نوجوانی دوره رویاهای دور و دراز و کارهای بسیار است. اما پیش می‌آید که با وجود آگاهی اهمیت انجام یا به پایان رساندن یک کار، به دنبال کارهای متفرقه مثل چک کردن گوشی برویم یا تمرکز را روی یک کار فرعی بگذاریم. می‌خواهیم به همه چیز برسیم اما در نهایت هیچ چشم‌اندازی از روزهای خود نداریم. گاهی هم برنامه‌های بلندبالایی می‌نویسیم اما در انتهای روز دچار سرخوردگی از عدم انجام حتی بخش کوچکی از آن می‌شویم. چرا طی روز دچار سردرگمی هستیم؟ چرا به اهدافمان نمی‌رسیم و درجا می‌زنیم؟ چرا با وجود برنامه‌ریزی کلی کار و برنامه عقب افتاده داریم؟ یکی از کلیدهای حل این معما، داشتن یک برنامه اصولی روزانه است. برنامه‌ای که نتوانیم به آن عمل نکنیم!
تا انتها با این مقاله همراه باشید تا درباره نقش برنامه ریزی روزانه در رسیدن به اهداف و ویژگی‌های یک برنامه ریزی روزانه اصولی صحبت کنیم.
اهمیت برنامه ریزی روزانه
خیلی از دانش‌آموزان از برنامه‌ریزی فراری هستند یا به خاطر شکست در اجرای برنامه‌ها، آن را بی اهمیت می‌دانند. اصلا چرا باید برنامه ریزی کنیم؟ توجه شما را تنها به تعدادی از فواید برنامه ریزی روزانه جلب می‌کنیم، وقتی برنامه ریزی روزانه داریم:
- وقتی بیدار می‌شویم، سردرگم نیستیم و می‌دانیم قرار است طی روز چه کنیم.
- در طول روز از این شاخه به آن شاخه نمی‌پریم و روی برنامه‌های مشخص شده متمرکز هستیم.
- لازم نیست برای تصمیم‌گیری درباره کارها انرژی مضاعف مصرف کنیم.
- استرس و اضطراب کمتری تجربه می‌کنیم.
- عادت‌سازی می‌کنیم و یک روتین مشخص داریم.
- دچار کمبود زمان نمی‌شویم و کارها را ه موقع تمام می‌کنیم.
- با به اتمام رساندن هر کار و ترشح دوپامین (هورمون پاداش)، احساس بهتری نسبت به خودمان پیدا می‌کنیم.
- مشخص بودن برنامه، کمک می‌کند با ذهن بازتری تصمیم بگیریم و بلاتکلیف نباشیم.
- می‌توانیم از زمان‌های استراحت خود نهایت لذت را ببریم بدون اینکه نگران کارهای عقب‌افتاده باشیم.
- از انجام کارهایی که دوست نداریم، فرار نمی‌کنیم بلکه با تنظیم برنامه می‌توانیم آن‌ها را انجام بدهیم.
فراموش نکنید که برنامه‌ریزی روزانه یکی از اصلی‌ترین مهارت های زندگی نوجوانان است. هر روزی که با برنامه پیش بروید و کارهای خود را به اتمام برسانید، یک قدم به اهداف هفتگی، ماهانه و آرزوهایی که برای چند سال بعد خود دارید نزدیک‌تر خواهید شد.
ویژگی های برنامه ریزی روزانه موثر
قبل از اینکه متناسب با اهداف خودتان برنامه‌ریزی کنید، باید بدانید که یک برنامه ریزی ایده‌آل روزانه از چه اجزایی تشکیل شده است؟ در برنامه ریزی روزانه باید به چه نکاتی توجه کنیم؟ قبل از انتخاب فعالیت‌های روزانه، ایجاد ترتیب خاص انجام کارها و تعیین ساعت، لطفا به ویژگی های یک برنامه ریزی خوب روزانه توجه کنید، در یک برنامه خوب:
- وضعیت موجود (مثلا میزان مهارت‌ها، ضعف و قوت در دروس و مباحث مختلف) امکانات و شرایط بررسی شده است.
- فعالیت‌ها واقعبینانه و متناسب با ظرفیت و توانایی‌های فردی هستند.
- کارهای روزانه برای رسیدن به اهداف تنظیم می‌شوند.
- اهداف به چند دسته روزانه (مثلا حمام رفتن یا مرتب کردن اتاق)، هفتگی (مثلا انجام تکالیف)، ماهانه (مثلا قبولی در امتحان) و سالانه (مثلا رتبه خوب کنکور) تقسیم شده‌اند.
