شعرها هم هیجان‌برانگیزند و هم خیال‌انگیز و به‌همین‌دلیل، برای کودکان که با احساس‌های خیال‌انگیزشان زندگی می‌کنند، فواید بیشماری دارند. اصلا شعرهای خوب کودکانه حاصل «کودک درون» شاعر هستند. مثل شعر خاطره‌انگیز «بویِ ماه مهر» که کاملا بیانگر صفای روزهای مدرسه برای خودِ قیصر امین‌پور است. این شعرها چون از دلِ دنیای کودکی بر می‌آیند، بر دل می‌نشینند و به جنبه‌های مختلف رشدی، خصوصا رشد عاطفی کودکان، کمک می‌کنند. پس بیایید بیشتر دربارهی نحوه‌ی آموزش شعر به کودکان یاد بگیریم و با شعرهایی زیبا، به آن‌ها یاد بدهیم.
مزایا شعر یاد دادن به کودکان پیش‌دبستانی
مانند نقش و تاثیر داستان بر یادگیری کودکان، شعرخوانی هم فواید زیادی برای‌شان دارد. ما در این‌جا چندنمونه از مهمترین مزایای آموزش شعر به کودکان را برای‌تان می‌آوریم:
تقویت مهارتهای کلامی و ادبی
نواحی مغزی مسئول یادگیری زبان در سنین پیش‌دبستانی در اوج فعالیت هستند و بچه‌ها از مواردی مانند فواید آموزش زبان دوم به کودکان بهره‌ی بیشتری می‌برند. پس مطمئنا کودکان شاید آگاهانه نه، اما ناخودآگاه چیزهای زیادی از شعرخوانی می‌آموزند. شعرها:
- درک مطلب بچه‌ها را بهبود می‌بخشند.
- سرشار از کلمات متنوع‌اند و دایرهی واژگان کودکان را تقویت می‌کنند.
- آرایه‌های ادبی مانند تشبیه و تشخیص باعث شکوفایی ذوق هنری کودکان میشود.
- کودکان را با تنوع ساختار چینش کلمات در کنار یکدیگر و انواع جمله‌بندی آشنا می‌سازند.
بهبود خلاقیت و تصویرسازی
شعرخوانی به قوه‌ی تخیل جان می‌بخشد و کودکان را با نگرش‌های مختلف به دنیای اطراف آشنا می‌کند. شعرهای کودکانه سرشار از تصویرسازی‌های خیال‌انگیز هستند و تفکر «خارج از چارچوب» را تقویت می‌کنند. در مقاله بازی‌هایی برای تقویت خلاقیت کودکان هم بازی‌های خوبی برای خلاقیت‌بخشی به دنیای بچه‌ها معرفی کرده‌ایم.
افزایش هوش هیجانی
یکی از مهمترین ویژگی‌های شعر، احساسی‌بودن آن است. بنابراین با تمرین شعرخوانی و شعرنویسی، گویی در حال آموزش احساسات به کودکان هستیم. شعرخوانی با آموزش پیچیدگی‌های عواطف انسانی، مهارت کودکان در بیان هیجان‌های شخصی و همدلی با احساس‌های دیگران را بهبود می‌بخشد.
تقویت حافظه و تمرکز
طبیعت آهنگین و ضرب‌دارِ شعر، یادگیری مهارت‌ها و مفاهیم مختلف مانند آموزش رنگ‌ها به کودکان را آسان‌تر می‌کند. کودکان همچنین تلاش می‌کنند شعرهای موردعلاقه‌شان را به حافظه بسپارند. در این فرآیند، حافظه و تمرکز آن‌ها به‌مرور تقویت میشود.
روش‌های شعر یاد دادن به کودک
نکته‌ها و ترفندهای زیادی برای بهبود فرآیند آموزش شعر به کودکان وجود دارد. بیایید در کنار لذت شعرخوانی با و برای کودکان، شعرها را برای‌شان به‌یاد‌ماندنی‌تر کنیم:
آموزش گام به گام
برای اینکه کودک شعر راه راحت‌تر به خاطر بسپارد و معنایش را بهتر درک کند، بهتر است آموزش را طبق مراحل زیر انجام دهید:
- شعر را با صدای بلند بخوانید.
- کلمات ناآشنا را شناسایی و تعریف کنید.
- دوباره شعر را با صدای بلند برای کودک بخوانید.
- مقصود نهایی شعر را به کودک توضیح دهید.
- دربارهی شعر با یکدیگر گپ بزنید.
- از کودک بخواهید اگر بین شعر و تجربیاتش ارتباطی می‌بیند، دربارهی آن صحبت کند.
