تا چندسالِ پیش با دیدن مهارت‌های کودکان در کار با تلویزیون و گوشی و تبلت کلی ذوق می‌کردیم و تعریف‌شان را می‌دادیم. الآن هم می‌دهیم! اما این‌روزها بیش از آن‌که از توانایی‌های‌شان ذوق کنیم، نگران اعتیادشان به دنیای دیجیتال شده‌ایم. نمونه‌اش هم دغدغه‌ی روزافزون والدین درباره‌ی قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوان است. اگرچه هنوز در حل مشکل اعتیاد کودکان به گوشی مانده‌ایم، اما نباید از اهمیت مدت زمان تماشای تلویزیون غافل شویم. حتی شاید محدودکردن مدتزمان تماشای تلویزیون برای کودکان نقطه‌ی شروع بهتری برای ترک عادت بدشان به وقت‌گذرانی در دنیای مجازی باشد. پس بیایید از این نقطه شروع کنیم.
کودک چقدر می‌تواند تلویزیون تماشا کند
وقتی پای فرزند پروری به میان می‌آید، فاصله‌ی بین حرف و عمل زیاد می‌شود. اگرچه تماشای بیش‌ازحد تلویزیون و به‌صورت‌کلی صفحه‌نمایش دیجیتال، عوارض زیادی برای کودکان دارد؛ اما وقتی:
- در خانه مشغول کار هستید، شاید بهترین راه برای سرگرم‌کردن فرزندتان، مشغول‌کردن او با برنامه‌های تلویزیونی باشد.
- در مسافرت هستید و فرزندتان از مسیر کلافه شده، کاملا منطقی است که بگذارید کمی بیشتر با گوشی بازی کند.
پس تصمیم‌گیری درباره‌ی اینکه دقیقا چه مدت زمانی می‌توان به کودک اجازه‌ی تماشای تلویزیون داد، کار سختی است. به‌همین‌دلیل، آگاهی از ایدئال‌های مطرح‌شده توسط متخصصان درباره‌ی این مسئله، به شما کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تر و سازگارانه‌تر‌ی برای فرزندتان بگیرید.
پیشنهاد مطالعه: سن خرید موبایل برای کودکان
زمان مشاهده تلویزیون برای کودکان با توجه به سن
وقتی زنگ خطر پیامدهای منفی روانی و جسمانی صفحه‌ی نمایش به صدا در آمد، متخصصان تصمیم به پژوهش درباره‌ی مدتزمان معقول تماشای تلویزیون و دیگر ابزارهای دیجیتال گرفتند. بهترین و معتبرترین منبع حاضر در این زمینه، توصیه‌های آکادمی روان‌پزشکی کودک و نوجوان آمریکا (AACAP) است. فقط یک نکته:
- زمان‌هایی که در زیر پیشنهاد می‌شود، به‌استثنای زمان‌هایی است که فرزندتان مجبور به انجام تکالیف درسی در محیط مجازی است.
بچههای کمتر از 2سال
به‌جز در زمینه‌ی تماس تصویری با نزدیکان، بهتر است این گروه سنی در معرض نور آبی تلویزیون و موبایل قرار نگیرند. همان یک استثنا هم صرفا به‌دلیل اهمیت تعاملات و مهارت‌های اجتماعی مجاز شمرده شده است. اگرچه امروزه فناوری به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده است، اما در این بازه‌ی سنی، وارسی محیط اطراف ازطریق تجربه‌های حسی-حرکتی تاثیر زیادی در رشد شناختی کودکان دارد.
2 تا 5سالگی
نگذارید فرزندتان بیش از 1ساعت سرگرم تلویزیون باشد. این 2نکته هم فراموش نشود:
- برنامه‌های تلویزیونی آموزنده و کاربردی برای فرزندتان پخش کنید.
- در حین تماشای تلویزیون، کنارش باشید و درباره‌ی محتوای آن با یکدیگر گپ بزنید.
با رعایت این 2نکته، نه‌تنها فرزندتان چیزهای بیشتری می‌آموزد، بلکه احساس صمیمیت بیشتری بین‌تان شکل می‌گیرد.
سنین دبستان (6 تا 12سالگی)
بهتر است بیش از 2 تا 2ساعتونیم در معرض صفحه‌نمایش تلویزیون و موبایل قرار نگیرند. البته به‌سختی می‌توان بر این زمان نظارت دقیقی داشت. بنابراین:
- مراقب تعادل بین سرگرمی‌های مجازی با فعالیت بدنی مناسب برای کودک، بازی‌های پرتحرک، تعاملات اجتماعی و انجام تکالیف مدرسه‌ی فرزندتان باشید.