- کارها اولویت‌بندی شده‌اند.
- انعطافپذیری وجود دارد.
- ساعات بیکاری و استراحت وجود دارد و متناسب با میزان فعالیت و خصوصیات فردی است.
بهترین روش برنامه ریزی روزانه
متدهای مختلفی برای برنامه ریزی روزانه وجود دارند. برخی از این روش‌ها روی زمانبندی تمرکز دارند، برخی روی تعیین ساعت آغاز و پایان کار و برخی روی اولویت‌ها تاکید می‌کنند. اما فرقی نمی‌کند شما به کدام طریق عمل می‌کنید، مهم این است که یک سری قوانین را در چینش کارهای روزانه را نظر بگیرید تا برنامه از چهارچوب «عملی و مفید بودن» خارج نشود. پس بیایید قدم به قدم یک برنامه روزانه اصولی تنظیم کنیم.
بررسی وضعیت موجود
قبل از اینکه برنامه روزانه را مشخص کنید، حتما باید سری به خصوصیات و توانایی‌های خودتان بزنید. همچنین شرایط را بررسی کنید تا در نهایت با یک برنامه رویایی روبرو نشوید که شکست در آن اجباری است. وقتی اهداف، خواسته و نیازهای واقعی‌مان را نشناسیم و در نظر نگیریم، بیشتر یک روزمرگی ایجاد کرده‌ایم. برای نمونه پیشنهاد می‌کنیم موارد زیر را بررسی کنید و متناسب با آن برنامه بچینید:
- امروز حالم چطور است و چقدر می‌توانم درس بخوانم؟
- چند ساعت در خانه و چند ساعت در مدرسه هستم؟
- در دروسی که باید مطالعه کنم ضعیف هستم یا قوی؟
- دروسی امروز حفظی هستند، یا تحلیلی و محاسباتی؟
- چه مشکلاتی برای شروع کردن دارید؟ (مثلا کمال‌طلب هستم، انگیزه کافی ندارم، این درس را دوست ندارم)
با پرسیدن این سوالات و پرسش‌هایی از این دست، می‌توانید به راحتی موانع، امتیازات و اولویت‌های کارهای روزانه را مشخص کنید. در مطلب چگونه یک برنامه ریزی درسی خوب انجام دهیم به طور خاص درباره درس خواندن و آمادگی برای امتحانات توضیح داده‌ایم.
درست کردن چک لیست روزانه
حالا نوبت به تهیه یک چک لیست خام است. در این چک لیست همه کارهای کوچک و بزرگی که باید در طول روز تمام کنید را بنویسید. موقع نوشتن چک لیست به هیچ چیز جز اینکه امروز چه کارهایی دارید فکر نکنید. یعنی فاکتورهایی مثل توانایی، زمان و اولویت‌ها را در نظر نگیرید. اینجا تنها هدف اسن است که بدانیم چه در ذهنمان می‌گذرد و چه آرزوهایی برای یک روز از زندگیمان داریم.
یکی از راه‌هایی که می‌توانید برنامه‌ریزی روزانه موفق داشته باشید استفاده از دفترهای برنامه‌ریزی با متد مختلف مانند بولت ژورنال است. سری به مطلب آشنایی با بولت ژورنال بزنید.
اولویت بندی کارها
حالا وقتش رسیده که دستی به سر و روی چک لیست روزانه بکشید. روشهای مختلفی برای اولویت‌بندی کارها وجود دارد. مثلا در اولویت بندی و برنامه ریزی با ماتریس آیزنهاور کارها را در ۴ دسته قرار می‌دهیم:
- کارهای مهم و فوری
- کارهای مهم اما غیر فوری
- کارهای غیر مهم اما فوری
- کارهای غیر مهم و غیر فوری
کارها از ابتدا تا انتهای این لیست، اولویت بالاتری برا انجام دارند. به این ترتیب لیست کارهای روزانه نظم و ترتیب پیدا می‌کنند. مثلا وقتی فردا امتحان ریاضی دارید، خواندن یک مبحث جذاب از زیست وسوسه‌برانگیز اما غیرضروری و آسیب‌زننده است. اولویت‌بندی تکلیفتان را با خودتان روشن می‌کند و خیلی جدی به شما می‌گوید که مراقب باشید کاری که امروز انجام می‌دهید، چه تاثیری بر فردایتان دارد. پیشنهاد می‌کنیم سری هم به مطلب بهترین زمان انجام تکالیف مدرسه بزنید.