- حالا سراغ حفظ شعر بروید.
- از کودک بخواهید شعر را از بَر بخواند.
جذاب‌سازی آموزش
البته که خود شعرخوانی سرگرمی جذابی است، اما می‌توان نمکش را بیشتر کرد:
- هنگام شعرخوانی از حرکات دست و بدن‌تان برای بازسازی صحنه‌ها کمک بگیرید
- به لحن‌تان هیجان ببخشید. مثلا کلمات ترسناک را با حالتی کشیده و صدایی زیر ادا کنید.
خواندن شعرهای دارای ارتباط موضوعی
سعی کنید شعرهای قبلی و بعدی با یکدیگر ارتباط موضوعی داشته باشند و به حوزه‌ی خاصی مانند حیوانات، طبیعت، میوه‌ها و رنگ‌ها مربوط شوند. با این روش کودک بیشتر توجه می‌کند و با علاقه‌ی بیشتری موضوع شعر را پی می‌گیرد.
کمک گرفتن از تصاویر
کتاب‌های شعر تصویردار برای کودکان جذاب‌ترند. کلا کودکان از طریق تصاویر بهتر و سریع‌تر یاد می‌گیرند. پس حتما در ضمن آموزش شعر به بچه‌ها از تصاویر استفاده کنید.
برگزاری شب شعر
برای اینکه کودک به خواندن و حفظ‌کردن شعر ترغیب شود، در خانه شب شعر بگذارید و هر کدام‌تان شعری را از بر بخوانید. خواندن شعر در حضور جمع علاوه‌بر تشویق کودک به شعرخوانی، باعث افزایش عزت‌نفس و اعتماد به نفس کودک هم میشود.
معرفی بهترین کتاب‌های آموزش شعر به کودکان
چه‌بهتر که در ضمن آموزش شعر، موضوع یا مهارت خاصی را هم به فرزندتان بیاموزید. اما چه چیزهایی را می‌توان با شعر به کودکان آموخت و از چه کتابهایی می‌توان برای آموزش استفاده کرد؟
اولین احساسات من
آگاهی از احساس‌ها یکی از اولین و ضروری‌ترین مهارتهای روان‌شناختی موردنیاز کودکان است. شناخت احساس‌ها فرآیند آموزش کنترل هیجانات به کودکان را آسان می‌سازد و از مقدمات ضروری آموزش مهارت های زندگی به کودکان محسوب میشود. مجموعه کتاب‌های شعر «اولین احساسات من» برای آشنایی کودکان با عواطف‌شان مناسب‌اند. کتابشعرهایی مانند:
- «مامانی من می‌ترسم!»
- «با تنهایی چه‌کار کنم؟»
- «چرا امروز غمگینم؟»
- «چه‌جوری من شاد باشم؟»
- «شجاع‌بودن یعنی چه؟»
مجموعه‌شعرهای اولین احساسات من، توسط انتشارات «دی کی» چاپ، توسط شروین جوانبخت ترجمه و توسط مریم اسلامی به شعر برگردانده شده‌اند. این کتاب‌شعرها برای کودکان 3 تا 7ساله مناسب‌اند.
آشنایی با محیط اطراف
کنجکاوی کودکان از ویژگی‌های بارز آن‌ها است. به‌محض اینکه بچه‌ها را چنددقیقه به‌حال خودشان رها کنیم، خودشان را سرگرم کندوکاو محیط اطرف‌شان می‌کنند. شما هم می‌توانید با استفاده از مجموعه‌شعرهای «پنجره رو وا کنید، یک چیزی پیدا کنید»، به افزایش روحیه‌ی پرسشگری‌شان دربارهی دنیای بیرون کمک کنید. کتابشعرهایی مثل:
- کتاب‌شعر میوه‌ها
- کتاب‌شعر غذاها
- کتاب‌شعر طبیعت
- کتاب‌شعر حیوانات مزرعه
- کتاب‌شعر حیوانات جنگل
کتاب‌شعرهای «پنجره رو وا کنید، یک چیزی پیدا کنید»، توسط مهدی ابراهیمی لامع نوشته شده و کار تصویرگردانی آن را هم سارا خرامان انجام داده است. مجموعه‌های شعریِ آشنایی با طبیعت برای کودکان 3 تا 7ساله مناسب‌اند.
