کودکان معمولا در ابتدا عاشق آب‌تنی و دوش‌گرفتن هستند. وقتی آن‌ها را در وان حمام می‌گذاریم، لذت‌بردن‌شان از آب و بازی با آن را به‌وضوح احساس می‌کنیم. حتی برخی‌شان از حمام‌کردن به‌عنوان بهانه برای آب‌بازی استفاده می‌کنند. اما کم‌کم اوضاع تغییر می‌کند. ابتدا از اینکه سرشان را با شامپو بشویید ابراز نارضایتی می‌کنند، سپس از لیف‌کشیدن و این فرآیند تا ابتلا به ترس از حمام در کودکان ادامه دارد. شما هم که از موضوع به‌شدت متعجب هستید، به‌دنبال یافتن دلایل دوست نداشتن حمام کردن در فرزندتان می‌روید. ما در این جا ابتدا به بررسی سوال اصلی، یعنی«چرا بعضی از کودکان حمام کردن را دوست ندارند؟» می‌پردازیم و سپس راهکارهای افزایش اشتیاق کودکان به حمام را بررسی می‌کنیم.
ترس از آب و حمام کردن در کودکان
هرچند با شدت و ضعف متفاوت، اما ترس از دوش‌گرفتن در کودکان نسبتا شایع است. این مشکل معمولا بین 1-2 سالگی شروع می‌شود و گاها اثرات آن تا نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. اصطلاح علمی آن «آبلوتوفوبیا» است. اگر فرزندتان به‌صورت ناگهانی به این مشکل دچار شده‌است، احتمالا چیزی او را ترسانده‌است که باید شناسایی و برطرف شود. اگر هم شروع آن حالتی تدریجی و خزنده داشته‌است، پس به سن او و دلایل رایج وقوع ترس از حمام‌رفتن مربوط است. به‌‌هرحال، مثل هر چالش دیگری، مانند ترس از مدرسه در کودکان، با اقدام به‌موقع و زودهنگام، رفع مشکل راحت‌تر خواهد بود و نتیجه مطلوب‌تری خواهید گرفت.
علت ترس از آب و حمام کردن در کودکان
مانند اهمال کاری تحصیلی بچه‌ها، چالش ترس از حمام در کودکان به دلایل مختلفی مربوط است که در ادامه مهمترین آن‌ها را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
رشد مغز و افزایش حساسیت ادراکی
رشد مغز کودکان نوپا در نواحی حسی-حرکتی بیشتر از دیگر مناطق مغزی است. این موضوع باعث حساسیت کلی آن‌ها نسبت به تحریک محیطی می‌شود و یکی از علل اضطراب در کودکان و نوجوانان است. به‌عنوان مثال، تقریبا همه بچه‌ها از بوسیده‌شدن بدشان می‌آید، زیرا پوست‌شان اذیت می‌شود. در نتیجه این حساسیت، بچه‌ها نسبت به محرکهای محیطی مانند صدای ناگهانی، نور زیاد و مالش سروصورت در حین حمام متنفر هستند. به‌همین‌دلیل، اگرچه مواجهه با این مشکل باعث بار اضافی بر دوش شما می‌شود، اما درمان آن باید همراه با همدلی و درک حساسیت‌های کودک باشد. موارد زیر از مهمترین حساسیت‌های کودکان در حمام است:
- برخورد آب با بدن و صورت
- دمای کم یا زیاد آب
- صدای برخورد آب به کف حمام
- ترس از سّر خوردن در وان یا کف حمام
- ترس از فرآیند خشک‌کردن بدن با سشوار و حوله
ترس از ورود شامپو به چشمان
بستن چشم‌ها به‌مدت طولانی برای کودکان سخت است. علاوه بر این، آن‌ها از ابهامِ ندیدن متنفرند. به‌همین‌دلیل معمولا در حین شامپوزدن و شست‌وشوی سرشان چشم‌ها را باز می‌کنند و دچار سوزش چشم می‌شوند. کودکان بهدلیل مهارت‌های کلامی ضعیف یا خجالتی‌بودن از بیان این موارد خودداری می‌کنند. خودتان باید مراقب باشید و علل ترس از شستن سر را شناسایی کنید. برای درمان خجالتی‌بودن کودک نیز از مقاله با کودکان خجالتی چگونه برخورد کنیم؟ استفاده کنید.
