معذرتخواهی هم مثل اشتباه‌کردن بخشی طبیعی از زندگی است. اگرچه نباید بیش بیاید اما بالاخره ممکن است اعصاب‌مان نکشد و رفتار نامناسبی با فرزندمان بکنیم. در این مواقع، به‌جای درگیرِ احساس گناه والدینی‌شدن بهتر است از کودک معذرتخواهی کنیم. معذرتخواهی والدین از کودک، اولین قدم برای آموزش معذرت خواهی به کودکان است. اما چگونه از کودک معذرتخواهی کنیم که آسیب‌های ناشی از اشتباه به حداقل و فواید معذرتخواهی والدین از فرزند به حداکثر برسد؟ بیایید با فواید طلب بخشش از کودک شروع کنیم:
اثرات مثبت معذرت خواهی والدین از کودک
واقعا؟! کودک از معذرتخواهی چیز یاد می‌گیرد؟ بله، شنیدن معذرتخواهی، آن‌هم از جانب شما، بیشتر از یک کلاس آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان چیز جدید میآموزد. علاوه‌براین، بر شکل گیری شخصیت کودک هم تاثیر بسیار زیادی دارد. اگر باور نمی‌کنید، خودتان بخوانید:
احساس امنیت
اولین و مهم‌ترین نیاز کودکان امنیت است. بدرفتاری با فرزند، به او حسی از ناامنی منتقل میکند که اگر به‌سرعت برطرف نشود، ممکن است منجربه شکل گیری دلبستگی ناایمن در کودک شود. بنابراین:
- اولین کارکرد و فایده‌ی معذرتخواهی، جلوگیری از احساس ناامنی و تقویت امنیت عاطفی کودک است.
بااین‌کار شما به‌صورت غیرمستقیم به فرزندتان نشان داده‌اید که به‌رغم همه‌ی چالش‌های ارتباطی ولی عاشقش هستید و جان‌تان به جانش بسته است.
شکلگیری احترام متقابل
احترام یک‌‌طرفه یعنی زور و اجبار وگرنه احترام یک‌چیز دوطرفه است. با معذرتخواهی از فرزند به اون نشان می‌دهید که برایش احترام قائلید و احساساتش برای‌تان مهم است. در پاسخ، فرزندتان هم به شما احترام می‌گذارد و رفتارهایی مانند بی‌احترامی نوجوان به والدین کمتر مشاهده میشود.
بهبود الگوی ارتباطی در خانواده
یکی از مشکلات بزرگی که برخی خانواده‌ها درگیرش هستند، عدم ابراز احساس‌ها و عواطف است. یعنی مثلا مادر و پدر عاشق فرزندشان هستند، اما حتی یک‌بار هم به او «دوستت دارم» نگفته‌اند. همین مسئله ممکن است هنگام معذرتخواهی هم پیش بیاید:
- مثل مادری که به‌شدت از کارش متاسف است و حتی از رفتارش هم می‌توان این را حدس زد، اما نمی‌تواند احساس تاسفش را ابراز کند.
معذرتخواهی نقطه‌ی شروع خوبی برای ابرازگری عاطفی و آموزش ابراز احساسات به کودکان است. بیان عواطف و احساس‌ها به بهبود تعاملات اعضای خانواده با یکدیگر کمک میکند.
آموزش معذرت خواهی به کودک
وقتی بابت اشتباه‌مان از کودک معذرت می‌خواهیم، او هم یاد می‌گیرد مسئولیت اشتباهاتش را بپذیرد و از دیگران بخشش بطلبد. پس معذرتخواهی:
- هم به افزایش مسئولیت‌پذیری در کودکان کمک میکند
- و هم نحوه‌ی جبران اشتباهات را یادشان میدهد.
تقویت عزتنفس و اعتمادبهنفس کودک
اشتباه‌کردن تازه شروع راه است، نه آخر خط. هیچ‌کس تابه‌حال بدون خطا و اشتباه چیزی یاد نگرفته است! اما متاسفانه باور غلطی در ذهن اکثر ما نقش بسته است که اشتباه‌کردن یعنی ضعف و ناتوانی. یکی از فواید معذرتخواهی والدین از کودکان، اصلاح همین طرز فکر اشتباه است:
- وقتی پدر و مادر با اشتباهات‌شان به این خوبی کنار می‌آیند و حتی به آنها اقرار میکنند، کودکان یاد می‌گیرند که ما انسان‌ها باوجود تمام نقص‌های‌مان باز هم لایق محبت و بخشش هستیم.
این طر فکر باعث تقویت احساس خودارزشمندی و عزت نفس در کودکان میشود.