دوره‌ی نوجوانی (13 تا 18سالگی)
هنوز محدودیت 2 تا 3ساعته برقرار است. همزمان با بزرگتر‌شدن فرزندتان:
- تشویقش کنید تا زمان تماشای تلویزیون و کار با گوشی، تبلت و کامپیوتر را خودش مدیریت کند.
- کمکش کنید تا حتما بخشی از اوقات‌فراغتش را به فعالیت‌هایی مانند ورزش برای نوجوان و وقت‌گذرانی با دوستان اختصاص دهد.
عوارض تماشا زیاد تلویزیون برای کودکان
اوضاع روزبه‌روز دارد بغرنج‌تر از قبل می‌شود. کافی است نگاهی به جمع‌های کودکانه (نه ببخشید! کنارِ هم بودن‌های جسمانی کودکانه)ی اطراف‌تان بندازید. اکثر کودکان نسلِ جدید، حتی وقتی دور هم جمع می‌شوند، در حال بازی‌های کامپیوتری هستند. تماشای زیادی تلویزیون هم تفاوت چندانی با انجام بازی‌های کامپیوتری ندارد و این مسئله خطرناک است. می‌خواهید بدانید چرا؟ چون عوارض زیادی دارد:
تاثیر منفی بر رشد اجتماعی، هیجانی، شناختی و رفتاری
- کاهش تعاملات اجتماعی با خانواده، دوستان و آشنایان و درنتیجه، نداشتن مهارت‌های اجتماعی از مهم‌ترین پیامدهای منفی تماشای زیاد تلویزیون است.
- براساس پژوهش‌ها، بچه‌هایی که بیش‌ازحد درحال تماشای صفحه‌نمایش تلویزیون و گوشی و غیره هستند، به احتمال بیشتری علائم بیش فعالی کودکان، تکانشگری کودکان و ضعف در تصمیم‌گیری را نشان می‌دهند.
- تماشای محتوای خشن می‌تواند منجربه مشکلات رفتاری مانند اختلالات رفتاری تخریبی در کودکان شود.
- طبق مطالعه‌ی ادامه‌دار موسسه‌ی ملی سلامت (NIH) بر روی بیش از 4500 تازه‌نوجوان، آن‌هایی که بیش از 2ساعت از زمان خود را پایِ تلویزیون و دیگر ابزارهای دیجیتال گذرانده‌اند، در آزمون‌های مهارت زبانی و تفکری نمرات کمتری از دیگر همسالان‌شان گرفته‌اند.
قرارگرفتن در معرض اطلاعات ناقص یا غلط
کودک در تلویزیون با برنامه‌ها، سریال‌ها، طنزها و خلاصه اطلاعات زیادی مواجه می‌شود. اگرچه بخشی از این اطلاعات کاملا مفید و کاربردی هستند، اما بخش دیگرشان، ناقص و دور از واقعیت‌اند. این اطلاعات ناقص ممکن است به ذهن کودک رسوخ کنند و منجربه تفکرات کلیشه‌ایِ غلط شوند. دقت کنید که:
- هرچه ارتباط کودک با دنیای واقعی کمتر و با دنیای مجازی بیشتر باشد، تعداد بیشتری از این کلیشه‌های رایج وارد ذهنش می‌شود.
افت تحصیلی دانش آموزان
هرچه فرزندتان زمان بیشتری را پای تلویزیون بگذراند، انرژی و وقت کمتری برای رسیدگی به درس‌هایش خواهد داشت. پس کاملا طبیعی است که افت تحصیلی دانش‌آموزان، یکی از پیامدهای شایعِ استفاده‌ی بیش‌ازحد از تلویزیون باشد.
شکل‌گیری عادت بد تماشای بیش‌ازحد تلویزیون
بله؛ چسبیدن به تلویزیون و دیگر ابزارهای دیجیتال، یکی از عادت های بد کودکان است. عادت‌های بد وقتی بیایند، ترک‌دادن کودک از آنها مصیبت است. هرچه کودکان مدتزمان بیشتری در طول روز پای تلویزیون بنشینند و با گوشی و کامپیوتر بازی کنند، ترک‌دادن‌شان از این عادت سخت‌تر می‌شود.
عادت‌های غذایی ناسالم
تماشای زیاد تلویزیون به‌معنای تحرک کودکان کمتر است. آنها همچنین به‌احتمال بیشتری در معرض تبلیغ خوراکی‌هایی مثل چیپس و پفک توسط آگهی‌های بازرگانی قرار می‌‌گیرند. براساس پژوهش‌ها، تماشای بیشتر صفحه‌نمایش با چاقی کودکان مرتبط است.
