شکل‌گیری و توسعه قوانین نقش عمده‌ای در آرامش و رفاه جامعه دارد. این قوانین اول از همه به رشد و پیشرفت خودمان کمک می‌کند و به همین دلیل در اجرای آنها کوتاهی نمی‌کنیم. قانون‌مداری برای کودکان سخت‌تر است، زیرا هنوز قادر به پیروی دقیق از دستورالعملها نیستند. ناتوانی بچه‌ها در پیروی از دستورالعملها منجر به تلاش والدین برای آموزش‌پذیر کردن آنها و آموزش صبر به کودکان عجول می‌شود. اما آموزش قانون به کودکان مسئله حساسی است، زیرا افراط در آموزش قانون مداری به کودکان باعث کمال‌گرایی و تفریط منجر به خودشیفتگی آنها می‌شود. به دلیل حساسیت مسئله، در این مقاله روش درست آموزش دادن قوانین خانگی به کودکان را بررسی می‌کنیم.
اهمیت آموزش قانون به کودکان
هیچ کس فواید انتخاب را رد نمی‌کند و فلسفه شکل‌گیری قوانین نیز در تضاد با حق انتخاب انسان‌ها نیست. داستان از این قرار است: «انتخاب با محدودیت معنا پیدا می‌کند و اگر همه‌کارتوان بودیم دیگر حق انتخاب معنایی نداشت. در رفتارهای دلبخواهی، نه انتخابی وجود دارد و نه محدودیتی.» در واقع با آموزش دادن قانون مداری باعث افزایش خودآگاهی و مسئولیت پذیری کودکان می‌شویم و چه کسی به داشتن فرزندی مسئولیت‌پذیر افتخار نمی‌کند!؟
اگر انتخاب با محدودیت معنا پیدا می‌کند، پس باید برای کودکان هر دوی آنها را در کنار هم آموزش دهیم. به مثال‌های زیر دقت کنید:
- محدودیت بدون انتخاب: «هر کاری که من گفتم را انجام بده!»
- انتخاب بدون محدودیت: «هر کاری که دوست داری را انجام بده!»
هیچ‌کدام از این دو به‌تنهایی کارآمد نیستند، اما ترکیب آنها معجون فوق‌العاده‌ای است و باعث افزایش خودکنترلی کودک می شود. به این مثال ترکیبی دقت کنید: «به‌جای اینکه دوستت را بزنی، به او بگو که از دستش عصبانی هستی.» در این جمله به شیوه‌ای خلاقانه، محدودیت و انتخاب را به فرزندمان آموزش داده‌ایم.
تفاوت قوانین و انتظارات والدین از کودکان
انتظارات منشأ قوانین و محدودیتها هستند؛ یعنی ابتدا از فرزندمان توقع داریم از مسائلی مانند خبرچینی کودکان اجتناب کند و در ادامه قانون تعیین می‌کنیم. انتظارات شامل دستورالعمل‌های کلی هدایت‌کننده رفتار هستند، مانند:
- مراقب باش.
- دوستانه رفتار کن.
- به دیگران احترام بگذار.
اما قوانین دستورالعمل‌های دقیق و مشخصِ نشات‌گرفته از انتظارات هستند. والدین از طریق قوانین انتظارات خود را بهصورت دقیق بیان میکنند، مانند:
- بعد از تمام شدن بازی، اسباب‌بازی‌هایت را مرتب کن.
- تکالیف مدرسه را انجام بده.
آموزش قانون به کودکان را از چه سنی شروع کنیم؟
به‌منظور تعیین محدودیتهای مناسب، ابتدا باید انتظارات معقولی از فرزندان داشته باشیم. یکی از مهمترین عوامل در تعیین انتظارات معقول از کودکان، تعیین محدودیتهای متناسب با سن آنها است. به‌عنوان مثال، آموزش جدول ضرب به کودکان در پایه سوم انجام می‌شود، زیرا آمادگی لازم برای یادگیری این موضوع را قبل از آن ندارند. اما سن آموزش دستورالعملها به کودکان چند سالگی است؟ از اطلاعات موجود در این قسمت برای جلوگیری از توقعات نابجا از آنها استفاده کنید.
