اگر شما هم گاهی آرزوی برگشت به دوران کودکی و اصطلاحا سرخوشی به‌سرتان‌می‌زند، احتمالا با خواندن این مقاله و مرور خاطرات تک‌تک ترسهای کودکانه، نظرتان عوض میشود. تغییر برای همه ما تا حدودی ترسناک است و کودکی، دورانی پرفرازونشیب، همراه با تغییرات گسترده فیزیولوژیکی و محیطی است. مواجهه با این تغییرات و چالش‌ها منجر به ترسهای رایج در کودکان میشود. اکثر این ترسها از نظر ما بزرگسالان غیرمنطقی و نامعقول به نظر می‌رسند، اما آنها برای کودکان کاملا معقول و واقعی هستند. بنابراین، باید انواع ترس در کودکان و نحوه مواجهه با آنها را بشناسیم. شما درباره انواع ترسهای کودکان چه میدانید؟
تفاوت فوبیا و ترسهای طبیعی کودکان
قبل از معرفی انواع ترس در کودکان، ابتدا تفاوت بین فوبیا (ترس غیرطبیعی) با ترسهای طبیعی کودکان را بیان می‌کنیم. ترسهای طبیعی، تغییرات و تحولات رشدی وابسته به سن کودک هستند؛ یعنی تقریبا تمام بچه‌ها در سن خاصی از مواجهه با رویداد مشخص و معینی میترسند. در واقع، نگرانیهای طبیعی کودکان دلیل خاصی ندارد و جزئی از فرآیند رشد آنها است. اما فوبیا در کودکان، به اتفاق یا اتفاقات تلخ و آزاردهنده محیطی مربوط است؛ این اتفاقات، باعث وحشت کودک میشود و حساسیت او را نسبت به موضوع خاصی افزایش میدهد.
پیشنهاد مطالعه: اختلال پانیک یا وحشتزدگی در کودکان
جهت دریافت آخرین اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان شماره تماس خود را وارد نمایید
ترسهای رایج در کودکان سنین مختلف
اگر خاطرات و استرس‌های دوران کودکی خودتان را مرور کنید، متوجه نگرانی‌هایی مانند ترس از سوزن و آمپول زدن، تاریکی، روح و کابوسهای شبانه خواهید شد. از نظر روان‌شناسان، ما بزرگسالان به کمک مکانیسم‌های دفاعی متعددی مانند سرکوبی، از دست این نگرانی‌ها خلاص می‌شویم، اما بچه‌ها هنوز توان استفاده از این مکانیسم‌های دفاعی را ندارند؛ آنها برای مدیریت موثر این نگرانی‌ها به کمک والدین و دیگر مراقبت‌کنندگان نیاز دارند.
رشد عاطفی کودکان با چالش‌ها و بحران‌های خاصی همراه است و اضطرابهای کودکانه نیز جزئی از این چالش‌های سنی است. به همین دلیل، معرفی انواع ترس در کودکان را با توجه به سن آنها انجام می‌دهیم. البته به این نکته دقت کنید: «اگرچه این نگرانی‌ها در سن خاصی شروع می‌شوند، اما لزوما در زمان و سن مشخصی پایان نمی‌یابند؛ خلق‌وخوی کودک و نحوه برخورد والدین با این ترسها، در مدیریت و ازبین‌رفتن آنها تأثیر زیادی دارند.»
ترسهای رایج کودکان زیر 2 سال
ترسهای نوزادان جدی‌تر است و رسیدگی به آنها اهمیت زیادی دارد. برای برخورد درست با اضطرابهای نوزادان، ابتدا باید آنها را بشناسیم. مهمترین اضطرابهای نوزادان و کودکان نوپا به موارد زیر مربوط است.
