تمام هفته را درگیر درس‌ها و امتحاناتش بود و برای رسیدن جمعه و کمی استراحت لحظه‌شماری می‌کرد. بالاخره جمعه رسید. به‌خاطر شب‌بیداری، روز جمعه را کمی دیرتر شروع کرد. بعد از بیدارشدن، آبی به دست‌وصورتش زد و صبحانه‌ای خورد و در گوشه‌ای نشست. در حال لذت‌بردن از تنهایی و خلوتش بود و شبکههای مجازی را دنبال می‌کرد که ناگهان برق چشمانش کم‌فروغ شد و بدنش وا رفت! «علی توو جاده شماله، کامران و عرفان رفتن توچال، رضا هم امشب جشنه؛ بعد من دلم خوشه نشستم توو خونه دارم پشه می‌پرونم!!» واقعا چرا؟ چه چیزی باعث تغییر 360 درجه‌ای حال او شد؟ برخی‌ها این حالت را به نام ترس از دست‌دادن می‌شناسند. ما در این مقاله ابتدا به بررسی اینکه «ترس از دست دادن فرصت» (FOMO) چیست؟می‌پردازیم و سپس ارتباط آن با با مشکلاتی مانند ناامیدی در نوجوانان را بررسی می‌کنیم.
FOMO یا ترس از دست دادن فرصت ها چیست؟
ترس ازدستدادن فرصت چیزی شبیه به احساس دیررسیدن به یک رویداد شخصی بسیار مهم است؛ البته با این تفاوت که در این ترس، ما در واقعیت چیزی را از دست نداده‌ایم و صرفا احساس ازدستدادن می‌کنیم. شکل‌گیری این احساس معمولا به زمینه‌های اجتماعی وابسته است و با استفاده افراطی از شبکههای اجتماعی پیوند خورده است.
اصطلاح ترس ازدستدادن فرصت، مفهومی نسبتا جدید است و به احساس یا ادراک نیمه‌هشیار فرد از هیجان‌انگیزتر، جذاب‌تر و بهتربودن شرایط، امکانات و تجربیات دیگران در مقایسه با خود اشاره دارد. این احساس در دوران نوجوانی شایع‌تر است و دلیل آن هم به استفاده افراطی از شبکههای اجتماعی و تاثیرپذیری زیاد آن‌ها از همسالان و بزرگسالان برمی‌گردد. بر اساس زمینه‌یابی‌ها، این احساس روز به روز در حال افزایش است و به بروز مشکلاتی مانند افسردگی نوجوانان دامن زده است.
علائم هشداردهنده ترس از دست دادن فرصت
اگرچه علائم این ترس به تیپ شخصیتی منحصربه‌فرد کودکان، نوجوانان و بزرگسالان بستگی دارد، اما موارد زیر جزو رایج‌ترین علائم آن هستند:
- چک‌کردن مداوم شبکههای اجتماعی برای گرفتن خبر از کاروبار دیگران
- احساس اضطراب و نگرانی از عدم شرکت در فعالیتی غیرضروری
- مشارکت افراطی در جشن‌ها و برنامه‌های دورهمی کسالت‌آور، صرفا برای غلبه بر ترس از جاماندن
- مقایسه بیش‌ازحد زندگی خود با دیگران
- احساس دائمی ازدستدادن رویدادها یا تجارب مهم
- وسواس فکری نوجوان برای شرکت در جشن‌ها و فعالیت‌ها، حتی در صورت بی‌میلی
- همرنگی اجتماعی برای پذیرفته‌شدن
- عدم تمرکز کافی بر اهداف و اولویت‌های شخصی به‌دلیل توجه افراطی به کاروزندگی دیگران یا انتظارات آن‌ها
ویژگی های افراد مبتلا به ترس از دست دادن فرصت یا fomo
پرسشنامه زیر برای ارزیابی این ترس طراحی شده و برگرفته از علائم افراد درگیر با این مشکل است. هرچه تعداد بیشتری از آن‌ها را با شدت بالاتری تجربه کنید، به احتمال بیشتری دچار این ترس بیمارگونه شده‌اید.
- اینکه دیگران تجارب مفیدتری از من داشته باشند باعث ترسم می‌شود.
