آیا تا به حال از یادگیری ریاضی فرزندتان ناامید شده باشید؟ یا احساس کنید در ریاضی استعداد ندارد؟ ریاضی و محاسبات از مباحثی هستند که والدین دوست دارند فرزندشان در آن‌ها مهارت خوبی داشته باشد. اما وقتی کودکی در یادگیری مشکل دارد، قبل از هر چیز مسئله هوش و استعداد او مورد هدف قرار می‌گیرد. اگر شما نیز با مشکل یادگیری ریاضی در فرزندتان روبرو هستید و نسبت به ضریب هوشی او شک دارید، بد نیست در این مطلب با نوعی از اختلال به نام اختلال یادگیری ریاضی یا اختلال ریاضی آشنا شوید که در کودکانی با هوش معمولی یا حتی باهوش نیز دیده می‌شود.
اختلال یادگیری ریاضی چیست؟
اختلال یادگیری ریاضی یا به اصطلاح محققان دیس‌کلکولیا معرف شرایط مختلفی از جمله حساب نارسایی رشدی، ناتوانی ریاضی و اختلال یادگیری است که منجر به مشکل در فهم درس ریاضی نیز می‌شوند. کودکان دچار اختلال ریاضی در درک مفاهیم عددی، نحوه ارتباط اعداد با یکدیگر، ترکیب اعداد، عملیات عددی و سیستم‌های ثبت اعداد مانند چوب خط مشکل دارند. شیوع اختلال ریاضیات بین کودکان بر اساس نوع تعاریفی که از این اختلال انجام می‌شود و روش‌های تشخیص، در سنین مدرسه بین ۴ تا ۱۲ درصد گزارش شده است و درکودکان سوم ابتدایی بیشتر دیده می‌شود. امکان دارد که اختلال یادگیری ریاضی با مشکلات دیگری از جمله نارساخوانی یا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی همراه باشد.
پیشنهاد مطالعه: اختلالات روانی شایع در مدارس
انواع اختلال ریاضی
مهارت‌های مختلفی در فهم ریاضیات دخیل هستند و بر این اساس می‌توان اختلالات یادگیری ریاضی را به ۴ دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:
بیشتر بخوانید : درمان اختلالات یادگیری، اختلالات یادگیری
اختلال در مهارت های زبانی ریاضی
این مهارت‌ها مربوط به درک و فهم اصطلاحات ریاضی و مفاهیم آن هستند و کودک توان استفاده درست و به جا از واژه‌های ریاضی را ندارد. یکی از مثال‌های رایج این نوع اختلال در ریاضی ناتوانی در شمارش اعداد است.
اختلال در مهارت های ادراکی ریاضی
قابلیت‌هایی مانند شناخت و درک نشانههای محاسباتی، نشانههای عددی و نشانههای ریاضی در این بخش قرار می‌گیرند که کودک ممکن است در تشخیص آن‌ها مشکل داشته باشد. از جمله مفاهیم ادراکی ریاضی می‌توان علامت بزرگتر و کوچکتر، جمع و تفریق و مساوی را نام برد.
اختلال در مهارت های ریاضیاتی
دانش‌آموز در موضوعاتی که منحصرا مربوط به ریاضیات هستند مانند حفظ کردن جدول ضرب، شمارش اعداد به ترتیب و حفظ کردن قواعد و اصول ریاضی مثل نحوه محاسبه محیط و مساحت دچار مشکل است. پیشنهاد می‌کنیم سایر مشکلات رایج دانش‌آموزان را در مطلب مشکلات تحصیلی نوجوانان مطالعه کنید.
اختلال در مهارت های نیازمند توجه در ریاضی
محسابات و فرایندهای ریاضیاتی نیازمند تمرکز، دقت و توجه برای جلوگیری از بروز خطاهای عددی و محاسبه‌ای هستند. اما کودکان دچار اختلال یادگیری ریاضی ممکن است در این بخش دچار مشکل باشند مثلا به دلیل نداشتن حافظه تصویری قوی نتوانند اعداد را به ذهن بسپارند و به شکل دقیق آن‌ها را بنویسند یا توانایی کپی کردن شکل‌ها را نداشته باشند.
