وقتی معلم کلاس برایش کاری پیش می‌آمد و ما را به خانه می‌فرستادند، بهترین اتفاق دنیا بود! بعضی وقت‌ها هم که چند دقیقه دیر می‌کرد، ما در دل‌مان خدا‌خدا می‌کردیم که کارش جایی گیر کرده باشد! البته گاهی‌اوقات هم معادله را از آن‌سو حل می‌کردیم: خودمان را به مریضی می‌زدیم یا مشکلی دست‌وپا می‌کردیم تا حداقل برای یک‌روز هم که شده به مدرسه نرویم! آن روزها، به‌دلیل جذابیت دررفتن از زیر انجام تکالیف مدرسه و کمی بیشتر بازی‌کردن، شیطنت‌مان گل می‌کرد؛ مثلا آن دماسنج‌های قدیمی را در آفتاب یا روی چراغ می‌گذاشتیم تا دمای بدن‌مان را بالا نشان دهند! اما حالا، چرخ زمانه چرخیده و ما را رو در روی فرزندمان قرار داده است؛ یعنی در جایگاه کسی که باید انواع و دلیلهای تمارض در کودک را بشناسد و از بروز آن‌ها جلوگیری کند.
منظور از تمارض کودکان چیست؟
به‌نوعی نقطه مقابل بهانه گیری کودک است: در بهانه‌گیری، فرزندتان از چیزی خوشش می‌آید و برای داشتنش بهانه می‌گیرد؛ اما در تمارض، از چیزی خوشش نمی‌آید و برای اجتناب از آن، علائم بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی را جعل می‌کند. گاهی این تمارض‌ها به‌حدی زیرکانه است که کاملا باعث فریب شما می‌شود.
در اختلال ساختگی بزرگسالان هم، البته با یک تفاوت بسیار مهم، اتفاق مشابهی می‌افتد: هدف از جعل علائم بیماری در تمارض، به‌دست‌آوردن منفعتی مشخص مانند نرفتن به مدرسه است؛ اما در اختلال ساختگی، سود مشخصی نصیب فرد تظاهرکننده نمی‌شود و حتی خودش هم از علت رفتارش آگاهی دقیقی ندارد.
آیا تمارض کودکان پدیده ای رایج است؟
ظاهرا پدیده چندان شایعی نیست. تنها چیزی در حدود 10 درصد از کودکان، توان تقلید علائم بیماری و فریب اطرافیان را دارند. گاهی‌اوقات هم دلیل زیربنایی دیگری مانند شدت زیاد اضطراب در کودکان و نوجوانان باعث تخریب حال جسمانی‌شان می‌شود. بنابراین، حتما مراقب تمایز علائم فیزیکی اضطراب با نشانه‌های ساختگی تمارض باشید. علائم جسمانی اضطراب به‌دلایلی مانند ترس از مدرسه در کودکان بروز می‌کند، پس باید برای درمان این ترس‌ها برنامه‌ریزی کنید. ما نیز به‌دلیل اهمیت این موضوع، علائم فیزیکی اضطراب را به‌صورت موردی برای‌تان بازگو می‌کنیم:
علائم فیزیکی اضطراب
- تجربه احساس ناخوشایندی مانند معده‌درد
- احساس سرگیجه
- حالت تهوع
- احساس سوزن‌‌سوزن‌شدن یا گزگز بدن
- احساس بی‌قراری
- افزایش ضربان قلب یا نامنظم‌شدن ضرب‌آهنگ آن
- تعریق یا احساس گرگرفتگی
- مشکلات خواب مانند دندان‌قروچه یا بی خوابی در نوجوانان
- تجربه حمله وحشت‌زدگی
برخی از این علائم را در تمارض کودکان نیز می‌بینید و باید مراقب باشید که آن‌ها را با بیمارنمایی کودک اشتباه نگیرید. اگر فرزندتان واقعا از چیزی ترسیده باشد و شما علائم او را به‌عنوان تمارض تعبیر کنید و توجهی نشان ندهید، قطعا اضطرابش افزایش می‌یابد.
