همه ما خواب‌های بد و ترسناکی را در طول زندگی‌مان دیده‌ایم و بعضی از آنها را تا به امروز نیز بهصورت دقیق و شفاف به خاطر می‌آوریم. اکثر آنها به دوران کودکی مربوط میشوند، زیرا شیوع کابوس‌ها در آن دوران بالاتر است و ترس از کابوس یکی از دردناک‌ترین ترس های کودکان به حساب می‌آید. افزایش و شدت خواب‌های ترسناک گاهی اوقات موجب بروز مشکلاتی در کودکان میشود و والدین را دچار نگرانی می‌کند. از طرف دیگر، واکنش والدین به کابوس‌های شبانه کودک اهمیت زیادی دارد، زیرا در کنترل و درمان آن موثر است. اگر شما هم در مورد علائم، علل و درمان کابوس دیدن کودک نیاز به کمک دارید، حتما این مقاله را مطالعه کنید.
تعریف کابوس دیدن کودک
وقتی فرزندتان با دیدن یک رویایِ بد از خواب بیدار میشود، یعنی کابوس دیده است. آنها معمولا این خواب را به خاطر میآورند و از برگشت به رختخواب می‌ترسند. تقریبا همه کودکان هر از گاهی کابوس دیدن را تجربه می‌کنند. رویاهای ترسناک معمولا از 2 سالگی شروع میشوند، اما در 3 تا 6 سالگی شیوع بسیار بیشتری پیدا می‌کنند. این رویاها معمولا در قسمت انتهایی خواب بیشتر رخ می‌دهند، زیرا رویاها فارغ از خوب و بد، در اواخر شب افزایش پیدا می‌کنند. این کابوس‌ها تا زمانی که شدت‌شان زیاد نباشد و منجر به اختلال بی‌خوابی نشوند، بخشی طبیعی از روند رشد عاطفی کودک هستند.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
تفاوت کابوس‌ها با هراس و وحشت های شبانه کودکان
هر دو جزو اختلالات خواب محسوب میشوند، اما با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند:
- وحشت شبانه در مرحله خواب عمیق و کابوس‌ها در مرحله خواب متناقض (رویا دیدن) اتفاق می‌افتند.
- هیچ خاطره‌ای از وحشت شبانه در ذهن‌مان باقی نمی‌ماند اما کابوس‌ها را معمولا بهصورت شفاف به خاطر می‌آوریم.
- وحشت شبانه در اوایل و رویاهای ترسناک در اواخر خواب بیشتر دیده میشوند.
- پس از پایان وحشت شبانه کودک دوباره به خواب می‌رود، اما در کابوس‌ها دوباره خوابیدن برای کودک مشکل است.
علائم کابوس شبانه کودکان
اگر فرزندتان با گریه و ترس از خواب بیدار میشود و برگشت به رختخواب برایش مشکل است، احتمالا رویای وحشتناکی دیده است. علائم کابوس شبانه در کودکان کمی متفاوت است، اما در اکثر اوقات موارد زیر را شامل میشود:
- هیولاها، ارواح، حیوانات وحشی یا افراد بدجنس، امنیت کودک را تهدید می‌کنند.
- شامل سرزنش، آزار و اذیت و بدرفتاری با کودک هستند.
- بعد از بیدار شدن، احساس درماندگی و اضطراب می‌کنند.
- در هنگام رویا دیدن، دقیقا مشابه با بختک، انقباض عضلانی از بین می‌رود و کودکان توان حرکت دادن اعضای بدن را ندارند. (فقدان انقباض عضلانی بخشی طبیعی از فرآیند خواب دیدن است، اما در خواب‌های بد، به دلیل تمایل به فرار از دست عامل ترسناک، بیشتر آن را احساس می‌کنیم.)
- گاهی اوقات ضربان قلب آنها به‌شدت افزایش پیدا می‌کند، اما علائمی مانند تنفس، تعریق، گشادشدن مردمک چشم از علائم رایج کابوس دیدن نیست. (این علائم در وحشت شبانه مشاهده میشوند.)
