساوی کارت بدهید. در هر دور به بازیکنان به ترتیب یک کارت را روی زمین می‌اندازند. به محض اینکه تعداد میوه‌های روی یک، دو یا چند کارت به ۵ عدد رسید، هر بازیکنی که سریع‌تر تشخیص بدهد با گفتن زینگ برنده آن کارت‌ها می‌شود و آنها را برای خودش جمع می‌کند. اگر فردی اشتباه زنگ بزند باید یک کارت از دست خودش به همه بازیکنان بدهد. بازیکنی که هیچ کارتی در دست نداشته باشد، از بازی خارج می‌شود. بازی اینقدر ادامه پیدا می‌کند تا دو نفر باقی بمانند.
بازی پانتومیم
یکی از ساده‌ترین و در عین حل فعالانه‌ترین بازیها که برای همه سنین مناسب است. این بازی قدرت تحلیل، تجسم و خلاقیت کودکان را افزایش می‌دهد. برای پانتومیم کودکان از کلمات ساده استفاده کنید و قوانین بازی را چندین بار با آنها تمرین کنید. کودکان حین بازی خیلی خوب آن را یاد می‌گیرند. در پانتومیم همه بازیکنان به دو تیم تقسیم میشوند. در هر دور، یک تیم برای تیم مقابل یک کلمه تعیین می‌کند. فقط یکی از اعضای تیم مقابل در هر دور، از کلمه اطلاع دارد و باید ظرف ۱ دقیقه با استفاده از حرکات نمایشی، به هم‌تیمی‌های خود نشان دهد که کلمه چیست.
بازی پیکشنری
این بازی برای همه کودکانی که قادر به نقاشی کشیدن هستند مناسب است. معمولا کودکان ۸ سال به بالا راحت‌تر این بازی را انجام می‌دهند. یک کاغذ بزرگ روی زمین بگذارید. روی تعدادی کارت اسم افراد، مکان‌های تاریخی، میوه، حیوانات یا هر چیزی که کودکان بلد هستند را بنویسید. اگر کودکان خواندن نمی‌دانند، کافی است یک نفر به عنوان گرداننده، کلمه را در گوش بازیکن بگوید. در هر دور یک نفر باید کلمه انتخابی را طوری بکشد که بقیه بتوانند حدس بزنند چیست. هیچ‌گونه سوال و جوابی در این بازی مجاز نیست. نکته دیگر اینکه برای کودکانی با سن یا هوش بالاتر، می‌توانید به جای کلمه از یک عبارت یا ضرب‌المثل استفاده کنید. اولین فردی که بعد از ۳۰ ثانیه درست حدس بزند برنده است. بعد از چند دور بازی هر بازیکنی که بیشترین تعداد پاسخ درست را داده بود برنده نهایی می‌شود.
ویژگی های مهم بازی های گروهی برای کودکان
در انتخاب یا طراحی بازی گروهی برای کودکان حتما به این نکات توجه ویژه داشته باشید:
- اگر هدف آموزش و تمرین باشد، بازی باید اختیاری انتخاب شود. بنابراین گزینه‌های مختلفی را امتحان کنید تا کودکان بازی مناسب خود را از بین آنها انتخاب کنند.
- در بازی نباید به خاطر اشتباهات کودک یا متوجه نشدن قوانین، هیچ نوع برخورد تحقیرآمیز یا سرزنش‌کننده‌ای داشته باشید.
- بازی باید برای کودک خوشایند و سرگرم‌کننده باشد. حتی هدفمندترین بازی اگر فاقد جذابیت باشد چیزی جز اجبار و تحمیل نیست و ارزشی ندارد.
- در انتخاب نوع بازی به سن، جنسیت و توانمندیهای کودک توجه کنید.
- بازیهای گروهی نباید استرس و فشار بیش از حد به کودک وارد کنند.
- تا جای ممکن اجازه دهید کودکان اختلافات درون بازی را خودشان حل کنند و شما فقط به عنوان یک راهنما آنها را به سمت و سوی مناسب هدایت کنید. هرگونه جانبداری در چنین مواردی می تواند اثرات نامطلوبی داشته باشد.
- ترجیحا کودکانی که با هم همبازی میشوند از یک رده سنی باشند.
سخن پایانی
هدف از انجام بازیهای گروهی کودکان در خانه و پیش دبستانی، علاوه بر سرگرم کردن کودک، باید تقویت مهارتهای فردی و تیمی کودک را هم تقویت کند. هدف از انجام این بازیها نباید صرفا مشغول کردن کودکان باشد و چه بسا بهتر باشد این بازیها با مشارکت یا نظارت والدین یا مربی انجام شوند. در این مقاله به معرفی بازی های گروهی کودکان پرداختیم که با ساده‌ترین امکانات در خانه یا مهد کودک و پیش دبستانی قابل انجام هستند. کودکان حین بازی همه چیز را بهتر یاد می‌گیرند و علاوه بر این فرصت آموزش غیر مستقیم مانع از مقاومت یا ایجاد استرس و اضطراب یادگیری در آنها می‌شود. تجارب ارزشمندی مانند لذت برد و تحمل باخت حین انواع بازی های گروهی کودکان به دست می‌آید و آنها را برای کسب توانمندیهای بعدی آماده می‌کند. پیشنهادات مطلب بازی های دونفره را نیز مطالعه کنید.
سوالات متداول
- مزایای بازی های گروهی برای کودکان چیست؟
کودکان در بازیهای گروهی می توانند خودتنظیمی بهتری پیدا کنند. عواطف خود را بشناسند و بروز دهند. توانمندی و مهارتهای اجتماعی کودکان، توانایی سازش، انطباق و کار تیمی در بازی های گروهی خلاقانه تقویت میشوند. - بازی های گروهی برای کودکان باید چه ویژگیهایی داشته باشد؟
بهتر است این بازیها طوری طراحی شوند که برای کودکانی در یک بازه سنی (اما سنین مختلف) مناسب باشد تا قابلیت اجرا و کاربرد بالاتری داشته باشد. از طرفی بازیهای گروهی کودکان باید طوری طراحی شوند که شانس فقط یک فاکتور برنده شدن در آنها باشد و حتما باید یکی از مهارتها و توانمندیهای کودک را درگیر و فعال کند. - چند بازی هدفمند برای کودکان ۳ تا ۶ سال معرفی کنید؟
بازی گوش به زنگ، بازی کاراگاه و پانتومیم از جمله بازیهای مناسب این رده سنی هستند که روی سرعت عمل، مهارتهای کلامی، هوش تصویری و تقویت حافظه تمرکز دارند و برای کودکان این رده سنی مناسب هستند. توضیحات دقیقتر درباره سن مناسب هر بازی را در مقاله ارائه دادهایم.
برخی از منابع
- کتاب بازی پدیده‌ای شگفت‌انگیز
- کتاب بازیهای آموزشی برای پرورش خلاقیت
- کتاب بازیهای ترکیبی و تلفیقی در ابتدایی