علائم اختلال یادگیری ریاضی در کودکان
اگر نشانه های اختلال یادگیری ریاضی را در فرزند یا دانش‌آموز خود مشاهده کردید بهتر است برای تشخیص دقیق و درمان اقدام کنید:
- مشکل در درک و شمارش اعداد
- کودک با وجود آموزش و تمرین‌های متعدد، شمارش اعداد یا انجام محاسبات را با استفاده از انگشتان انجام می‌دهد.
- کودک سطح هوش عادی و نرمال دارد.
- اختلال در گفتن زمان یا خواندن ساعت (نسبت به کودکان همسن)
- بی‌علاقگی نسبت به انجام تکالیف ریاضی
- مشکل در درک ارزش مکانی اعداد
- مشکل در خواندن یا درک نشانه‌ها و علائم ریاضی مانند بزرگتر و کوچکتر
- مشکل در درک و انجام ۴ عمل اصلی محاسباتی
- مشکل در انجام محاسبات پیشرفته‌تر
- مشکل در دسته‌بندی اشیا و اشکال
- مشکل در تشخیص تفاوت اشکال و اندازه آن‌ها
- مشکل در درک مفاهیم متضای مانند سنگین‌تر و سبک‌تر
- مشکل در زیر هم نوشتن درست اعداد به ترتیب کوچک به بزرگ خصوصا در مورد اعداد اعشاری
- مشکل در کپی کردن از روی شکل‌ها و محاسبه مفاهیمی مانند حجم و مساحت
- مشکل در درک جهت‌ها
- مشکل در درک ارزش پول
- مشکل در درک زمان
- عدم شناخت درست رنگ‌ها و ناتوانی در نام بردن آن‌ها
- عدم توانایی در طبقه‌بندی و دسته‌بندی کردن چیزها
علت اختلال یادگیری ریاضی در کودکان
در حال حاضر علت اصلی مشکلات رایج اختلالات یادگیری در دانش آموزان به طور دقیق مشخص نشده است اما برخی از محققان وجود این اختلال را مشکل در ساختارهای مغزی می‌دانند. در برخی کودکان آسیب یا نقص در ساختارهای مخغزی از بدو تولد وجود دارد که اختلال ریاضی رشدی را ایجاد می‌کند. در سایر کودکان حوادث یا آسیب‌های مغزی ناگهانی، منجر به اختلال ریاضی اکتسابی می‌شوند. همچنین تحقیقات شیوع ۹۰درصدی مشکلات ریاضی (نه لزوما اختلال) را در بین کودکانی که از هر دو دست به یک اندازه استفاده می‌کنند را نشان می‌دهند. برای اطلاعات بیشتر، سری به مطلب راست دست یا چپ دست بودن بزنید.
عوامل اختلال ریاضی اکتسابی
هرچند دلایل پزشکی اختلالات ریاضی به طور دقیق مشخص نیستند، اما اختلال ریاضی اکتسابی در اثر برخی عوامل ایجاد و تقویت می‌شوند:
- فقدان آمادگی ذهنی
- تدریس ناکافی یا نادرست
- عملکرد پایین هوش غیر کلامی
- ضعف حافظه بینایی و شنوایی
- اختلال در تشخیص و درک بینایی
- اختلال در تشخیص و درک شنوایی
- اختلال در ادراک فضایی
روش تشخیص اختلال ریاضی
ارزیابی برای تشخیص اختلالات یادگیری ریاضی باید هم در حوزه عددی و محاسباتی و هم برای مفاهیم ریاضی انجام شوند. چون برخی از کودکان در درک مفاهیم عددی مشکل کمتری دارند و این تشخیص را مشکل می‌کند. در مرحله اول ارزیابی غیر رسمی از طریق روش‌های زیر، می‌تواند به والدین و معلمان در احتمال وجود اختلال یادگیری ریاضی کمک کند:
- مشاهده مستقیم دانش‌آموز در ساعت ریاضی یا انجام تکالیف در منزل
- ارزیابی تکالیف ریاضی دانش‌آموز
- راهکارهای کودک برای حل مسائل
- مهارت‌های ریاضیاتی و محاسباتی کودک در مقایسه با همسالان