مشخص کردن زمان پایانی
تا اینجا برای برنامه ریزی روزانه کارهایتان را لیست کردید و اولویت انجام آن‌ها هم مشخص شد. حالا باید تصمیم بگیرید که برای هر کار چه مدت زمانی اختصاص بدهید. برای این کار زمانبندی را با اولویت‌بندی ترکیب کنید. تجربه و تحقیقات ثابت کرده‌اند که وقتی مدت زمان طولانی برای کاری در نظر می‌گیریم، انجام آن را هم به همان میزان کش می‌دهیم. بنابراین مدت انجام هر کار را واقعبینانه در نظر بگیرید و حتما برای پایان کار، یک زمان مشخص کنید. برای ساده‌تر شدن، می‌توانید برای هر کار ۲ زمان منفی‌نگرانه و کمال‌طلبانه در نظر بگیرید، یعنی:
- کمترین زمانی که می‌توانم کار را انجام بدهم چند ساعت است (کمال طلبانه)؟
- بیشترین زمانی که طول می‌کشد کار را تمام کنم چقدر است (منفی‌نگرانه)؟
احتمالا میانگین این دو زمان، به زمان واقعبینانه نزدیک‌تر است.
اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های مختلفی وجود دارند که در مسیر برنامه‌ریزی، برای کپسوله کردن زمان، نوشتن برنامه‌ها، تنظیم زنگ هشدار، ایجاد گزارش روزانه، هفتگی و سالانه کمک فراوانی می‌کنند. درباره انواع این برنامه‌ها در مطلب بهترین اپلیکیشن های برنامه ریزی توضیح داده‌ایم.
حذف عوامل مخل تمرکز
این روزها برنامه خوب داشتن فقط به خود برنامه‌ریزی وابسته نیست چون عوامل زیادی می‌توانند هرچه رشته کرده‌ایم پنبه کنند. فرض کنید شما زمان مشخصی برای خواندن مبحثی از ریاضی تعیین کرده‌اید. ناگهان صدای نوتیفیکیشن گوشی را می‌شنوید که شما را دعوت می‌کند یک مطلب جالب در شبکه‌های مجازی بخوانید. با خودتان می‌گویید این هم یک مطلب مفید است و خواندنش ضرری ندارد، وقت زیادی هم نمی‌گیرد. گوشی را باز می‌کنید و وقتی به خودتان می‌آیید می‌بینید حداقل ۱۰ دقیقه از وقتتان را از دست داده‌اید. استرس می‌گیرید و بعد از کنار گذاشتن گوشی هم طول می‌کشد تا به حداکثر تمرکز برگردید.
پس تا جایی که می‌توانید عوامل حواس‌پرتی مثل رمان‌های جذابی که از کتابخانه به شما چشمک می‌زنند، موبایل و تبلت را در زمان انجام کارهایتان کنار بگذارید. گوشی را سایلنت کنید و برای پرداختن به کارهای متفرقه، حتما یک زمان در برنامه مشخص کنید. به این ترتیب ذهن بازیگوش شما که هر لحظه دنبال فرار است، می‌فهمد یک تایم مخصوص شیطنت‌هایش کنار گذاشته‌اید و آرام می‌گیرد.
تداوم در انجام کارهای روزانه
سرعت و تداوم انجام کارها با احتمال به پایان رساندن آن‌ها ارتباط مستقیم دارد. هرچه زمان انجام یک کار را طولانی کنید، کاهش تمرکز، خستگی، اهمال و کمال‌طلبی بیشتر می‌شود. بنابراین سعی کنید از روشهای مختلف برای افزایش سرعت درس خواندن، متمرکز ماندن روی یک کار و اصول مطالعه صحیح استفاده کنید. به طور مثال بهتر است یک مبحث را تمام کنید بعد سراغ مبحث بعدی بروید. یا نوع مطالعه خطی داشته باشید و تشریحی خواندن و تست زدن را در زمان‌های جداگانه انجام دهید.