عدم جذابیت حمام کردن
زندگی برای کودکان با تبدیلِ فعالیت‌های مختلف به بازی معنا پیدا می‌کند. آن‌ها از انجام کارهای جدی مانند دست‌شویی‌رفتن و حمام‌کردن بدشان می‌آید زیرا ماهیتی جدی و روزمره دارند. علاوه بر این، وقتی در حین بازی هستند، هر کاری به‌جز ادامه‌دادن آن برای‌شان زجرآور است. در این مواقع صبر کنید تا بازی‌شان تمام شود و سپس پیشنهاد دوش‌گرفتن را مطرح کنید.
زمان بندی نامناسب
بچه‌ها اول صبح کسل هستند و تا مغزشان به نظم روزانه خو بگیرد کمی زمان می‌برد. آخر شب‌ها هم از فرط فعالیت و بازیگوشی خسته هستند. تعیین بهترین زمان برای آب‌تنی به حال‌وهوای کودک بستگی دارد و تصمیم‌گیری در مورد آن بر عهده شما است.
بیشتر بخوانید: با ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها چه کنیم؟
ترس از کف و حباب داخل وان یا لکه های در و دیوار
کودکان نوپا قوه تخیل بسیار قوی و حساسی دارند و شاید این موضوع باعث تصور موجودات خیالی و خطرناک در کف آب یا روی درودیوار شود و حمام‌رفتن را ترسناک کند. شاید به‌نظرتان خنده‌دار باشد، اما اصلا بعید نیست که لکه روی دیوار را به‌عنوان حشره‌ای تصور کنند که هر لحظه امکان دارد آن‌ها را ببلعد. در این سنین و بهدلیل تخیل فوق‌العاده قوی بچه‌ها، کابوس شبانه کودک نیز افزایش پیدا می‌کند.
راهکارهای برطرف کردن ترس کودکان از آب و حمام کردن
اما برای برطرف کردن ترس کودک از شستن سر در حمام چه کنیم؟ حالا که دلایل آن را تاحدودی شناختیم، جواب این سوال کمی راحت‌تر می‌شود. با توجه به دلایل بالا، راهکارهای زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
خودداری از تحریک حسی زیاد
عوامل زیادی باعث حساسیت به صدا و دما در بچه‌ها می‌شود که شاید از چشم شما پنهان بماند. این عوامل را با توجه به واکنش‌های حسی فرزندتان شناسایی و برطرف کنید. به‌عنوان مثال:
- اگر فرزندتان به صداهای بلند حساسیت دارد و گوش‌هایش را می‌گیرد. وان حمام را قبل از ورود او آماده و فضایی آرامش‌بخش فراهم کنید. علاوه بر این، بعد از خروج او آب وان را تخلیه کنید.
- برخی کودکان از نشستن در آب و تحریک حسی ناشی از آن بدشان می‌آید. در این مورد، او را روی صندلی بنشانید یا ایستاده حمامش دهید.
جلوگیری از ورود شامپو به چشمان کودک
کافی است یکبار شامپو وارد چشمان کودک شود تا آن‌ها را از حمام بیزار کند. علاوه بر این، برخی از بچه‌ها با برخورد آب به سروصورت‌شان مشکل دارند. برای جلوگیری از هر دوی این نگرانی‌ها، اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهید.
- از گیره یا کلاه حمام کودک استفاده کنید.
- از شامپوی کودک استفاده کنید.
- یک حوله خشک کناردست‌تان داشته باشید و به فرزندتان اطمینان دهید که هر وقت بخواهد صورتش را خشک می‌کنید.