- اینکه دوستانم تجارب مفیدتری از من داشته باشند باعث ترسم می‌شود.
- وقتی می‌فهمم که دوستانم بدون من در حال خوش‌گذرانی هستند، نگران می‌شوم.
- وقتی از کارهای روزمره دوستانم اطلاعی ندارم، استرس می‌گیرم.
- فهمیدن جوک‌های اختصاصی گروه دوستانه (عبارات طنزآمیزی که فقط در گروه و شرایط خاصی معنادار هستند) برایم مهم است.
- گاهی‌اوقات زمان زیادی را برای پیگیری اتفاقات مختلف صرف می‌کنم و این مرا شوکه می‌کند.
- ازدستدادن فرصت ملاقات با دوستان آزارم می‌دهد.
- علاقه بسیار زیادی به اشتراک‌گذاری آنلاین (مثل استوری‌کردن) جزئیات اتفاقات و لحظات خوبم با دیگران دارم.
- 9. ازدستدادن برنامه‌های دورهمی آزارم می‌دهد.
- حتی وقتی در تعطیلات هستم هم باید حتما در جریان کارها و برنامه‌های دوستانم باشم. پ
فومو در روانشناسی | طبیعی یا افراطی
این ترس هم مانند دیگر نگرانی‌های روزمره در محدوده‌ای بین طبیعی و نرمال یا افراطی و خارج از تحمل ما قرار می‌گیرد. دانستن آن‌ها به مدیریت این قضیه کمک می‌کند؛ پس بیایید به نحوه شکل‌گیری آن دو نگاهی بیندازیم.
ترس از دست دادن فرصت | نوعی واکنشی طبیعی به تنهایی
ترس‌ها کارکردی تکاملی دارند و ما را به لحاظ جسمانی و روانی آماده مقابله با خطر میکنند. مواجهه با خطر و شروع احساس ترس، منطقه‌ای از مغز به نام آمیگدال را فعال می‌کند و آمیگدال نیز پاسخ جنگ یا گریز را به‌صورت خودکار راه می‌اندازد. به زبان ساده‌تر، وقتی مغز ما خطری را تشخیص می‌دهد، با ترشخ هورمون استرس، بدن را برای جنگ بر سر بقا یا فرار به مکانی امن آماده می‌کند. اما ترس ازدستدادن فرصت ما را برای مقابله یا فرار از چه خطری آماده می‌کند؟
این ترس اگر در محدوده نرمال باشد، ما را به تنظیم تعاملات‌مان و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی ترغیب می‌کند. همچنین با الگوبرداری از رفتارهای دیگران، ما را در مسیر درست رشد و پیشرفت می‌اندازد.
ترس از دست دادن فرصت | واکنش افراطی جاماندن
اما متاسفانه ترس ازدستدادن فرصت همیشه در محدوده نرمال نیست و گاهی منجر به پاسخ جنگ یا گریز افراطی می‌شود:
- با تحریک آمیگدال، باعث بروز رفتارهای وسواسی-جبری مانند مانند چک‌کردن مکرر گوشی و شرکت در تمام دورهمی‌های بی‌مورد می‌شود (جنگ).
- منجر به کناره‌گیری از اجتماع و حتی حذف نرم‌افزار شبکههای اجتماعی از روی گوشی برای رهایی از ترس می‌شود (گریز).
چرا دچار فومو میشویم؟
اگر ترس ازدستدادن در ابتدا حالتی طبیعی و نرمال دارد و همه ما تاحدودی این ترس را داریم، چه عامل یا عواملی باعث تشدید آن می‌شود؟
رسانه های اجتماعی و مقایسه های تمام نشدنی
ظهور شبکههای اجتماعی و گسترش روزافزون آن‌ها، یکی از مهمترین عوامل تشدید ترس ازدستدادن فرصت است. مقایسه‌گری‌های موجود در رسانههای اجتماعی به چند طریق باعث افزایش این ترس می‌شوند:
- شما روزها و لحظات معمولی زندگی خود را با لحظات ناب و خوشی‌های دیگران مقایسه و طبیعتا حس و حال بدی پیدا می‌کنید.