پیشنهاد مطالعه: برنامه ریزی برای درس خواندن در تابستان
جمع بندی برنامه ریزی روزانه
حتما برایتان پیش آمده که در زمان‌های استراحت، احساس گناه دارید و نمی‌توانید تمام و کمال بیکار باشید! یا برعکس، در زمان انجام کار و درس خواندن، تمام حواستان به گوشی، خوابیدن و فیلم دیدن است. همانطور که گفتیم مغز ما، علاقه زیادی به متمرکز ماندن در طولانی مدت ندارد. اینگونه می‌شود که کتاب را در دست می‌گیریم اما گوشه چشمی هم به گوشی یا تلویزیون داریم و یک وضعیت خاکستری می‌سازیم.وضعیتی که نه با تمرکز درس خوانده‌ایم و نه استراحت با کیفیت داشته‌ایم. اما باید بپذیریم که در دنیای واقعی برای نتیجه گرفتن و تبدیل‌شدن به یک نوجوان موفق، باید با مولتی تسک بودن خداحافظی کنیم و روی یک و فقط یک کار متمرکز شویم.
برنامه‌ریزی این امکان را به ما می‌دهد که به مغزمان بگوییم برایت زمان سفید (فکر کردن به مشکلات، غر زدن، تفریح، خوابیدن) و زمان سیاه (انجام مطلقا یک فعالیت با تمرکز) در نظر گرفته‌ام. اگر زمان سفید خوبی داشته باشید، مغز توانایی بیشتری برای صبر و مداومت در زمان‌های سیاه پیدا می‌کند چون منتظر پاداش است. مغز مثل یک بچه بازیگوش است که باید با دادن شکلات، آن را به شکل آبرومندانه‌ای سر درس و مشق بنشانید!
پیش از این درباره اینکه بهترین زمان برای درس خواندن چه وقت است نیز توضیح داده‌ایم.
سخن پایانی
اینکه شب با خودمان بگوییم برنامه ریزی روزانه داشتم اما به نتیجه نرسیدم کافی نیست. بلکه لازم است به جزییات برنامه، فرایند اجرایی و شرایط خودمان توجه کنیم. آیا برنامه ریزی روزانه خود را درست انجام دادیم؟ گاهی هدف‌گذاری یا رویابافی را با برنامه‌ریزی اشتباه می‌گیریم. همین اشتباه می‌تواند سراغاز نرسیدن‌ها باشد. از طرفی باید بدانیم که ذهن ما برای برنامه‌ریزی، انجام فعالیت‌های مختلف و رسیدن به اهداف کوچک و بزرگ سازمان نیافته است. ذهن ما دغدغه بقا دارد. بنابراین باید با استفاده از تکنیک‌ها و روشهای مختلف، آن را آموزش ببینیم ذهن را به سمت اجرای برنامه‌ها هدایت کنیم. در این مطلب از ملزومات یک برنامه روزانه موثر صحبت کردیم، از سوالاتی که قبل از برنامه‌ریزی باید از خودمان بپرسیم. استفاده از چهارچوب‌هایی که برای برنامه ریزی روزانه گفتیم، صرفا پایه‌های برنامه هستند. به همین دلیل برای هر فردی برای هر نوع اهدافی، کاربردی است.
اگر کنکوری هستید مطلب برنامه ریزی کنکوری برای رتبه برتر چه اصولی دارد؟ نیز به شما کمک می‌کند.
سوالات متداول
- چگونه برنامه ریزی روزانه انجام بدهیم؟
در تنظیم یک برنامه باید ابتدا شرایط را بررسی کنید و سپس متناسب با آن لیستی از کارهای روزانه در نظر بگیرید. برای رشد در طولانی مدت، در تنظیم این لیست کارهایی که اهداف بلندمدت دارند را هم بگنجانید. سپس کارها را بر اساس میزان اهمیت و فوریت مرتب کنید. زمان مشخصی برای هر کار اختصاص دهید که نه خیلی کم و نه زیاد باشد. عوامل به هم زدن تمرکز را حذف کنید و در هر زمان فقط یک کار را انجام دهید. - ویژگی های یک برنامه روزانه اصولی چیست؟
در یک برنامه ریزی موثر روزانه باید به انعطافپذیری برنامه، در نظر گرفتن ترکیبی ازا هداف کوتاهمدت و بلند مدت، زمانی برای استراحت و انجام کارهای متفرقه توجه کنیم. از طرفی برنامه ریزی روزانه باید واقعبینانه انجام شود. - چگونه در برنامه ریزی روزانه کارها را اولویت بندی کنیم؟
یکی از روشهای تعیین اولویت در برنامه روزانه، در نظر گرفتن دو فاکتور اهمیت و فوریت است. با این دو فاکتور میتوان کارها را به ۴ دسته تقسیمبندی کرد. مهمترین و فوریترین کارها را باید در اولویت بگذاریم.