آموزش کار گروهی و اشتراکی
مهارت کار گروهی از مهمترین مولفه‌های مسئولیت‌پذیری در کودکان است. اگر به‌دنبال راهی برای افزایش مشارکت کودک در انجام کارهای خانه هستید و می‌خواهید مهارت کار گروهی را به او بیاموزید، مجموعهی 7جلدی «بیا با هم» کمک‌تان می‌کند:
- «بیا با هم کمک کنیم»
- «بیا با هم بکاریم»
- «بیا با هم بازیافت کنیم»
- «بیا با هم تمیز کنیم»
- «بیا با هم آشپزی کنیم»
- «بیا با هم بسازیم»
- «بیا با هم خرید کنیم»
مجموعه‌شعرهای «بیا با هم»، توسط جورجی بریکت و جس استکهام نوشته شده‌اند و بنفشه رسولیان بروجنی آن‌ها را ترجمه و به شعر برگردانده است. شعرهای «بیا با هم» برای گروه سنی 3 تا 9سال مناسب‌اند.
دالی بازی یا بازی دالی موشه
حتما هنگام انجام بازی دالی‌موشه با بچه‌ها یک‌و‌نیم‌ساله متوجه ذوق‌زدن‌شان هنگام انجام این بازی شده‌اید. می‌توان از مجموعه کتاب‌شعرهای دالی‌بازی به قلم کارن کتس با ترجمه‌ی زهرا اسلامی برای تقویت رشد شناختی کودکان استفاده کرد. شعرهایی مثل:
- «نی‌نی دیدمت!»
- «اون چیه پشت برگا؟»
- «یکی بگه خودم کو؟»
- «توپ نی‌نی کجایی؟»
- «نخود نخود، هرکه رود خانه‌ی خود»
مجموعه خرسی و دوستانش
داستان‌های «خرسی و دوستانش» پر از خاطرات جذاب است که در کنار آموزش مهارتهای مختلف، ارزش دوستی‌ها و تعاملات اجتماعی را به بهترین نحو نشان می‌دهد. این مجموعه از پرفروش‌ترین کتاب‌های شعر کودکان است و داستان‌های مختلفی را روایت می‌کند. داستان‌هایی مثل:
- «خرسی می‌تونه بشماره»
- «خرسی یه دوست جدید»
- «خرسی و غار و خر و پف»
- «خرسی چرا می‌ترسی؟»
- «خرسی بازم غذا می‌خواد»
- «دندون خرسی لق شده»
شعرهای کودکانه
بیایید با هم نمونه‌هایی از کتاب شعرهای کودکانه‌ی نام‌برده در بالا را بخوانیم.
کتاب شعر «امروز چه مهربونم»
در بخشی از این کتاب‌شعر می‌خوانیم:
- چه حسی خوبی دارم / رنگ دلم چه شاده
- توی دل من امروز / مهربونی زیاده
- کی غمگینه؟ کی تنهاست؟ / تا من برم کنارش
- احساس مهربونی / همینه دیگه کارش
- مهربونی می‌تونه / دنیاتو رنگی کنه
- یه دسته‌گل روزتو / به این قشنگی کنه
- اگه کسی رو دیدی / که خسته یا غمگینه
- برو به اون کمک کن / مهربونی همینه
- مهربونی می‌تونه / خستگی رو کم کنه
- دوستی رو توی قلبت / بزرگ و محکم کنه
- یه نوع مهربونی / چیدن میز غذاست
- گاهی به هدیه‌دادن / یا بازی با بچه‌هاست
- مهربونی دوست‌شدن / با کسیه که تنهاست
- گفتن یک حرف خوب / یا تعریف از آدم‌هاست
مجموعهی «پنجره رو وا کنید، یک چیزی پیدا کنید»
در بخشی از کتاب‌شعر مقوایی طبیعت می‌خوانیم:
- الاکلنگ و تیشه / شاخه دارم با ریشه
- جنگل و باغ و بیشه / بدون من نمی‌شه
- سبزم و سایه دارم / میوه برات میارم
- بلند و سفت و سختم / دوستِ شما درختم
در بخشی از مجموعه‌شعر مقوایی غذاها می‌خوانیم:
- سبزم و توی جالیز / قد می‌کشم تند و تیز
- چاقم و خیلی‌سنگین / با طعمی خوب و شیرین
- قرمزه زیر پوستم / خاک و زمین‌ِ دوستم
- گردم و استوانه / میوه‌ی هندوانه
در بخشی از کتاب‌شعر میوه‌ها که برای علاقه‌مند کردن کودکان به میوه‌ها و سبزیجات مناسب است، می‌خوانیم:
- اتل متل پرتقال / شادم و خیلی خوشحال
- گردم و پر ویتامین / با طعم ترش و شیرین