افزایش صمیمیت والدین با فرزندان
برای شما هم پیش‌آمده که بعد از دعوا با یکی از آشنایان و معذرتخواهی، احساس صمیمیت و دوستی بین‌تان قوی‌تر شده باشد؟ منظور اینکه انگار گاهی در طول این دعواها، ابراز مستقیم عواطف باعث کناررفتن تعارف‌ها و ارتباط صادقانه‌تر با اطرافیان میشود. البته به‌شرطی که بابت حرف‌های‌مان یک معذرتخواهی از طرف مقابل بکنیم! پس:
- یکی‌دیگر از فواید معذرتخواهی بابت رفتارهای اشتباه، صمیمی شدن با فرزند و افزایش احساس راحتی او با ما و ما با او است.
و آنچه طفره‌رفتن از عذرخواهی به کودک میآموزد:
اما اگر از فرزندمان بابت رفتار اشتباه‌مان عذرخواهی نکنیم، انگار با زبان بی‌زبانی به او گفته‌ایم:
- عذرخواهی کار بدی است.
- نیازی نیست با معذرتخواهی خودت را کوچک کنی.
- تا وقتی در موضع قدرت هستی، نیازی به معذرتخواهی نیست.
- مهم نیست که چه بر سر دیگران بیاوری، فقط خودت و احساسات خودت مهم است!
چرا معذرت خواهی از کودکان سخت است؟
زیرا ما مثلا بزرگ‌تر و عاقل‌تریم. آدم‌های بزرگ و عاقل هم که اشتباه نمی‌کنند. تازه اگر هم بکنند، نباید خود را در موضع ضعف قرار دهند، زیرا ممکن است اعتبارشان به باد برود! دروغ چرا، شاید هم کمی برود… اما جای دوری نمی‌رود: با افزایش صمیمیت و همدلی‌ای که بین والدین و فرزندان به وجود می‌آورد، باعث کاهش لجبازی و بهبود پیروی کودک از قوانین خانگی میشود.
روش‌های معذرت خواهی والدین از کودک
اما چگونه از دل فرزندمان در بیاریم؟ قبل از پاسخ‌گویی به این سوال شاید بد نباشد تعریفی از عذرخواهی و هدف آن داشته باشیم. عذرخواهی یعنی:
- پذیرش صادقانه اشتباه‌مان
- توضیح شفاف آنچه در ذهن‌مان می‌گذرد
- و یافتن و ارائه‌ی پیشنهادی برای جبران اشتباه
باتوجه به تعریف بالا، برای کارگرافتادن عذرخواهی مراحل زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
همدلی با دلشکستگی فرزند
عذرخواهی را با ابراز همدلی با احساسات آسیب‌دیده‌ی کودک شروع کنید. تا وقتی کودک باور نکند که ما جریحه‌دارشدن عواطفش را درک می‌کنیم، عذرخواهی‌مان را توبه‌ی گرگ می‌پندارد و آن را از صمیم قلبش نمی‌پذیرد. پس حتما قبل از ابراز پشیمانی، به فرزندتان نشان دهید که به میزان ناراحتی‌اش واقف هستید. مثلا پس از داد زدن سر کودک بگویید:
- «وقتی داد زدم خیلی ترسیدی نه؟ آره بدجوری ترسوندمت… می‌خوای در موردش باهام صحبت کنی، چون احساس می‌کنم از بس صدام بلند بود شوکه شدی.»
گردن‌گرفتن تقصیر خود
قدم دوم گردن‌گرفتن کامل اشتباه خود است. حتی کوچکترین عذر و بهانه به‌معنای سر باز زدن از پذیرش کامل تقصیر خود است. پس اگر می‌خواهید درست‌وحسابی معذرتخواهی کنید، بی‌دلیل پایِ اشتباهات فرزند را وسط نکشید. این دادگاه برای محاکمه‌ی شما است، پس صرفا از جانب خودتان و دربارهی رفتار خودتان حرف بزنید. مثلا به‌جای گفتن جملاتی مثل «ببخشید عزیزم ولی اگه ورجه‌وورجه نمی‌کردی منم از کوره در نمی‌رفتم»، بگویید:
- «خیلی متاسفم عزیزم برای اینکه داد زدم سرت. می‌دونم که تحت هیچ شرایطی نباید و حق ندارم سرِ تو داد بزنم.»