اختلال در خواب
آکادمی روان‌پزشکی کودکونوجوان آمریکا (AACAP)، درباره‌ی اثرات صفحه‌نمایش بر کیفیت خواب کودکان هشدار می‌دهد. هرچه کودکان مدتزمان بیشتری را درحال تماشای تلویزیون و دیگر ابزارهای تصویری -خصوصا از عصر به بعد- باشند، کیفیت خواب‌شان کمتر می‌شود. ساطع‌شدن نور از تلویزیون و گوشی و غیره باعث تاخیر در ترشح ملاتونین (معروف به هورمون خواب) می‌شود و با پیامدهایی مانند اختلال خواب در نوجوانان همراه است.
- همچنین قرارگرفتن در معرض محتوای خشن در بچههای پیش‌دبستانی با پیامدهایی مثل کابوس شبانه کودکان همراه است.
راهکار‌های کاهش تماشا تلویزیون توسط کودک
و اما این‌همه گفتیم که بگوییم باید راهی برای مدیریت مدتزمان تماشای تلویزیون در کودکان یافت و پیاده ساخت. در ادامه چند راهکار ساده و کاربردی برای‌تان آورده‌ایم:
ارائه‌ی جایگزین‌های جذاب
پاک‌کردن صورت مسئله هیچ‌وقت جواب نمی‌دهد: هدف فرزندتان از تماشای تلویزیون و انجام بازی‌های کامپیوتری سرگرم‌شدن است. حالا اگر آن سرگرمی را از او بگیرید، اما چیزی جایگزینش نکنید، دوباره و دوباره به سراغش خواهد رفت. درواقع شما باید بازی‌های حسی‌حرکتی جذابی به او پیشنهاد کنید که جای خالی جذابیت تماشای تلویزیون را برایش پر کند.
خاموش‌کردن تلویزیون بعد از استفاده
وقتی تلویزیون دائما روشن باشد، احتمال اینکه فرزندتان برنامه‌ای جذاب ببیند و پای تماشایش بنشیند بیشتر است. علاوه‌براین، روشن‌بودن تلویزیون باعث حواسپرتی کودک از بازی و تعامل با شما و هم‌بازی‌هایش می‌شود. پس وقتی تلویزیون نمی‌بینید، خاموش‌اش کنید.
الگو بودن والدین در نحوه‌ی صحیح تماشای تلویزیون
اگر می‌خواهید فرزندتان کمتر تلویزیون ببیند، ابتدا باید خودتان کمتر ببینید. سرگرمی‌های دیگری مانند کتاب‌خوانی برای اوقات فراغت‌تان پیدا کنید تا فرزندتان نیز با تقلید از شما، کمتر سرش را با تلویزیون گرم کند. برای فرزندتان هم کتاب -خصوصا کتاب‌داستان- بخوانید و از تاثیر داستان بر یادگیری کودکان غافل نشوید.
استفاده از تفریحهای خارج از خانه برای تشویق کودک
برخی‌والدین بهعنوان تشویق و جایزه دادن به کودک، به او اجازه‌ی تماشای کارتون موردعلاقه‌اش را می‌دهند یا برایش بازی کامپیوتری می‌خرند. والدین با این رفتارها به‌صورت ناخودآگاه در حال تقویت تماشای تلویزیون در ذهن فرزندشان هستند. اگر می‌خواهید جلوی تماشای بیش‌ازحد تلویزیون را در فرزندتان بگیرید، دقیقا باید پاداش‌هایی متضاد با تلویزیون‌دیدن به او بدهید. پاداش‌هایی مثل:
- رفتن به پارک
- بازی با توپ
- ملاقات با دوستان و آشنایان
ممنوعیت تماشای تلویزیون سر غذا
تماشای تلویزیون در حین غذاخوردن موجبِ:
- بی‌اشتهایی کودک می‌شود،
- عادتی غلط را در ذهنش جا می‌اندازد
- و از این‌ها مهم‌تر، ممکن است او را جذب برنامه‌ی درحال پخش کند و ساعت‌ها پای تلویزیون بنشاند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش آداب غذا خوردن به کودک از چه سنی و چگونه؟
هشداردادن به فرزند پیش از موعِد اتمام زمان تماشای تلویزیون
انتقال از کاری به کار دیگر برای کودکان و خصوصا بچههای پیش‌دبستانی سخت است. مثلا برای‌شان سخت است که وسط تماشای یک برنامه‌کودک، تلویزیون را خاموش کنند. پس پیش از آن‌که وقت فرزندتان برای تماشای تلویزیون به پایان برسد، چندباری به او هشدار بدهید.