- فراوانی و شدت کابوس‌ها ممکن است منجر به اختلال خواب ناشی از رویاهای وحشتناک و ترس از خوابیدن شود.
پیشنهاد مطالعه: علت ترس کودک از حیوانات و چگونگی درمان آن
شایع ترین علل کابوس در کودکان
یکی از سولات رایج والدین این است که کابوس دیدن بچه‌ها چه علتی دارد؟موقعیت‌هایی که احساس امنیت و آرامش کودک را مختل کنند، احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهند. بر اساس یافته‌های روان‌شناسان، رایج‌ترین علل کابوس دیدن کودکان به عوامل زیر مربوط میشود.
تجربیات آسیب زای دوران کودکی
تجربیاتی مانند بدرفتاری جسمی و جنسی و سهل انگاری والدین باعث مختل شدن امنیت و ایجاد خواب‌های ترسناک میشود. محتوای کابوس‌های این کودکان به آزار و اذیت توسط دیگران مربوط است و ممکن است آنها را برای والدین تعریف نکنند. استرسهای محیطی معمول مانند ترس کودک از سوزن و آمپول زدن هم می‌تواند برای برخی کودکان به تجربه‌ای تروماتیک تبدیل شود و خوابشان را آشفته کند.
مشکلات خانوادگی
مشکلاتی مانند اختلافات بین پدر و مادر، طلاق یا اخراج والدین از کار، باعث افزایش استرس و تنش در خانه میشود. کودکان استرس‌ها و مشکلات والدین را با پوست و استخوان‌شان احساس می‌کنند و کوچک‌ترین خللی در خانواده آنها را مضطرب می‌کند. لطفا پای کودکان را به مشکلات و مسائل زناشویی، کاری، اجتماعی و شخصی خودتان باز نکنید و فقط محبت‌تان را به آنها تقدیم کنید.
تولد فرزند جدید
رقابت خواهر و برادری اغلب پس از آمدن فرزند دوم شروع میشود. به دلیل تغییر جایگاه و استرس ناشی از آن، علائم کودک ناسازگار مانند پرخاشگری، برگشت به مراحل قبلی رشد مانند ابتلا به شب ادراری کودکان و خواب‌های ترسناک در فرزند بزرگ‌تر افزایش پیدا می‌کند.
مرگ فردی عزیز
از دست دادن والدین یا افراد نزدیک، احتمال تروما را افزایش می‌دهد. یکی از نشانه‌های بارز استرس پس از آسیب، خواب‌های آشفته و رویاهای ترسناک است. آنها هیجانات منفی زیادی را در طول وقوع رویداد تحمل می‌کنند. حتما در مورد مرگ فرد متوفی با کودک صحبت کنید و نگرانی او را تسکین دهید تا دچار هیجاناتی مانند ترس از دست دادن والدین نشود.
پیشنهاد مطالعه: نکات حساس در توضیح مرگ برای کودک و پاسخ به سوالاتش
اضطراب مدرسه
مشکلاتی مانند عملکرد تحصیلی ضعیف، اضطراب جدایی کودکان در مدرسه، اضطراب امتحان، تغییر مدرسه و دعوای بچه ها در مدرسه منجر به احساس ترس و اضطراب در کودکان میشوند. مسائلی مانند تغییر مدرسه، باعث چالش دوست‌یابی و آشنایی با افراد جدید میشود و استرس کودک را افزایش می‌دهد.
استرسهای پیش از خواب
یکی از ویژگی‌های دوران کودکی تخیل قوی است. گوش دادن به یک داستان ترسناک یا تماشای فیلم‌های دلهره‌آور، به‌خصوص قبل از خواب، موجب ایجاد استرس و کابوس در کودکان میشود. برخی والدین از جملاتی مانند «اگر نخوابی میگم لولو بیاد سراغت» برای جلوگیری از شیطنت فرزندان استفاده می‌کنند؛ همین جملات به‌ظاهر ساده، باعث راه اندازی تخیل قوی کودکان و بروز استرس و دلهره شبانگاهی در آنها میشود. پیشنهاد می‌کنیم ۶ دلیل که کودکان نباید فیلم ترسناک ببینند را بخوانید.