ترس کودک از صدای بلند و محرک‌های حسی شدید
صداهای ناگهانی و محرک‌های محیطی شدید، مانند صدای جاروبرقی، جیغ، آژیر، سشوار، رعدوبرق، بادوطوفان، زلزله، حرکات ناگهانی و بالاوپایین انداختن نوزاد، باعث نگرانی شدید او میشود. علت ترس نوزادان از صدای بلند به حساسیت سیستم عصبی‌شان مربوط است. سیستم عصبی آنها نسبت به تحریک شدید حساسیت دارد؛ به عبارت دیگر، ذهن آنها توان مدیریت و کنترل این محرک‌های حسی را ندارد. علت ترس کودکان از آب در حین حمام کردن و شستن سر نیز تا حد زیادی به‌دلیل حساسیت سیستم عصبی آنها است.
ترس جدایی کودک از مادر
- از حدود 6-8 ماهگی، پایه‌های شکل‌گیری دلبستگی کودک به مادر ایجاد میشود و تا حدود 2 سالگی (ایجاد تصویری درونی و پایدار از مادر) ادامه دارد.
- در این بازه سنی، فرزندان از نبود مادر در میدان دیدشان نگران می‌شوند و به دنبال راهی برای بازگرداندن سریع او هستند.
- آنها از حدود 6-8 ماهگی، قادر به درک تفاوت بین چهره مادر از دیگر افراد هستند و غیبت مادر باعث اضطراب جدایی در آنها میشود.
- بچه‌های 1 ساله، هنوز به حضور دائمی مادر اعتماد ندارند و جدایی از او برایشان ترسناک است.
- این بحران در حدود 2 سالگی و با شکل‌گیری دلبستگی کامل و ایجاد تصویری درونی و پایدار از مادر، خاتمه پیدا میکند.
ترس کودک از غریبه ها
- تقریبا همزمان با اضطراب جدایی و افزایش قدرت بینایی، ترس کودک از افراد غریبه شروع میشود.
- در حدود 8 ماهگی، بچه‌ها تفاوت بین افراد آشنا و غریبه را متوجه می‌شوند و رابطه صمیمانه‌ای با والدین و دیگر افراد نزدیک برقرار میکنند.
- امنیت برای نوزادان، به‌اندازه نیاز موجودات جاندار به هوا، اهمیت دارد و ورود غریبه‌ها به دایره امنیت شخصی‌شان، باعث ایجاد ترس و دلهره میشود.
ترس کودک از اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی
بچه‌ها از حدود 1 سالگی، به‌صورت مستقلانه شروع به وارسی محیط اطراف میکنند. همزمان با شروع خودمختاری، نیاز به پیش‌بینی و کنترل اتفاقات و رویدادها افزایش پیدا میکند. به همین دلیل، موضوعات غیرقابل‌کنترلی مانند رعدوبرق و افراد دارای ظاهر و لباس غیر مأنوس، آنها را وحشت‌زده میکند.
ترسهای رایج کودکان پیش دبستانی
هرچند کودکان پیشدبستانی به‌اندازه نوزادان حساس نیستند، اما هنوز چیزهای زیادی باعث ترس آنها میشود. موارد زیر از مهمترین نگرانیهای رایج این بچه‌های پیشدبستانی است.
پیشنهاد مطالعه: علت ترس کودک از حیوانات و چگونگی درمان آن
ترس از مرگ خود، والدین و افراد نزدیک
کودکان به‌مرور، با خطرات محیطی و اتفاقات دردناکی که ممکن است برای خودشان و افراد نزدیک بیافتد، احساس ترس میکنند. این نگرانی‌ها در صورت مرگ یا آسیب جدی یکی از عزیزان، به‌شدت افزایش پیدا میکند و نیاز به مداخله جدی دارد. ترس از دست دادن والدین و دیگر عزیزان، گاهی باعث بروز اضطراب جدایی در بچه‌ها میشود.
پیشنهاد مطالعه: نکات حساس در توضیح مرگ برای کودک و پاسخ به سوالاتش
ترس کودک از تاریکی
به نظرتان دلیل نگرانی شدید بچه‌ها از شب و تاریکی چیست؟ ابهام و ترس حاصل از تاریکی و تخیل قوی، دست‌به‌دست یکدیگر می‌دهند و آرامش شب را برای کودک وحشتناک جلوه می‌دهند. سایه‌های روی دیوار، صداهای مبهم و هر شی‌ء در حال حرکت، نشانهای از وجود خطری بزرگ است و بچه‌ها را می‌ترساند.