پیشنهاد مطالعه: علت بحرانی‌شدن احساس گناه در کودکان چیست و با آن چه کنیم؟
توضیح دلیل انسانی رخدادن اشتباه
اگرچه بهانه‌تراشی ممنوع است، اما همه‌ی ما انسانیم و گاهی اشتباه می‌کنیم. پس بیان دلایل انسانی رخدادن اشتباه نه‌تنها بد نیست که حتی صمیمیت را بیشتر هم میکند. توضیح دلیل انسانی اشتباه فرصت خوبی است تا به فرزندتان نشان دهید که شما هم دل دارید و ممکن است گاهی نتوانید تصمیمات منطقی بگیرید. مثلا به کودک بگویید:
- «خیلی استرس داشتم علی. داشتم با دایی‌ت در مورد وضعیت مادربزرگ صحبت می‌کردم و همش دلم شور می‌زد. برای همین توی حال خودم نبود و نفهمیدم کِی هُلت دادم.»
پیشنهاد مطالعه: دعوای والدین در حضور کودکان چه بر سر بچه‌ها می‌آورد؟
اطمینان دادن به کودک درباره تکرار نشدن اشتباه
این موضوع را کودک حتی به ناخودآگاه هم شده درک میکند: اتفاقی که یک‌بار بیفتد، احتمال دارد در آینده بارها و بارها دوباره تکرار شود. برای همین شما باید به فرزندتان اطمینان دهید که تمام تلاش‌‌تان را می‌کنید تا این اتفاق دوباره نیفتد. مثلا به او بگویید:
- «قول می‌دم بیشتر روی خودم کار کنم تا زود از کوره در نرم. نفس عمیق می‌کشم و حتی اگه نیاز باشه می‌رم بیرون تا یه هوایی عوض کنم که این اتفاق تکرار نشه.»
قدم برداشتن برای جبران اشتباه
و اما اشتباه تاوان دارد. نمی‌شود با صرف معذرتخواهی از زیر مسئولیت اشتباه شانه خالی کرد. باید پیشنهادی برای جبران در چنته داشته باشید و ارائه کنید. براساس علاقه‌ی فرزندتان و متناسب با آنچه رخ‌داده است، گزینه یا گزینه‌هایی برای جبران اشتباه روی میز فرزندتان بگذارید:
- «یادمه اون لحظه‌ای که داد زدم، اصرار داشتی که بریم پارک. حالا هم برای جبران اشتباهی که کردم، 3شب پشت‌سرهم می‌برمت پارک. خوبه به‌نظرت؟ دوس داری؟»
- «ببخشید عزیزم. یادم رفت برات دفتر بخرم. الان برم بگیرمش یا فردا توی مسیرِ رفتن به مدرسه هم بگیریم خوبه؟»
نکاتی برای بهتر پیش‌رفتن عذرخواهی از فرزند
چند کارِ اشتباه هست که معمولا در اکثر عذرخواهی‌ها رخ میدهد. بد نیست آنها را بشناسید و از انجام‌شان اجتناب کنید:
بهانه‌تراشی و توجیه را کنار بگذارید
در قسمت قبل هم اشاره‌ی مختصری به این مسئله کردیم که به‌هیچ‌وجه نباید در حین معذرتخواهی، دربارهی رفتار فرزند و اشتباه او حرفی به میان بیاوریم. معذرتخواهی یعنی من اشتباهم را گردن گرفته‌ام و حتما برای جبرانش تلاش می‌کنم. پس گزاره‌های مشابه مثال‌های زیر ممنوع است:
- «اگه اتاقت رو تمیز می‌کردی، منم مجبور نمی‌شدم تنبیه‌ت کنم.»
- «آخه هی داشتی هُلم می‌دادی، منم دیگه از کوره در رفتم و زدم توی صورتت.»
اگر هم فرزندتان اشتباهی انجام داده است، آن را به بعد موکول کنید و ابتدا برای عذرخواهی از اشتباه خودتان پیش‌قدم شوید.
توضیح شفاف و باجزئیات
هرچه قضیه را کامل‌تر دربارهی اشتباه‌تان توضیح دهید، یعنی ناراحتی فرزندتان اهمیت بیشتری برای‌تان داشته است. اصلا شاید سوءتفاهم شده باشد و شما یا فرزندتان جایی را اشتباه فهمیده باشید. پس همه‌چیز را با ذکر جزئیات برای کودک توضیح دهید:
- «یادته از پارک اومدیم بیرون و اون آقاهه بد صحبت کرد؟
- اون‌جا جفتمون ناراحت شدیم و اعصاب‌مون به هم ریخت.
- منم که از صبح رفته بودم سر کار و تا شب همش داشتم کار می‌کردم.
- وقتی با اون خستگی رسیدیم خونه و فهمیدیم تو مشقات رو ننوشتی دیگه…»
گفتن کلمه «متاسفم» یا مترادف‌های آن
اقرار به اشتباه جای خود و جبران آن هم جای خود. گاهی‌اوقات کودک فقط منتظرشنیدن کلماتی مثل «ببخشید» و «متاسفم» است. اصلا بگذارید جور دیگری قضیه را ببینیم:
- ما هر کاری هم بکنیم، جبران اشتباهی که در حق فرزندمان انجام داده‌ایم نمی‌شود.