- لاف‌زدن‌های مجازی را باور می‌کنید و کمبودها بیشتر به چشم‌تان می‌آید! (بزرگنمایی داشته‌ها در رسانههای اجتماعی راحت‌تر از تعاملات واقعی است)
- تحت‌تاثیر داشته‌های دیگران قرار می‌گیرید و سطح انتظارات‌تان بالا می‌رود.
- وارد دنیای چشم‌وهم‌چشمی‌های بیپایان می‌شوید و همیشه ذهن‌تان درگیر بهترین برند فلان و بهمان کالا است.
- دیدن عکس‌ها و فعالیت‌های دوستانه‌ای که نتوانستید در آن‌ها شرکت کنید، غصه‌دارتان می‌کند و به احساس تنهایی در نوجوانی دامن می‌زند.
دقیقا به‌دلیل همین مشکلات است که روان‌شناسان بر روی سن مناسب خرید موبایل و تبلت برای کودکان و نوجوانان بسیار حساس هستند.
تاکید زیاد جامعه بر موفقیت فردی
تاکید زیاد جامعه بر فردیت و مفاهیمی مانند موفقیت و پیشرفت شخصی، باعث تلاش افراد برای خوب جلوه‌دادن خود در بین دیگران شده است. به‌همین‌دلیل، ترس از عقب‌افتادن در زمینه‌هایی مانند میزان محبوبیت، سطح درآمد یا مقطع تحصیلی، به معضل اجتماعی بزرگی تبدیل شده است. تاکید بر موفقیت فردی در کنار انتظارات بالای پیشرفت تحصیلی و شخصی، از مهمترین علل مشکلاتی مانند اضطراب در نوجوانان هستند.
بیماری فومو چه به روزمان می آورد؟
ادامه‌دارشدن این ترس پیامدهای نامطلوب بسیار بیشتری از یک نگرانی ساده و چک‌کردن مداوم شبکههای اجتماعی دارد. درگیرشدن در ترس ازدستدادن فرصت کاملا جدی است و احتمال بروز مشکلات زیر را در زندگی‌تان افزایش می‌دهد.
تصمیم گیری‌های غیرمنطقی و تکانشی
احساس درماندگی ناشی از ترس ازدستدادن باعث بروز اقداماتی می‌شود که در حالت عادی قطعا آن‌ها را انجام نمی‌دادیم. برای مثال:
- خرید یک محصول صرفا به‌دلیل برندبودن آن و نه کارایی و احساس نیازی که به آن داریم؛
- برخی‌ها حتی خودرو یا دیگر وسایل خود را صرفا از روی چشموهمچشمی ارتقا و خودشان را گرفتار مشکلات اقتصادی میکنند؛
- بروز رفتارهایی مانند خرج‌کردن بیش‌ازحد پول برای خوب جلوه‌دادن خود در بین دوستان و همسالان در دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی نیز از پیامدهای رایج این مسئله است.
بیشتر بخوانید: 6 روش جذاب حرف زدن با کودکان درباره پول
افزایش احتمال بروز مشکلات رفتاری و روانی
با افزایش ترس از دست‌دادن و تسلیم‌شدن در برابر نشانه‌های آن، احتمال بروز مشکلات رفتاری و روانی زیر افزایش مییابد:
- اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی
- کاهش احساس خود-ارزشمندی و عزت نفس در کودکان و حتی بزرگسالان
- گوشه‌گیری اجتماعی
- بروز مشکلات جسمانی مانند سردرد، شکم‌درد، احساس خستگی مزمن و اختلال خواب؛ برای فهم دلایل رایج اختلال خواب از مقاله علل اختلال خواب در نوجوانان استفاده کنید.
- افزایش رفتارهای پرخطر مانند سوءمصرف مواد برای اثبات خود به دوستان
- کاهش رضایت از زندگی و تاثیر منفی بر شکل گیری شخصیت کودکان و نوجوانان
دوری از اهداف و ارزش های واقعی و شخصی
دلبستگی بیش‌ازحد به منابع خارجی شادی مانند دارایی‌های مادی، شهرت یا تایید اجتماعی، در بلندمدت باعث بروز اضطراب، پوچی و احساس ناامیدی می‌شود. وقتی همیشه چشم‌مان به دنبال راضی نگه‌داشتن دیگران، همرنگی با آن‌ها یا مواردی از این دست باشد، اهداف و ارزشهای واقعی خودمان را کم‌‌کم فراموش می‌کنیم و دنیا برای‌مان جایی کسالت‌آور می‌شود.