چرا کودکان تمارض میکنند؟
دلایل زیادی برای وانمودسازی علائم بیماری توسط کودکان وجود دارد که شما باید ابتدا آن‌ها را شناسایی و برطرف کنید:
- جورکردن بهانه برای مدرسه‌نرفتن به دلایلی مانند مواجهه با قلدری در مدرسه
- عدم آماده سازی فرزند اول برای تولد فرزند دوم و جعل علائم توسط کودک بزرگ‌تر برای جلب توجه شما
- احساس خستگی از وظایف درسی یا خانگی
- برقراری ارتباط با پدر و مادر شاغل و کم‌توجه
در جمع‌بندی نهایی، این دلایل را می‌توان به 2 دسته تقسیم کرد:
اجتناب از رویدادهای آزاردهنده
در این مواقع، فرزندتان از موضوعی خوشش نمی‌آید یا از چیزی ترسیده است، اما به‌هر‌دلیلی نمی‌تواند آن را به‌صورت مستقیم بیان کند؛ بنابراین، از علائم جسمانی‌سازی برای اجتناب کمک می‌گیرد. مثلا:
- تکالیفش را درست انجام نداده است؛
- به مشکلی مانند مسخره شدن کودک در مدرسه بر خورده است؛
- یا از شخصی در مهمانی خوشش نمی‌آید و در خانهماندن را ترجیح می‌دهد.
جلب توجه
شاید هم فرزندتان صرفا برای جلب توجه شما خود را به مریضی می‌زند. اگر شما و همسرتان همواره سرگرم کارهای خودتان باشید و وقتی برای فرزندتان در نظر نگیرید، توسل او به تمارض برای جلب توجه، کاملا طبیعی است. شما باید نیاز به توجه و تایید در فرزندتان را جدی بگیرید، زیرا عدم ارضای آن در کودکی، احتمال بروز مشکلاتی مانند اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانی را افزایش می‌دهد.
چطور انواع تمارض درکودکان را تشخیص دهیم؟
شما نباید بی‌گدار به آب بزنید و بی‌دلیل او را متهم به تمارض کنید. حتی اگر یکبار هم چنین اتفاقی بیافتد، فرزندتان اعتمادش را نسبت به شما از دست خواهد داد. شاید هم دیگر از گفتن موارد ضروری به شما صرف‌نظر کند!!! اولین قدم برای فهم اینکه آیا کودک شما تظاهر به بیماری می‌کند؟، ارزیابی وجود بیماری است. از راهکارهای زیر برای فهم واقعی یا ساختگی‌بودن علائم بیماری توسط فرزندتان استفاده کنید:
علائم بیماری را از فرزندتان بپرسید
اگر فرزندتان به‌صورت مبهم و سربسته درباره نشانه‌های جسمانی زودگذر صحبت می‌کند، احتمال وانمود‌کردن وجود دارد. از طرف دیگر، اگر نشانه‌های او کاملا واضح و منسجم به یک بیماری یا سرماخوردگی اشاره دارند، پس خبری از فریبکاری نیست.
- برای اطمینان بیشتر، علائم را 2 بار از فرزندتان بپرسید. اگر آن‌ها در بار دوم شکایت‌ها‌ی‌شان را تغییر دادند، پس احتمالا در حال ناخوشنمایی هستند و یادشان رفته که دفعه قبلی چه چیزهایی گفته بودند.
دمای بدن را چک کنید
گرفتن دماسنج زیر شیر آب گرم یا حوله داغ روی پیشانی‌گذاشتن برای بالابردن دمای بدن و ایجاد تب ساختگی، نمونه‌هایی از حقه‌های فرزندان برای فریب ما است. بنابراین:
- شما چند دقیقه بعد، دوباره تب او را بگیرید، زیرا به‌سختی می‌توان علائم تب ساختگی را بیش از چند دقیقه حفظ کرد.
البته تاحد امکان به رویش نیاورید و وارد جنگ قدرت و مجادله نشوید (دراین‌باره در مقاله اصول مذاکره با کودکان بیشتر توضیح داده‌ایم). اگر او می‌خواهد بازی کند، شما هم بازی کنید! البته با برنامه وارد بازی شوید تا شکست نخورید!