ترس کودک از ارواح، هیولاها و زامبی‌ها
- یکی دیگر از پیامدهای تخیل فوق‌العاده قوی بچه‌ها، خلق موجودات موهوم و تصویرسازی‌های واضح و شفاف درباره آنها است.
- مشاهده برنامه‌های تلویزیونی نیز به این تخیلات کودکانه دامن می‌زند.
- والدین نیز گاهی برای ترساندن کودک از جملاتی مانند «میگم لولو بیاد بخورتت!» برای ترساندن فرزندان استفاده میکنند. این جملات فرزند شما را نمی‌ترساند، بلکه به او شوکی بسیار شدیدتر از یک نگرانی معمولی وارد میکند!
البته دیدن فیلم‌های ترسناک نیز می‌تواند مزید بر علت باشد، بنابراین درباره اینکه چرا کودکان نباید فیلم ترسناک ببینند بخوانید.
ترس کودک در خواب
به دلیل مرز باریک بین واقعیت و رویا در سنین پیشدبستانی، کابوس شبانه کودک برای خودش کاملا واقعی به نظر میرسد. به‌صورت کلی در این سن، رویادیدن و ترس کودکان از خوابیدن افزایش پیدا میکند.
ترس کودک از تنهایی خوابیدن
یکی دیگر از چالش‌ها و نگرانیهای بچه‌ها در سنین پیشدبستانی، جدا خوابیدن کودک از پدر و مادر است. این موضوع، تقریبا برای همه کودکان استرسزا است و برای سازگاری با آن به زمان نیاز دارند. درباره عواقب خوابیدن کودک کنار والدین نیز مطالعه کنید.
ترس کودک از فیلم ترسناک و شخصیت های کارتونی
- برنامه کودک‌ها و فیلم‌های دارای شخصیتهای داستانی شرور، موجب تحریک تخیل بچه‌ها میشود.
- به‌عنوان مثال، مشاهده برنامه‌کودکی در مورد جادوگری بدجنس و بچه‌دزد، باعث تصور حضور جادوگر در اتاق خواب برای دزدیدن او میشود.
- بچه‌ها همچنین از تغییر چهره نامعمول افراد آشنا، مانند پوشیدن لباس‌های ترسناک، ادای گرگ درآوردن و ریش بلند تا حدودی میترسند.
حوادث طبیعی مانند طوفان، سیل، زلزله و رعد و برق
تفکر بچه‌های پیشدبستانی مانند انسان‌های اولیه کاملا غیرمنطقی و نمادین است؛ یعنی هر رویدادی که دلیل مشخص و معینی برایش ندارند، نشانهای از وجود خشم پنهان در آسمان‌ها و موجودات خیالی است. با افزایش سن و درک دلیل حوادث طبیعی، نگرانی آنها از این رویدادها کاهش پیدا میکند.
ترسهای رایج کودکان دبستانی
با شروع رشد تفکر عینی در کودکان، تخیلات ترسناک فروکش میکند و آنها بیشتر از خطرات واقعی و ملموس میترسند. البته هنوز ترسهای سنین نوپایی و پیشدبستانی کاملا از بین نرفته است، اما چالش‌های جدیدتر و جد‌ی‌تری در کمین کودکان است.
ترس کودک از تنها ماندن در خانه
آنها هنوز به انجام انفرادی کارها و دوری از شما کاملا عادت نکردهاند. تنها ماندن در خانه گاهی جذاب و گاهی ترسناک است؛ زیرا تخیلات قوی آنها در آفرینش خطر و ایجاد ترس، دستِ کمی از دوران پیشدبستانی ندارد.
ترس کودک از مدرسه و کلاس درس
با شروع سال‌های درس و تحصیل فرزندان، یکی از چالش‌های والدین مواجهه با ترس از مدرسه در کودکان است. وارد شدن به محیط رسمی و خشک مدارس، تا حدودی برای کودکان استرسزا است. اگرچه ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها تا حدودی طبیعی و موقتی است، اما نحوه تربیت والدین نیز در این زمینه تأثیر زیادی دارد.