روش غلبه بر fomo در نوجوانان
این احساس یکروزه نیامده است که یکروزه هم برود؛ یعنی باید آهسته‌وپیوسته و با اقدامات اصولی، آن را از سر راه‌تان بردارید و دنیای خودتان را بسازید. بدون مقدمه‌چینی و اتلاف وقت، سراغ اصل مطلب می‌رویم:
نیمه پر لیوان را ببینید
شاید کلیشه‌ای باشد؛ اما دیدن نیمه پر لیوان، یکی از ملزومات احساس معناداری و رضایت از زندگی است. بهانه برای غرزدن و شکایت‌کردن همیشه وجود دارد اما گلایه اگر سازنده نباشد، نادیده‌گرفتن آن معقول‌تر است. به‌اعتقاد معنادرمانگران، شکرگزاری بابت داشته‌ها، حال‌مان را خوب و تلاش‌مان را مضاعف می‌کند. وقت را هدر ندهید و از همین امروز، این تکلیف را به‌صورت روزانه انجام دهید:
- هر شب 5 دقیقه وقت بگذارید و 3 اتفاقی که در طول روز برایش شکرگزار هستید یا تجاربی که به هر نحوی برای‌تان ارزشمند بوده است را یادداشت کنید. شاید روزهای اول چیزی به ذهن‌تان نرسد اما به مرور دست‌تان راه می‌افتد. فقط باید به معجزه شکرگزاری اعتماد کنید.
با خودتان روراست باشید و ارزش های‌تان را اولویت بندی کنید
وقت، منابع و امکانات ما محدود است و نمی‌توانیم همه‌چیز را در کنار هم داشته باشیم. این انتخاب شماست که وقت‌تان را صرف کمال گرایی در درس‌خواندن، کارکردن، فیلم‌دیدن یا رفتن به دورهمی‌های دوستانه کنید و البته که مسئولیت هر کدام از این انتخاب‌ها نیز با خودتان است؛ پس اولویت‌های‌تان را مشخص و بین زندگی شخصی و اجتماعی‌تان تعادل برقرار کنید. تصمیم با شماست! تا کلیشه‌های اجتماعی را دور نریزید، احساسات‌تان در زیر خروارها باید‌و‌نباید مدفون می‌ماند و راه‌تان را پیدا نخواهید کرد.
باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگران مقایسه نکنید
همیشه به خودتان یادآوری کنید که دیگران معمولا نقاط مثبت زندگی‌شان را در شبکههای اجتماعی به اشتراک می‌گذارند و نقاط ضعف‌شان را پنهان میکنند. اینکه شما نکات برجسته زندگی دیگران را با زیروبم زندگی خودتان مقایسه کنید، واقعا غیرمنصفانه است! لطفا با خودتان کمی مهربانانه‌تر رفتار کنید و اینقدر روح‌وروان‌تان را آزار ندهید. والدین نیز باید از مقایسه فرزندان با دیگران اجتناب کنند تا آن‌ها در نوجوانی و بزرگسالی درگیر مقایسه خود با دیگران نشوند.
ارزش های خود را اولویت بندی کنید
حرکت در جهت ارزشها و اهداف شخصی، قدرت مقایسه را درهم می‌شکند و اضطراب‌تان را در محدوده نرمال نگه می‌دارد؛ پس یک ساختار ارزشی برای خودتان بسازید و اولویت‌های‌تان را به‌صورت دقیق مشخص کنید. هدف از ایجاد این ساختار ارزشی، به حداقل رساندن تاثیر عوامل بیرونی و به حداکثر رساندن تاثیر ترجیحات شما در تصمیم‌گیری‌های‌تان است.