برای دکتر رفتن آماده شوید
وقتی فرزندتان حالش واقعا بد باشد، درخواست شما برای رفتن به مطب پزشک و حتی آمپول‌زدن را قبول می‌کند؛ اما اگر به هر بهانه‌ای از ملاقات پزشک طفره می‌رود، شاید واقعا حالش بد نباشد. البته این‌ها در صورتی صادق است که فرزندتان به‌صورت طبیعی از دکتر رفتن و آمپول‌زدن نترسد.
نکات تکمیلی برای فهم تمارض کودک
- اگر فرزندتان ادعای بالا‌آوردن می‌کند، پس حتما باید اثری از علائم و بوی آن در حمام دیده شود.
- علامتی مانند رنگپریدگی را نمی‌توان جعل کرد، پس حتما نشانه بیماری جسمانی یا اضطراب است.
- اگر شکایت اصلی فرزندتان شکم‌درد است، احتمالا به شما یا کس دیگری اجازه نمی‌دهد آن را لمس کنند و از خوردن و آشامیدن نیز اجتناب می‌کند.
- چشمها هرگز دروغ نمی‌‌گویند! اگر چشم‌های فرزندتان قرمز، بی‌رمق و آبکی به نظر می‌رسد، حتما به پزشک مراجعه کنید.
- اگر بعد از موافقت با در خانهماندن فرزندتان، خیلی زود حالش رو به بهبودی رفت، یا علائم جعلی بوده و یا اضطراب کاهش پیدا کرده است.
مراقب مزمن شدن تمارض کودک باشید
اگر فرزندتان همیشه در موقعیت‌ها یا روزهای خاصی از هفته به یک بیماری دچار می‌شود، یعنی تمارض در حال مزمن شدن است؛ مثلا هر شنبه ساعت 7 صبح تب دارد. در چنین مواقعی، چاره‌ای جز نادیده‌گیری علائم و فرستادن او به مدرسه ندارید. نهایتا اگر واقعا بیمار باشد، معلمش او را به خانه خواهد فرستاد.
گاهی‌اوقات هم دلیل مزمن‌شدن تمارض به برنامه سختگیرانه تحصیلی یا استرس زیاد او برمی‌گردد. تعطیلات یک یا دو روزه آخر هفته برای اکثر بچه‌ها کافی نیست، پس زمان بیشتری را برای بازی و سرگرمی آن‌ها در نظر بگیرید.
با تمارض کودک چگونه برخورد کنیم؟
بچه‌ها معمولا دلیل خوبی برای استفاده از تمارض دارند و خیلی کم پیش می‌آید که قصد شیطانی داشته باشند. بنابراین به‌عنوان اولین اصل، شما نباید واکنش تندی به او نشان دهید، بلکه باید از راهکارهای زیر برای از سر راه برداشتن موانع و اصلاح رفتار او استفاده کنید:
با کودک صحبت کنید و موارد لازم را به او بیاموزید
گاهی اضطراب کودک از تکالیف مدرسه یا موضوعات دیگر، باعث وسوسه او به استفاده از تمارض می‌شود. در چنین مواقعی، شما باید راهکارهای کاهش اضطراب، مانند گفت‌وگو درباره اضطراب یا نفس عمیق‌کشیدن را به او آموزش دهید. دراین‌باره می‌توانید از مقالات دیگر ما مانند 6 روش حل اضطراب امتحان در دانش آموزان یا 7 روش برای کاهش استرس امتحان نیز کمک بگیرید. اگر هم شدت اضطراب کودک خیلی بالاست، به روان‌شناس بالینی کودک و نوجوان مراجعه کنید.
با مسئولان مدرسه مشورت کنید
با معلم فرزندتان درباره عملکرد تحصیلی او یا دیگر مسائل مرتبط با کلاس درس صحبت کنید. اگر فرزندتان مشکلی در زمینه تمرکز یا نشستن طولانی سر کلاس دارد، از مسئولان مدرسه بخواهید که اختلالات یادگیری یا دیگر اختلالات ممکن را بررسی کنند. شاید تمارض فرزندتان به یکی از مشکلات زیر مربوط باشد:
- بیش فعالی کودکان باعث کاهش تمرکز و عدم علاقه آن‌ها به ماندن در محیط خشک و رسمی مدرسه می‌شود.