ترس کودک از همسالان
به‌مرور و با افزایش سن، روابط و دوستی‌ها برای بچه‌های دبستانی مهم‌تر میشود. عدم پذیرش، احساس دوست‌داشتنی‌‌نبودن و تمسخر و طرد کودک از جمع همسالان یکی از نگرانی‌ها و چالش‌های کودکان دبستانی است که به بروز ترس کودک از دیگر بچه‌ها منجر میشود.
ترسهای رایج نوجوانان
با رشد تفکر انتزاعی در دوران نوجوانی، ترسهای آنها نیز تا حدودی ذهنی و وابسته به فرضیات و شناختهای آنها از جهان خارج است؛ اما متأسفانه، ذهن کمالگرای نوجوان، حساسیت او را نسبت به رویدادهای محیطی افزایش میدهد و تفکر واقعگرایانه را محدود میکند. به همین دلیل، ترسهای آنها هنوز هم تا حدودی غیرمنطقی به نظر میرسد.
ترس از قضاوت دیگران و به خصوص همسالان
- به زبان روان‌شناسی، آنها به تماشاچیان خیالی اعتقاد دارند؛ یعنی از نظر نوجوان، دیگران مدام در حال مشاهده و قضاوت در مورد رفتارهای او هستند.
- علاوه بر این، همراه با رشد استقلال عاطفی و فیزیکی نوجوانان از والدین، روابط با همسالان و چگونه به نظر رسیدن در نظر آنها اهمیت زیادی پیدا میکند.
- بنابراین، نوجوانان از قضاوت شدن، به‌خصوص توسط همسالان، به‌شدت احساس نگرانی دارند.
ترس از شکست تحصیلی
- نوجوانان مدام به موضوعاتی مانند «چه کسی هستم و قرار است در آینده چه‌کاری انجام دهم؟» فکر میکنند.
- آنها کمکم در حال آماده‌سازی خود برای ورود به جامعه بزرگسالی هستند، اهداف بزرگی در سر دارند و به دنبال برآورده‌ساختن رویاهای‌شان هستند.
- بنابراین، تصور شکست‌خوردن در امتحانات و عدم موفقیت در کنکور، استرس و اضطراب زیادی در نوجوانان ایجاد میکند.
ترس از رویدادهای خشونت‌آمیز مانند جنگ، ترور و افراد شرور
درک اینکه انسان‌ها تا چه حد میتوانند ذاتی پلید و شرور داشته باشند برای نوجوانان وحشتناک است. در جامعه کنونی و با افزایش بمباران اطلاعاتی ناشی از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، نوجوانان با خبرهای بد و دردناک بیشتری مواجه می‌شوند. این مواجهه، موجب بیش‌برآورد خطر در زندگی شخصی میشود و ترس از رویدادهای خشونت‌آمیز را افزایش میدهد. والدین باید برای استفاده از فضای مجازی قانون تعیین کنند، زیرا یکی از علل اضطراب در کودکان و نوجوانان، استفاده افراطی آنها از مجازی است.
ترسِ جا ماندن از اتفاقات گروه دوستان
جا ماندن از مشارکت در برنامه‌های گروه همسالان، برای نوجوانان حکم مرگ‌وزندگی را دارد. بنابراین، بی‌خبری از این اتفاقات و رویدادها، برایشان به‌شدت عذاب‌آور است. به‌مرور زمان و با افزایش درک نوجوان از پایداری دوستی‌ها، این نگرانی کاهش پیدا میکند.
درمان انواع ترس در کودکان
هرچند این ترسها جزئی از روند طبیعی رشد بچه‌ها هستند، اما نحوه ازبین‌بردن آنها یکی از دل‌مشغولی‌های اصلی والدین است. آنچه در این جا اهمیت دارد، نحوه مدیریت نگرانیهای فرزندان توسط والدین است. اضطرابهای کودکان از نظر خودشان کاملا واقعی است، پس آنها را مسخره نکنید. در عوض، با استفاده از روش‌های زیر، در غلبه بر این نگرانی‌ها به فرزندتان کمک کنید.