آموزش قوانین به کودکان پیش دبستانی
- کودکان در بازه سنی 3-4 سالگی مهارت‌های زبانی کافی برای درک قوانین ابتدایی را پیدا میکنند و بهترین زمان آموزش زبان دوم به کودکان همین سن است.
- به آنها سخت نگیرید زیرا احتمالا قوانین را فراموش میکنند.
- به حمایت و یادآوری برای پیروی از دستورالعملها نیاز دارند. به‌عنوان مثال: «عزیزم ما برای صرف غذا دور میز می‌نشینیم».
- نکته بسیار مهم: در مورد قوانین مربوط به «مراقبت از خود» سخت‌گیری بیشتری داشته باشید. البته در مورد این موضوع صرفا به وضع قانون اکتفا نکنید. به‌عنوان مثال، علاوه بر محدودیت «رد شدن از خیابان به‌تنهایی»، حتما در مکان‌های نزدیک خیابان مراقب کودک باشید.
آموزش قوانین به کودکان دبستانی
در بازه سنی 8-10 سالگی به‌مرور توانایی پیروی از دستورالعملها بدون کمک دیگران را کسب میکنند. آنها احتمالا برای مواردی مانند مسواک زدن قبل از خواب به یادآوری شما نیازی نداشته باشند. البته هنوز در موارد حساسی مانند دوستی‌ها یا آموزش کار گروهی در مدرسه، به توصیه‌های شما نیاز دارند.
پیشنهاد مطالعه: معرفی بهترین انیمیشن های آموزشی
آموزش قوانین به نوجوانان
- نوجوانان در حال تغییرات چشمگیر جسمانی و روانی هستند. در این دنیای در حال تغییر درونی و بیرونی، قوانین به آنها احساس امنیت و ثبات می‌دهد.
- به دلیل ریسک‌پذیری زیاد نوجوانان، قوانین مربوط به رفتارهای «مراقبت از خود» ضروری است. درباره موضوعاتی مانند رانندگی پرسرعت، مصرف مواد و روابط دوستی باید از دستورالعمل‌های روشن استفاده کنید.
- نوجوانان به دنبال خودمختاری و استقلال هستند و این موضوع منجر به مشکلاتی در رابطه والد-فرزندی می‌شود. برای جلوگیری چالش‌هایی مانند فحاشی نوجوان، لحن بیان شما باید از حالت دستوری به مشاوره‌ای تغییر کند. به عبارت دیگر، لحن جملاتی مانند «با علی قطع رابطه کن» باید به «بهتره از علی فاصله بگیری» تغییر کند.
چه قوانینی را باید به کودکان آموزش دهیم؟
در چه زمینه‌هایی باید برای کودکان دستورالعمل تعیین کنیم؟ مهمترین حوزه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- نحوه رفتار با دیگران- به‌عنوان مثال، «به خواهر و برادرت احترام بگذار.»؛ قوانین این حوزه، احتمال بروز مشکلات ارتباطی مانند اختلالات رفتاری تخریبی و اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان را تاحدزیادی برطرف میکنند.
- امنیت- به‌عنوان مثال، «اگر شخص غریبه‌ای در فضای مجازی یا واقعی درخواست دوستی داشت، حتما به والدین اطلاع بده».
- رعایت آداب و رسوم- به‌عنوان مثال، «باید منتظر تمام شدن حرف دیگری بمانیم و سپس صحبت کنیم».
- پایبندی به برنامههای روزانه- برای مثال، «هر شب نوبت یک‌نفر است که میز شام را بچیند».
- احترام به حریم خصوصی- به‌عنوان مثال، «قبل از رفتن به اتاقِ دیگر اعضای خانواده، ابتدا باید در بزنیم».