درمان کابوس شبانه کودکان
روان‌شناسان برای درمان کابوس دیدن کودکان راه‌های ساده و کاربردی زیادی را معرفی کرده‌اند. استفاده از این روش‌ها به کودک در مواجهه و سازگار شدن با این رویاها کمک می‌کند. اگر استفاده از این روش‌ها به درمان کابوس شبانه آنها کمک نکرد، حتما با متخصصان سلامت روان مشورت کنید.
پیشگیری از کابوس دیدن کودکان
اولین و مهمترین وظیفه والدین، رعایت بهداشت خواب برای پیشگیری از چنین رویاهایی است. باید مواظب برنامه‌های تلویزیونی ترسناک و خشونت‌آمیز باشید. برنامه‌هایی که فرزندتان دقیقا قبل از خواب مشاهده می‌کند، باید تا حد امکان سرگرم‌کننده و آرامش بخش باشد. به دلیل تاثیر استرس انجام تکالیف مدرسه بر کابوس دیدن کودک، مقاله راهکارها برای تنظیم خواب دانش آموزان را مطالعه کنید.
آمادگی برای کابوس‌های کودکان
رویاهای بد در دوران کودکی اجتناب‌ناپذیر هستند، پس حتما به نکات زیر توجه کنید:
- در موردشان مطالعه کنید و همیشه برای کمک به کودک آماده باشید.
- شرایط شنیدن صدای گریه و ناله شبانه فرزند را فراهم کنید.
- اگر اتاق خواب کودک و شما تفاوت دارد، از دستگاه‌های مکالمه داخلی استفاده کنید.
- اگر خودتان به هر دلیلی در دسترس نیستید، مراقب کودک باید توان آرام کردن او را داشته باشد.
سریع به سراغ کودک بروید
کودکان در حضور و حمایت شما آرامش بیشتری خواهند داشت، پس باید سریع به سراغ آنها بروید و آرام‌شان کنید.
در کنار فرزندتان بمانید
اگر کودک مایل به ماندن شما است، در کنار آنها بمانید تا خوابشان ببرد. حتی اگر به‌شدت خواب‌آلوده هستید، در کنار کودک بمانید تا آرام شود. گاهی اوقات فعالیت‌های آرامش بخشی مانند خواندن کتاب داستان، به آرامش آنها کمک می‌کند تا به خوابشان ادامه دهند.
به کودک اطمینان خاطر بدهید
اطمینان خاطر از حمایت والدین برای کودکان اهمیت زیادی دارد. با لحنی آرام و دلنواز با کودک صحبت کنید و به او اطمینان بدهید که در صورت تمایل در کنارش خواهید ماند. به آنها بگویید که همه چیز امن است و می‌توانند به خوابشان ادامه بدهند.
آرامش خود را حفظ کنید
احتمالا بیدار شدن با صدای ناله و فریاد کودک برای شما نیز ترسناک است. اگر والدین احساس وحشت‌زدگی داشته باشند، کودکان آن را احساس می‌کنند. آنها با دیدن نگرانی والدین وحشت بیشتری را تجربه می‌کنند. به همین دلیل، والدین باید ابتدا آرامش خود را حفظ کنند تا توان ایجاد آرامش و حمایت از فرزند را داشته باشند.
کودک را به صحبت درباره کابوس تشویق کنید
اگر فرزندتان مهارت‌های کلامی لازم را به دست آورده است، او را تشویق به صحبت درباره رویای ترسناک کنید. در این زمینه به نکات زیر توجه کنید:
- بسیاری از کودکان رویاهای‌شان را تا روز بعد به خاطر میآورند و بهتر است صبح روز بعد از کابوس با او صحبت کنید.