کمک به از بین بردن ترسهای طبیعی نوزادان
اضطراب جدایی و نگرانی از حضور غریبه‌ها، جدیترین و مهمترین استرس‌های نوزادان و کودکان زیر 2 سال هستند. اگر آنها نتوانند به شما اعتماد کنند، به هیچ فرد دیگری چه در حال و چه در آینده اعتماد نخواهند کرد. بنابراین، برای آماده‌سازی کودک از غیبت مادر و والدین، حتما از روش‌های زیر استفاده کنید.
بازی دالی موشه با نوزادان
دالی موشه یک بازی بسیار شیرین و هیجان‌انگیز برای کودکان زیر 1 سال است. آنها درک دقیقی از پایداری اشیاء و افراد ندارند و به همین دلیل، غیبت مادر باعث نگرانی‌شان میشود. انجام بازی‌هایی مانند دالی موشه و در سنین بالاتر قایم‌باشک، در غلبه بر این ترس به آنها کمک میکند.
آموزش موقتی بودن جدایی
- هرازگاهی اتاق را برای مدتی کوتاه ترک کنید و دوباره برگردید.
- از فواصل زمانی کوتاه (حدود 1 دقیقه) شروع کنید و به‌مرور، مدت زمان جدایی را افزایش دهید.
- اگر کودک برای جدایی موقت از شما آماده است، مراقبت از او را به فردی آشنا واگذار کنید.
- به‌مرور زمان و با افزایش آمادگی و پذیرش کودک، زمان ترک خانه را افزایش دهید تا کودک به دوری و جدایی از شما عادت کند.
هرگز خانه را بیخبر ترک نکنید
هنگام ترک موقت خانه، حتما از کودک خداحافظی کنید. ترک بیخبر خانه، شاید ظاهرا راهی راحت‌تر برای جلوگیری از گریه فرزندان باشد، اما احتمال شوکه‌شدن و وحشت آنها را افزایش میدهد. این غافلگیری‌ها، نگرانی کودک از غیبت ناگهانی شما را افزایش میدهد و اضطراب جدایی را دوچندان میکند. بنابراین قبل از بیرون‌رفتن، فرزندتان را بغل کنید و به او بگویید: «من مجبورم واسه یه کاری برم بیرون، ولی قول میدم زودِ زود برگردم پیش عزیزدلم».
کمک به از بین بردن ترسهای طبیعی کودکان و نوجوانان
اضطرابهای رایج کودکان و نوجوانان معمولا ناشی از رشد ناکافی تفکر منطقی و واقعگرایانه آنها است؛ بنابراین، باید به‌مرور و با استفاده از روش‌های زیر، شناختهای ناسازگارانه فرزندان را اصلاح کنید.
ارائه اطلاعات دقیق و کامل
اگرچه آنها چیزهای زیادی را متوجه می‌شوند، اما تحلیل و هضم بعضی رویدادهای طبیعی و غیرطبیعی برایشان کمی سخت است. به‌عنوان مثال، شنیدن صدای ترسناک رعدوبرق یا مشاهده آن، شاید باعث بروز افکاری مانند منفجرشدن آسمان در ذهن بچه‌ها شود. همه چیز برای کودکان تازگی دارد و آنها کنجکاو و مشتاق یادگیری هستند؛ بنابراین، با زبان بچه‌گانه و در حد درک و فهم‌شان در مورد رویدادها به آنها اطلاعات بدهید. مثلا به کودک بگویید: «رعدوبرق نشونه‌ای از وجود بارونه تا ما خودمونو برای یک بارون شدید و دلچسب آماده کنیم».
بازی کردن با کودک
بازی مهمترین بخش زندگی کودک و نوعی تمرین برای یادگیری مهارتهای زندگی بزرگسالی است. اگر متوجه ترسی نامعقول در فرزندتان شدید، برای کاهش آن از بازی‌های مختلف کمک بگیرید. به‌عنوان مثال، ترس از صدای سشوار و جاروبرقی را از طریق بازی با این وسایل و ورانداز کامل آنها توسط کودک، کاهش دهید.