- اشتباه‌کردن مثل آبِ رفته از جوی است که دیگر باز نمی‌گردد، پس هرگز جبران را با «عرض تاسف بابت اتفاق افتاده» یکی نکنید.
- جبران اشتباه بیشتر شبیه به کاهش آسیب وارده به روح‌و‌روان کودک می‌ماند تا اینکه نشان‌دهنده‌ی درک صادقانه‌ی اشتباه باشد.
مجبورنکردن کودک برای آشتی اجباری
شاید کودک خیلی ناراحت شده، به کمی زمان برای بخشیدن‌تان نیاز داشته باشد. پس لطفا او را وادار به آشتی نکنید. البته که بد نیست شانس‌تان را برای به‌دست‌آوردن دلش امتحان کنید. مثلا بعد از اینکه ابراز تاسف کردید و متعهد به جبران شدید، باگفتن جملاتی مشابه مورد زیر، شانس‌تان را برای آشتی دوباره امتحان کنید:
- « منو بخشیدی؟ می‌تونیم هم‌دیگه رو بغل کنیم؟»
پرهیز از بی‌اهمیت جلوه‌دادن موضوع
مهم نیست که مسئله برای شما چقدر بزرگ یا کوچک است، مهم نگاه و نظر فرزندتان دربارهی اتفاق رخ‌داده است. پس چشم‌های‌تان را بشویید و با دغدغه‌ی فرزندتان همدل شوید. هرگز هم نگویید:
- «حالا چیزی نشده که! خب یادم رفت سر راه برات بستنی بگیرم. دیگه این‌قدر الم‌شنگه راه‌اندختن نداره که!»
چه زمانی باید والدین از کودکان معذرت خواهی کنند؟
هر زمان رفتارشان باعث آسیب‌رساندن جسمانی و روانی به کودک میشود. فرقی هم ندارد این آسیب عمدی بوده است یا غیرعمدی! موارد زیر، نمونه‌هایی از ضرورت معذرتخواهی والدین از کودک هستند:
- تنبیه کودک
- بدقولی والدین
- با دادوفریاد و عصبانیت صحبت‌کردن
- نشان‌ندادن توجه و محبت کافی به کودک
سخن پایانی
اول یادتان باشد که معذرتخواهی از کودک به‌معنای صدور اجازه‌ی بدرفتاری کلامی و رفتاری با او نیست. قبل از هرچیز باید حواس‌تان به روحیه‌ی ظریفش باشد تا از دست‌تان آزرده‌خاطر نشود. بعدش هم معذرتخواهی اصلا نشانه‌ی ضعیف نیست، بلکه نشانه‌ی شجاعت در بیان حقیقت است. پس اگر حرف و عمل اشتباهی در قبال کودک از شما سر زد، حتما از او طلب بخشش کنید. این 2نکته را هم گوشه‌ی ذهن‌تان داشته باشید: 1. اگر عذرخواهی طبق اصول‌وقواعدی مانند ابراز همدلی و توضیح‌دادن دلیل آن بیان شود، کارایی بیشتری دارد؛ 2. نکاتی مانند بهانه‌تراشی هم باعث خراب‌شدن عذرخواهی میشود و باید از آنها اجتناب کرد.
سوالات متداول
- چگونه از فرزند خود معذرت خواهی کنیم؟
طبق این مراحل عمل کنید: 1. همدلی با دلشکستگی کودک؛ 2. اقرار به اشتباه؛ 3. توضیح دربارهی خطای انسانی اشتباه و ناراحتی شما از رخدادن آن؛ 4. اطمیناندادن به کودک برای تکرارنشدن خطا؛ 5. یافتن راهی برای جبران اشتباه. - چرا باید از کودک معذرتخواهی کنیم؟
زیرا بر صمیمیت رابطهی والد-فرزندی میافزاید، ابراز احساسات را به کودک میآموزد، امنیت روانیاش را افزایش میدهد، به شکلگیری اعتماد متقابل کمک میکند و عزتنفس و اعتمادبهنفس فرزند را بالا میبرد. - چرا معذرتخواهی از کودک برای والدین سخت است؟
زیرا تصور اشتباهی دربارهی معذرتخواهی در ذهنشان نقش بسته است. فکر میکنند با معذرتخواهی حرمت و اقتدارشان جلوی فرزند شکسته میشود و دیگر حرفش را نمیخوانند. غافل از اینکه معذرتخواهی بر صمیمیت میافزاید و باعث کاهش لجبازی و حرفگوشنکردن کودک میشود.