- اگر مانع از ریختن آب روی سرش می‌شود، عروسک‌هایش را داخل وان بیندازید و در حین بازی با عروسک‌ها سرش را خیس کنید.
جذابیت بخشیدن به فرآیند حمام
کاملا واضح است که بچه‌ها در طول بازی و سرگرمی، نگرانی‌های‌شان را فراموش می‌کنند. چندتا اسباببازی اختصاصی برای زمان حمام بگیرید و با این روش کودک را به دوش‌گرفتن مشتاق کنید. استفاده از وسایلی مانند رنگ یا پاستلِ حمام هم جذابیت زیادی برای کودک ایجاد می‌کند.
همچنین در حین فرآیند حمام و شست‌وشو، کارها را با فرزندتان تقسیم کنید. به‌صورت کلی، مشارکت‌دادن کودک در انجام کارها باعث افزایش مسئولیت‌پذیری و کاهش وابستگی کودک می‌شود. اگر نحوه کاهش تدریجی وابستگی فرزند را نمی‌دانید، حتما از مقاله چگونه وابستگی کودک به مادر را کم کنیم؟ استفاده کنید.
پیش از شروع زمان حمام به کودک اطلاع بدهید
احتمالا برای شما هم پیش آمده‌است که فرزندتان برای نرفتن به حمام با چنگ‌ودندان تقلا می‌کند و سپس درخواست شما برای خروج از حمام و آب‌تنی را رد می‌کند! این موضوع چیز عجیبی نیست. بسیار از کودکان از جابه‌جایی بدشان می‌آید. پس قبل از شروع زمان دوش‌گرفتن، هشداری 10 دقیقه‌ای در نظر بگیرید یا به او بگویید: «وقتی نقاشی خونه رو تموم کردی، بعدش زمان حمومه.» همچنین از ترانه‌های کودکانه حمام‌کردن برای ایجاد انگیزه در فرزندتان استفاده کنید.
پاکیزه نگه‌داشتن محیط حمام
ترس از لکههای سیاه روی درودیوار ترسناک‌تر و استرس‌زاتر از آن چیزی است که فکرش را بکنید. منطقی‌بودن یا نبودنش را کنار بگذارید و محیط حمام را زیبا کنید تا خیال‌پردازی‌های دلربا جایگزین فوبیا در کودکان شود.
سخن پایانی
بهانه‌گیری و ترس از حمام‌رفتنِ کودک مشکل نسبتا شایعی است و معمولا در بازه سنی 1-2 سالگی شروع می‌شود. مهمترین دلیل بروز این مشکل به حساسیت حسی-ادراکی آن‌ها مربوط است. به همین دلیل، از مواردی مانند خوردن آب به سروصورت‌شان، کم‌وزیادشدن دمای آب و فرآیند خشک‌کردن با حوله بدشان می‌آید. سوزش چشم بهدلیل ورود شامپو، شکل غیرجذاب حمام و زمانبندی نامناسب از دیگر دلایل تاثیرگذار در بروز این مشکل هستند. برای رفع این مشکل، قبل از هر چیز با حساسیت‌های کودک همدلی نشان دهید و از راهکارهایی مانند استفاده از کلاه، رنگ یا پاستل و ترانه‌های کودکانه حمام استفاده کنید.
سوالات متداول
- چرا بعضی از کودکان حمام کردن را دوست ندارند؟
حساسیت نسبت به محرکهای محیطی، سوزش چشم بهدلیل ورود شامپو، عدم جذابیت فرآیند حمام، زمانبندی نامناسب و ترس از کف و حباب داخل وان یا لکههای درودیوار از مهمترین علل ترس کودک از آب و شستن سر است. - برای درمان ترس از آب و حمام در کوکان چه کنیم؟
خودداری از تحریک حسی زیاد، استفاده از کلاه برای جلوگیری از ورود آب و شامپو به چشم کودک، جذابکردن محیط با استفاده از ست اسباببازی مخصوص حمام و رنگ یا پاستیل نقاشی و اعلام زمان حمام از چند دقیقه قبلتر، روشهای موثری هستند.