ابراز همدلی و گفت و گو در مورد ترسهای کودک
هرچه بیشتر در مورد نگرانی‌هایمان صحبت کنیم، مواجهه با آنها منطقی‌تر و آسانتر خواهد شد. صحبت درباره احساسات، باعث برقراری ارتباط بین دو نیمکره مغزی (یکی منطقی و دیگری هیجانی) میشود. با برقراری ارتباط بین دو نیمکره، کودکان شروع به ارزیابی و هضم تجربیات استرسزا میکنند و اضطراب کمتری را تجربه میکنند.
پرهیز از واکنش افراطی به ترس کودک
- شما مهمترین منبع کودکان در شناسایی خطر هستید و آنها با مشاهده نگرانی شما احساس خطر میکنند.
- اگر به‌سرعت در پی آرام کردن کودک باشید، ناخواسته ترسش را تقویت کرده‌اید.
- هرچند همدلی با کودک اهمیت دارد، اما بیش‌ازحد لیلی به لالای او نگذارید.
- در عوض، بعد از آرام‌کردن فرزند، در مورد موضوع استرسزا با او صحبت کنید؛ مثلا بگویید: «صدای ترکیدن بادکنک واقعا تو رو ترسوند، آره؟».
خودداری از حمایت و مداخله افراطی
طبیعت فطری والدین آنها را به سمت حمایت و محافظت از فرزندان سوق میدهد. البته نباید در این زمینه افراط کرد؛ بچه‌ها به مقداری خطرپذیری و ترس برای مواجهه با مشکلات و چالش‌های زندگی بزرگسالی نیاز دارند. اجتناب از خطرات، منبع تغذیه اضطراب درونی ما است و توان سازگاری کودک را کاهش میدهد. متأسفانه، سبک فرزندپروری والدین هلیکوپتری یا بیش‌ازحد محافظ، به رشد هیجانی و افزایش نگرانیهای کودکان دامن می‌زند.
نظارت بر تماشای برنامه‌های تلویزیونی و شبکه های اجتماعی
برنامه‌کودک موردعلاقه فرزندان را تماشا و واکنش‌هایشان را مشاهده کنید. این کار به شما در شناسایی و ازبین‌بردن اضطرابهای آنها کمک میکند.
سخن پایانی
کودکان سنین مختلف به‌صورت طبیعی از مواجهه با بعضی موضوعات احساس ترس میکنند. موضوعاتی مانند جدایی از والدین، مرگ فردی عزیز، تاریکی، صداهای شدید و قضاوت دیگران، باعث تحریک اضطراب شدید در آنها میشود. شاید این ترسها برای شما معنایی نداشته باشند، اما از نظر کودکان کاملا واقعی هستند؛ پس هرگز نگرانیهای آنها را نادیده نگیرید. در عوض، با استفاده از روشهایی مانند بازی، ابراز همدلی و گفتوگو، ارائه اطلاعات کامل، آموزش مهارتهای موردنیاز و خودداری از حمایت افراطی، به ازبین‌بردن ترسهای فرزندتان کمک کنید.
سوالات متداول
- کودکان 4-5 ساله از چه چیزهایی میترسند؟
ازدستدادن والدین، تاریکی، کابوسها، ارواح، شخصیتهای بدجنس کارتونی، محیطهای جدید، افراد با لباس مبدل یا دارای ظاهری نامأنوس، جدا خوابیدن و حوادث طبیعی مانند رعدوبرق و طوفان، از جمله اضطرابهای رایج کودکان پیشدبستانی است. - ترسهای رایج کودکان 7-11 ساله چه هستند؟
طرد و تمسخر توسط همسالان، مدرسه و کلاس درس، تنها ماندن در خانه، نگرانی از آسیبدیدن خود یا والدین، هیولاها و کابوسهای شبانه، از نگرانیهای رایج کودکان دبستانی هستند. - چگونه ترس کودکان را کنترل کنیم؟
نگرانیهای کودک را نادیده نگیرید و از روشهایی مانند بازی، آموزش مهارتهای موردنیاز، خودداری از حمایت افراطی و ابراز همدلی و گفتوگو استفاده کنید.