- منم همیشه هرجا / نارنجی‌رنگ و زیبا
- تو پاییز و زمستان / بچین تو از درختان
شعر «بیا با هم بکاریم»
در بخشی از این شعر می‌خوانیم:
- دونه‌ی کاهو کاشتم / تو باغچه‌ی خونه‌مون
- این شده باغچه‌ی من / منم می‌شم باغبون
- بابام می‌گه عزیزم / باغچه رو آبیاری کن
- تو کار باغبونی / بدو منو یاری کن
- وقتی کارت تموم شد / بشور تو دست و پاتو
- بعدش برو تمیز کن / گِل‌های چکمه‌هاتو
- گیاه بی‌فایده رو / بیرون کشیدم از خاک
- حالا ببین باغچه رو / چه تمیز و چقدر پاک
- جمع می‌کنم برگا رو / باغچه مرتب می‌شه
- می‌رسه نور خورشید / به بوته‌ها همیشه
- وای خداجون نگاه کن / گل‌ها چه قد کشیدن
- تو باغچه بودن اما / به آسمون رسیدن
- مامان‌جونم به قدم / یواشکی می‌خنده
- مامان داره با یک نخ / بوته‌ها رو می‌بنده
مجموعه‌شعرهای دالی‌موشه
در بخشی از کتاب «اون چیه پشت برگا» می‌خوانیم:
- اون چیه پشت برگا؟ / ببریه رفته بالا؟
- نه اون گوریل نازه / دست و پاهاش درازه
در بخشی از کتاب «یک نی‌نی چندتا حشره» می‌خوانیم:
- این نی‌نی پشت برگا / دنبال چی می‌گرده؟ / چه‌چیزی پیدا کرده؟
- کرم‌های ریزه‌میزه / وای تنش‌شون چه لیزه!
در بخشی از کتاب «نی‌نی دیدمت» می‌خوانیم:
- این‌جا یه چترِ نازه / کی زیرِ چتر بازه؟
- دالی نی‌نی دیدمت / حسابی بوسیدمت
شعرهای داستانی خرسی و دوستانش
در بخشی از کتاب «خرسی یه دوست جدید» می‌خوانیم:
- آروم می‌گه موشی تویی / قایم شدی پشت درخت؟
- موشه می‌گه این پایینم / روی یه تیکه سنگ سخت
- خرسی و موشی راه می‌رن / حرف می‌زنن با همدیگه
- خرسی یه چیزی می‌بینه / زود اون رو به موشی می‌گه
سخن پایانی
شعرها گرم و پر احساس‌اند و طعم زندگی را برای کودکان شیرین‌تر می‌کنند. شعرخوانی به تقویت مهارتهای کلامی، افزایش هوش هیجانی، تقویت حافظه و تمرکز و بهبود خلاقیت کودکان کمک می‌کند. علاوه‌براین، روش بسیار خوبی برای آموزش مهارتهای مختلف به بچه‌ها است. برای تاثیرگذاری بیشتر شعر بر رشد و شکل‌گیری شخصیت کودک، آموزش را با روش‌هایی مانند برگزاری شب شعر و کمک‌گرفتن از تصاویر جذاب کنید. بهتر است شعرهایی را برای آموزش انتخاب کنید که علاوه‌بر جذابیت کلامی و دیداری، مهارت یا دانش خاصی مثل کار گروهی را به فرزندتان بیاموزد.
سوالات متداول
- آموزش شعر به کودکان چه مزایایی دارد؟
تقویت مهارتهای کلامی مانند درک مطلب و دایرهی واژگان، بهبود خلاقیت، افزایش هوش هیجانی و تقویت تمرکز و توجه کودکان از مهمترین فواید آموزش شعر به کودکان هستند. - مراحل اصولی آموزش شعر به کودکان چیست؟
طبق این مراحل عمل کنید: 1. خواندن شعر با صدای بلند؛ 2. تعریف کلمات ناآشنا؛ 3. خواندن دوبارهی شعر؛ 4. بیان هدف نهایی شعر؛ 5. گفتوگو دربارهی شعر؛ 6. برقراری ارتباط بین شعر و تجربیات کودک؛ 7. حفظ شعر؛ 8. تقاضا از کودک برای از برخواندن شعر. - برای آموزش شعر به کودکان چه کتابهایی پیشنهاد میشود؟
از کتابشعرهایی استفاده کنید که مهارت یا دانش خاصی را به فرزندتان میآموزد: آموزش مهارتهایی مثل کار گروهی و دوستیابی در سنین کودکی اهمیت زیادی دارند. همچنین حتما شعرهای معرفی دنیای اطراف مانند حیوانات و گیاهان را به فرزندتان بیاموزید.