- قوانین استفاده از موبایل، تبلت و بهصورت کلی صفحه نمایش- برای مثال، «گوشی‌های همراه بعد از صرف شام در آشپزخانه می‌مانند».
پیشنهاد مطالعه: سن خرید موبایل برای کودکان
روش صحیح آموزش دادن قانون به کودکان
موثرترین قوانین آن‌هایی هستند که موافقت همه اعضای خانواده را به همراه دارند. علاوه بر این، دستورالعملها باید معنادار باشند و موضوعات دست‌وپاگیر و غیرضروری را شامل نشوند. برای ایجاد قوانین هوشمندانه وقت بگذارید و از نکات زیر کمک بگیرید.
شناسایی قوانین و ارزش‌های خانوادگی
هر خانواده‌ای ارزش‌ها و سخت‌گیری‌های خاص خودش را دارد. شما هم حتما در مورد موضوعاتی مانند ساعت رفت‌وآمد، وضعیت تحصیلی، ساعت استفاده از تلویزیون و گوشی‌های همراه، نظرات و ایده‌های خاصی دارید. پس اول از همه در مورد این موضوعات تصمیم گیری کنید. نمونه‌های زیر از قوانین خانگی رایج هستند:
- صحبت با لحن ملایم و ممنوع بودن داد و فریاد
- منتظر ماندن برای تمام شدن صحبت دیگری و سپس بیان نظر
- بالا و پایین پریدن در حیاط و نه روی مبل
تشریح قوانین برای کودکان
تشریح قوانین باعث همراهی و تبعیت بیشتر فرزندتان از آنها می‌شود و احتمال بروز مشکلاتی مانند حاضرجوابی کودکان را کاهش می‌دهد. در این زمینه باید به نکات زیر توجه کنید:
- بعد از شناسایی ارزش‌ها، باید آنها را با دقت و جزئیات برای فرزندان تشریح کنید.
- برای حصول اطمینان، از کودک بخواهید که دستورالعملها را به شیوه خودش بیان کند.
- برای کودکان نوپا باید معنای کلمات را نیز به آنها نشان دهید. به‌عنوان مثال، اگر قانونی به نام «آسیب نزدن به دیگران» وجود دارد، باید معنای آسیب زدن را به کودک توضیح دهید.
- اگر کودک قانونی را نقض کرد باید او را با جملاتی مانند «گاز گرفتن همان آسیب‌زدن به دیگری است، اما قانون ما آسیب‌نزدن به دیگران است» حمایت و راهنمایی کنید.
- برای فرزندان نوپا دستورالعملها را بهصورت مداوم تکرار کنید.
پیشنهاد مطالعه: چرا نامهربانی کودکان مسئله‌ای طبیعی است؟
رعایت قوانین توسط همه اعضای خانواده
نحوه رفتار والدین تأثیر زیادی بر اعمال کودکان دارد. به همین دلیل، والدین باید اولین کسانی باشند که از قوانین پیروی میکنند. به‌عنوان مثال، زمانی که خودتان نسبت به آسیب رساندن به دیگران حساس باشید، فرزندتان نیز همین گونه رفتار خواهد کرد. علاوه بر این، وقتی فرزندتان از قوانین پیروی می‌کند، با استفاده از پاداش رفتارش را تقویت کنید. پاداش‌ها باید دقیقا بعد از رفتار کودک داده شوند تا کودک به اهمیت رعایت دستورالعملها پی ببرد.