- اکثر اختلالات اضطرابی مانند اضطراب اجتماعی یا وسواس، باعث افزایش خودآگاهی و ترس از مواردی مانند مسخره شدن در مدرسه می‌شود. همچنین در این اختلالات، بروز علائم جسمانی مانند سردرد و معده‌درد نیز شایع است.
- اختلالات یادگیری مانند نارساخوانی، زبان‌پریشی و نارسانویسی در کودکان باعث خجالت‌زدگی آن‌ها در مدرسه می‌شود و احتمال توسل به تمارض را افزایش می‌دهد. برای تشخیص این اختلالات می‌توانید از مقاله چگونه اختلالات یادگیری را در کودک تشخیص دهیم، کمک بگیرید.
- اختلال یکپارچگی حسی در کودکان نیز باعث بروز مشکلاتی مانند حساسیت بیش‌ازحد نسبت به شلوغی و سروصدا می‌شود و آن‌ها را از مدرسه‌رفتن متنفر می‌کند.
علائم را جدی نگیرید
هرچه بیشتر به علائم ساختگی فرزندتان بها بدهید و بیشتر لی‌لی به لالایش بگذارید، احتمال اینکه دوباره و حتی در موقعیت‌ها و شرایط جدید از آن‌ها استفاده کند، بالاتر می‌رود. بنابراین، تاحد امکان به این علائم پروبال ندهید، بلکه به همراه او مشکل اصلی مانند ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها را شناسایی و برطرف کنید.
برای وقت‌گذارانی با فرزندتان برنامه داشته باشید
تمارض کودک گاهی صرفا برای جلب توجه شما است. قبول که این روزها همه سرشان شلوغ است و حتی برای برنامه‌های شخصی هم زمان کم می‌آورند، اما حتما بین همه این شلوغی‌ها باید جایی برای فرزندتان هم باشد! او به شما نیاز دارد و البته شما هم به او؛ پس قدر وجودش را بدانید و برنامه روزانه مشخصی برای وقتگذرانی با او بچینید.
سخن پایانی
تمارض هم مثل مشکلات رفتاری دیگری مانند حاضرجوابی کودک، یکی از شیوه‌های ناپخته او برای اجتناب از موقعیت‌های آزاردهنده است. در هنگام بروز این مشکل، واکنش شما اهمیت زیادی دارد. اگر زیادی به علائمش توجه کنید، تمارض‌هایش روز به روز بیشتر می‌شود و اگر آن‌ها را نادیده بگیرید، اعتمادش را به شما از دست می‌دهد. بنابراین، باید راهی میانه برگزینید: فرض‌تان را بر راست‌گویی فرزندتان بگذارید و علائم را کاملا بررسی کنید. در این بین، اگر متوجه تمارض فرزندتان شدید، با استفاده از راهکارهایی مانند آموزش روش‌های کنترل اضطراب و نادیده‌گیری علائم، راهی برای حل مشکل اصلی مانند مقابله با دعوای بچه ها در مدرسه بیابید.
سوالات متداول
- دلیل تمارض کودک چیست؟
کودکان گاهی برای اجتناب از کارهای کسلکننده یا اضطرابآور، خودشان را به سرماخوردگی میزنند. در برخی مواقع هم کودکان صرفا برای جلب توجه والدین یا دیگر افراد نزدیک و صمیمی از این حقه استفاده میکنند. - چگونه تمارض کودک را تشخیص دهیم؟
راه قطعی و دقیقی وجود ندارد، اما راهکارهایی مانند پرسیدن درباره علائم و یافتن تعارضات، استفاده از دماسنج، تقاضای رفتن به دکتر و مشاهده واکنش فرزند و بررسی علائمی مانند رنگپریدگی و قرمزی چشمها در این زمینه به شما کمک میکنند. - چگونه با تمارض کودک مقابله کنیم؟
صحبت با کودک و آموزش راهکارهای کنترل اضطراب، بررسی اختلالات یادگیری یا دیگر مشکلات مرتبط با بیعلاقگی کودک به مدرسه، بیتوجهی به علائم ساختگی و درنظرگرفتن زمان بیشتر برای بازی و وقتگذرانی با کودک، از بهترین راهکارهای اصلاح این مشکل هستند.