استفاده از برنامه‌های کنترل تلویزیون
بسیاری از تلویزیون‌های جدید به شما اجازه می‌دهند تا مدتزمان و شبکه‌های موردتاییدتان برای فرزند را تنظیم کنید. شما می‌توانید از این قابلیت‌ها برای اجرای محدودیت‌های زمانی درنظرگرفته‌شده و حتی نوع برنامه‌ی مشاهده‌شده توسط فرزندتان کمک بگیرید.
قانون بگذارید و پیامد تعیین کنید
ابتدا درباره‌ی انتظارات‌تان از فرزندتان در زمینه‌ی مدتزمان تماشای تلویزیون به توافق برسید، سپس قانون بگذارید و برای تخطی از قوانین پیامد تعیین کنید. درباره‌ی اینکه چگونه فرآیند قانون‌گذاری را مدیریت کنید، به مقاله‌ی آموزش قانون به کودکان سر بزنید.
تماشای تلویزیون در کنار کودک
شاید با خودتان بگویید، بودن یا نبودن ما هنگام تماشای تلویزیون چه تاثیری به‌حال کاهش مدت زمان آن برای کودکان دارد؟ در جواب باید بگوییم که از اهمیت بازخورد سازنده غافل نشوید:
- وقتی کنار فرزندتان هستید، بهتر می‌توانید درباره‌ی محتوای برنامه‌های تلویزیونی با او گفت‌وگو کنید و اگر نیازی هست، تفاوت خیال و واقعیت را برایش بگویید.
همین بازخوردها کمکش می‌کند تا محو دنیای مجازی نشود و آن را جایگزین تعاملات، بازی‌ها و فعالیتهای واقعی نکند.
چرا باید تلویزیون را برای کودکان محدود کرد
چون اعتیادآور است. بیایید نگاهی اجمالی به فرآیند اعتیاد بیندازیم: داستان با دوپامین شروع و به اعتیاد ختم می‌شود. بعضی‌چیزها به‌شدت دوپامین دارند و احساس سرخوشی می‌دهند. تماشای تلویزیون و انجام بازی‌های کامپیوتری، جزو چیزهایی هستند که دوپامین زیادی از مغز آزاد می‌کنند.
هرچقدر کودک این دوپامین را بیشتر و طولانی‌تر گرفته باشد، بیشتر معتادش می‌شود و دل‌کندن از آن برایش سخت‌تر می‌شود. درباره‌ی عوارض تماشای زیادی تلویزیون هم پیش‌تر مفصل صحبت کردهایم.
سخن پایانی
تماشای تلویزیون و مشغول‌شدن با گوشی و دیگر ابزارهای دیجیتال، از سرگرمی‌های رایج در عصر حاضر هستند. برخی‌کودکان این روزها بیشتر زمان خود را درحال تماشای صفحه‌نمایش تلویزیون، موبایل، لپ‌تاپ و غیره هستند. به‌همین‌دلیل، تحرک جسمانی و تعاملات اجتماعی‌شان کمتر شده است. پس باید به‌کمک راهکارهایی مانند سرگرم‌کردن کودک با بازی‌های حسی‌حرکتی جذاب و قانون‌گذاری برای مدتزمان تماشای تلویزیون، جلوی اعتیادشان به این مسئله را گرفت. بهعنوان آخرین نکته: هرچه دیرتر به فکر محدودیت‌گذاری برای تماشای تلویزیون توسط فرزندتان بیفتید، کار سخت‌تری برای ترک عادت زیاد تلویزیون‌دیدن او خواهید داشت.
سوالات متداول
- آیا تماشای زیاد تلویزیون برای کودکان بد است؟
بله؛ زیرا با پیامدهای منفی زیادی مثل کاهش تحرک جسمانی، افزایش چاقی، بیبهرهماندن از تعاملات اجتماعی، ضعف تمرکز و بروز علائم بیشفعالی و تکانشگری همراه است. - کودکان چندساعت در روز میتوانند تلویزیون ببینند؟
متخصصان حوزهی کودکونوجوان، مشاهدهی تلویزیون برای کمتر از 2سالهها را قدغن کردهاند. برای بچههای بیش از 2سال، مدتزمان پیشنهادی آنها بین 1 تا نهایتا 2ساعتونیم است. در متن مقاله باجزئیات بیشتری این مسئله را بررسی کردهایم. - چگونه مدتزمان تماشای تلویزیون توسط کودکان را کاهش دهیم؟
آنها را با فعالیتهای پرتحرک و جذاب سرگرم کنید، برای مدتزمان تماشای تلویزیون قانون بگذارید، کمتر تلویزیون ببینید تا فرزندتان هم از شما یاد بگیرد و به بهانههای مختلف، از تفریحهای خارج از خانه بهعنوان پاداش برای کودک استفاده کنید.