تعیین و اجرای عواقب رعایت نکردن قوانین
وقتی همه به اجرای محدودیتها پایبند باشند، رابطه اعضای خانواده و همچنین رفتار فرزندان بهبود پیدا خواهد کرد. اما در صورت نقض قوانین توسط هر یک از اعضا، پیامدهای آن باید اجرا شود. این پیامدها باید بهصورت کامل و واضح بیان شود تا فرزندان آنها را خاطر بسپارند. به‌عنوان مثال، اگر کودک جمع کردن اسباب‌بازی‌ها را فراموش کرد، باید مبل‌ها را دستمال بکشد. به خاطر داشته باشید که به هیچ وجه از تنبیه کودک استفاده نکنید، زیرا از نظر روان شناسان تأثیری بر اصلاح رفتار ندارد و به عزت نفس فرزندان آسیب می‌زند.
توصیه‌هایی برای آموزش دادن قانون به کودکان
- قوانین باید واضح و کوتاه باشند. به‌عنوان مثال، «نباید به دیگری با دست‌ها و پاهایت ضربه بزنی».
- از جملات مثبت استفاده کنید، زیرا باعث یادگیری رفتارهای سازگارانه می‌شود. به‌عنوان مثال، به‌جای جملاتی مانند «به خواهر یا برادرت آسیب نزن» بهتر است بگویید «به برادر یا خواهرت احترام بگذار».
- از وضع محدودیتهای زیاد و دست‌وپاگیر خودداری کنید زیرا گنجایش حافظه کودکان محدود است. بهترین حالت، استفاده از 3 تا 5 دستورالعمل است. همچنین وضع قوانین سخت‌گیرانه یکی از علل خسیس بودن کودک است.
- دستورالعملها را بهصورت تصویری برای کودک بیان کنید. برای فرزندان کوچک‌تر از عکس و تصویر و برای فرزندان بزرگ‌تر از دست نوشته یا پرینت چاپی قوانین استفاده کنید.
- محدودیتها باید مانند آموزش مفهوم زمان به کودکان واقع‌گرایانه و متناسب با سن و سال کودک باشند. درواقع کودک باید توان پیروی از آنها را داشته باشد.
- برای مواردی مانند آموزش قوانین کلاس به کودکان بهتر است از الگو و تکنیک‌های یادگیری مشاهده‌ای استفاده کنید، زیرا آنها درکی از این دستورالعملها ندارند.
سخن پایانی
پیروی از قوانین و دستورالعملها برای کودکان مشکل است و نیاز به کمک و حمایت والدین دارند. رعایت محدودیتها اهمیت زیادی دارد، زیرا باعث افزایش مسئولیت پذیری در فرزندان می‌شود. والدین باید انتظارات معقولی از بچه‌ها داشته باشند و برای کودک قوانین واقع‌بینانه‌ای در نظر بگیرند. رعایت آداب و رسوم، امنیت، احترام به دیگران و حریم خصوصی از مهمترین مواردی است که باید به کودک آموزش داده شود. محدودیتها را بهصورت واضح برای کودک تشریح کنید و خودتان اولین و بهترین الگوی انجام قوانین در خانه و مکان‌های دیگر باشید تا فرزندی قانون‌مدار داشته باشید.
سوالات متداول
- هنگام قانون گذاری برای کودک به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
قوانین واضح و کوتاه، استفاده از جملات مثبت، خودداری از وضع محدودیتهای غیرضروری، بیان تصویری دستورالعملها و تناسب آنها با سن و سال کودک، از مهمترین نکات در قانون گذاری برای کودکان است. - روش صحیح آموزش قانون مداری به کودکان چیست؟
برای آموزش دستورالعملها ابتدا باید آنها را شناسایی و سپس به شیوه مناسب برای کودکان توضیح دهید. محدودیتها باید توسط همه اعضای خانواده رعایت و در صورت تخطی هر کدام از افراد، پیامدهای نقض قوانین باید بهصورت جدی اجرا شوند. - رعایت چه قوانینی برای کودکان ضروری است؟
نحوه رفتار با دیگران، مراقبت از خود، پیروی از آداب و رسوم، پایبندی به برنامههای روزانه، احترام به حریم خصوصی و رعایت محدودیتهای استفاده از موبایل و تبلت، از مهمترین موارد هستند.