ذهن آگاهی خود را افزایش دهید
هرچه زمان بیشتری را در «اینجا و اکنون» زندگی خودتان باشید، زمان کمتری برای ترس ازدستدادن فرصت‌های آینده، غم ازدست‌رفتن فرصت‌های گذشته و زندگی در «آنجا و اکنون» دیگران باقی می‌ماند. گذشته و آینده به معنای واقعی کلمه پوچ هستند؛ آینده هنوز نیامده و گذشته هم گذشته است. پس با استفاده از تکنیک‌های ذهنآگاهی، زمان بیشتری را در زمان حال بمانید و بر اهداف خودتان تمرکز کنید.
روابط و وقت‌گذرانی‌های واقعی را جایگزین مجازی کنید
در کنار دوستی‌های مجازی که ظاهرا به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما تبدیل شده است، زمانی را هم برای وقت‌گذرانی‌های واقعی و گپ‌وگفت‌های دوستانه اختصاص دهید. البته روابط دنیای واقعی هم همیشه اصیل و واقعی نیستند؛ اما شما سعی کنید تا حد امکان در این روابط خودتان باشید و دیگران را نیز تشویق به ابراز احساسات کنید. هرچه روابط واقعی‌تر باشد، احتمال بروز مشکلاتی مانند اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان کاهش مییابد.
برای بازدید از رسانه های اجتماعی قانون بگذارید
بازدید وقت‌وبی‌وقت از فضای مجازی، حساسیت شما نسبت به اتفاقات در حال وقوع را افزایش می‌دهد. بنابراین، برای خودتان قانون بگذارید و فقط در زمان‌های خاصی از شبکههای اجتماعی بازدید کنید. با کنترل ورود و خروج‌تان به رسانههای اجتماعی، کمتر تحت‌تاثیر مقایسههای ناهشیار و پیامدهای نامطلوب آن قرار می‌گیرید. والدین نیز باید با استفاده از قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، از حضور بیش‌ازحد آن‌ها در فضای مجازی جلوگیری کنند.
سخن پایانی
ترس ازدستدادن فرصت به‌خودی‌خود بد نیست و حتی باعث تکاپوی ما برای الگوبرداری موثر از دیگران و حرکت به سمت موفقیت می‌شود. اما گاهی این ترس به‌حدی شدید است که خواب‌وخوراک را از ما می‌گیرد. تاثیرپذیری زیاد نوجوانان از همسالان و استفاده افراطی از شبکههای اجتماعی، آسیب‌پذیری این گروه سنی را در برابر ترس ازدستدادن فرصت افزایش داده است. بنابراین اگر نوجوان هستید یا فرزند نوجوان دارید، باید بیش‌ازپیش این مشکل را جدی بگیرید. روش‌هایی مانند تمرین شکرگزاری، اولویتبندی ارزشها، افزایش ذهنآگاهی، جایگزینی روابط واقعی و اصیل با مجازی و قانون‌گذاری برای سرزدن به رسانههای اجتماعی، به شما در پیشگیری و غلبه بر این مشکل کمک میکنند.
سوالات متداول
- چرا دچار فومو میشویم؟
مقایسههای تمامنشدنی در رسانههای اجتماعی و فضای چشموهمچشمی موجود در این رسانهها یکی از مهمترین عوامل موثر بر بروز این مشکل است. علاوه بر این، تاکید زیاد جامعه بر موفقیت فردی و انتظارات بیپایان پیشرفت و باز هم پیشرفت نیز باعث افزایش ترس ازدستدادن شده است. - ترس ازدستدادن فرصت (FOMO) چه تاثیری بر ما میگذارد؟
تصمیمگیریهای تکانشی و غیرمنطقی برای جانماندن از دیگران، افزایش احتمال بروز مشکلات رفتاری و روانی مانند اضطراب و افسردگی و دوری از اهداف و ارزشهای شخصی از مهمترین تاثیرات منفی این ترس افراطی هستند. - چگونه باید FOMO را شکست دهیم؟
تمرین شکرگزاری، اولویتبندی ارزشها، خودداری از مقایسههای افراطی و غیرمنطقی، افزایش ذهنآگاهی، جایگزینی روابط دوستانه و واقعی با روابط سردوبیروح مجازی و محدودیتگذاری برای بازدید از رسانههای اجتماعی در غلبه بر این ترس به شما کمک میکنند.