- آنها را تشویق کنید تا بر موضوعات ترسناک رویا غلبه کنند.
- به کودک در ساختن یک پایان خوش برای رویا کمک کنید.
- اگر کابوس به یک موضوع واقعی مانند اضطراب امتحان مربوط میشود، با خواندن مقالاتی مانند ۶ روش حل اضطراب امتحان در دانش آموزان، به او در حل مشکل کمک کنید.
- اگر کودک تمایلی به صحبت در مورد کابوس ندارد، به خواسته او احترام بگذارید.
کابوس دیدن کودک و اشتباهات رایج والدین
گاهی اوقات والدین کارهایی را انجام می‌دهند که باعث افزایش یا تداوم این مشکل میشود. والدین باید از انجام کارهای زیر خودداری کنند.
کودک را بیدار نکنید
هنگام ناله و فریاد کودک در حین کابوس، او را از خواب بیدار نکنید. به‌جز در مواقع بسیار شدید، احتمالا رویا تمام میشود و کودک به خواب نرمال ادامه خواهد داد. فقط در کنار آنها بمانید تا خودشان بیدار شوند یا دوباره به خواب آرام برگردند.
اجازه خوابیدن در کنار خودتان را ندهید
خوابیدن در کنار کودک یا دعوت از او برای آمدن به اتاق خواب شما، ایده خوبی برای کاهش استرس نیست. این کار به کودکان این پیام را منتقل می‌کند: «ترس آنها از کابوس حقیقی است و نباید به‌تنهایی بخوابند». علاوه بر این، یکی از مشکلات عمده والدین این است که چگونه جدا خوابیدن کودک را عملی کنیم؟ و اگر این موضوع تبدیل به عادت شود، اصلاح آن مشکل خواهد بود. پیشنهاد می‌کنیم مطلب عواقب خوابیدن کودک کنار والدین را نیز مطالعه کنید.
به کودک نگویید که کابوس‌ها واقعی نیستند
اظهارنظر شما در مورد واقعی نبودن کابوس‌ها یا جملاتی مانند «فقط یک خواب بود»، کمکی به کودک نمی‌کند. برای آنها کابوس کاملا واقعی و ترسناک به نظر می‌رسد. در عوض، اطلاعات کافی درباره رویا و همگانی بودن آن برای کودک فراهم کنید.
سخن پایانی
کابوس‌ها بخشی طبیعی از زندگی اکثر کودکان هستند؛ اما به دلایل مختلفی مانند استرسهای قبل از خواب، شدت و دفعات آنها در کودکان افزایش پیدا می‌کند و منجر به مشکلاتی مانند حواسپرتی کودکان میشود. ایجاد احساس امنیت و حمایت از کودک بهترین کاری است که والدین برای مقابله با کابوس‌های شبانه فرزندان باید انجام دهند. اگر شدت یا فراوانی کابوس‌ها باعث نگرانی شما شده است، به‌خصوص اگر فرزندتان مشکلات دیگری نیز دارد، حتما با متخصصان سلامت روان مشورت کنید.
سوالات متداول
- چرا کودکان کابوس میبینند؟
رویاهای ترسناک بخشی طبیعی از دوران کودکی هستند، اما دلایلی مانند استرسهای قبل از خواب، اضطراب مدرسه و مرگ فردی عزیز باعث افزایش آنها میشوند. - علائم کابوس شبانه کودکان چیست؟
اگر فرزندتان با گریه و ناله از خواب بیدار میشود و برگشت به رختخواب برایش مشکل است، احتمالا کابوس دیده است. آنها معمولا بهصورت کامل و شفاف، رویای وحشتناک را به یاد میآورند. - چگونه کابوس شبانه کودکان را درمان کنیم؟
اولین و مهمترین کار، رعایت بهداشت خواب برای پیشگیری از کابوس دیدن کودک است. کارهای دیگری مانند رفتن به سراغ کودک، اطمینان خاطر دادن به او و حفظ آرامش، باعث سازگاری بیشتر با رویاهای ترسناک میشود.