انواع تست اختلال یادگیری ریاضی
آزمون‌های متعددی برای ارزیابی درک دانش‌آموزان از ریاضی طراحی شده است که به تشخیص دقیق کمک می‌کنند که در اینجا فقط آن‌ها را نام می‌بریم، فراموش نکنید که انجام این آزمون‌ها و ارزیابی نتایج و تشخیص دقیق، فقط باید توسط متخصص انجام شود:
- آزمون پیشرفت درسی کالیفرنیا
- آزمون پیشرفت درسی گسترده
- آزمون تشخیص و خودگردانی در حساب کردن
- آزمون کی‌مت
- آزمون تشخیص ریاضیات استنفورد
- آزمون توانایی ریاضی
- مجموعه آزمون پیشرفته روانی تربیتی وودکاک – جانسون
راه های درمان اختلال یادگیری ریاضی
اگر تشخیص و درمان اختلال یادگیری ریاضی در سنین کودکی و ابتدای به وجود آمدن انجام نشود، می‌تواند مشکلات روحی و تحصیلی زیادی به دنبال داشته باشد. ترک تحصیل یا بی‌علاقه بودن به درس، کمبود اعتماد به نفس و انزوا، خشم و افسردگی از مشکلات رایج در افراد مبتلا به اختلال ریاضی درمان نشده هستند. با توجه به حوزه اختلال یادگیری ریاضی در دانش‌آموز، می‌توان مداخلات درمانی مختلفی برای بهبود درک و تشخیص کودک و تسریع در بهبود فرایندهای رشدی او انجام داد.
دارو درمانی
درمان دارویی فقط در مواردی که کودک دچار مشکلات روانپزشکی خاصی مانند نقص توجه و بیش فعالی باشد موثر است. پس از مراجعه به روانشناس یا درمانگر، در صورت لزوم به روانپزشک ارجاع داده می‌شوید تا درمان دارویی زیر نظر او انجام شود. شروع یا قطع درمان دارویی نباید هیچگاه بدون مشورت با پزشک انجام بگیرد.
رواندرمانی
برخی از دانش‌آموزان به دلیل استرس، اضطراب یا عدم تمرکز دچار مشکلات ریاضی هستند یا این عوامل، اختلال ریاضی را در آن‌ها تشدید می‌کند. بنابراین مراجعه به یک روانشناس کودک نوجوان هم برای تشخیص و هم برای کمک به بهبود عوامل اختلال ریاضی اهمیت زیادی دارد.
گفتار درمانی و کار درمانی
گفتاردرمانگران و کاردرمانگران دو بازوی اصلی در بهبود و درمان مشکلات ناشی از اختلال یادگیری ریاضی هستند. در این درمان‌ها بازی‌ها و تمرین‌های متعددی برای بهبود نقص توجه، مشکلات تمرکز، مشکلات زبانی یا مهارت‌های فیزیکی مانند عدم هماهنگی چشم و دست، یا عملکردهای حسی حرکتی برای دانش‌آموزان انجام می‌شود.
انجام بازی های ریاضی
طبیعتا همه کودکان و نوجوانان بازی را بیشتر از درس خواندن دوست دارند به ویژه اگر درک مفاهیم و مطالعه برایشان سخت باشد. اگر بتوان آموزش‌های اولیه و ساده را از طریق بازی برای درمان اختلالات یادگیری، برای کودکان قابل درک ساخت، هم روند آموزش تسریع می‌شود، هم کودک اعتماد به نفس بیشتری در ریاضی پیدا می‌کند. بهتر است بازی‌های آموزشی ریاضی در خانه نیز با کودک تکرار شوند. در آموزش به کودکان باید ابتدا مفایهم پایه و اساسی را در ذهن آن‌ها جا بیندازید تا بتواند به استدلال بپردازد. بنابراین کودکان باید بیش از اینکه فقط یک تکرارکننده باشند، طی بازی، فرصت درک و کشف رابطه‌های ریاضی را پیدا کنند. بهترین برنامه‌های آموزشی را برای رده‌های سنی مختلف در مطلب نرم افزار آموزش ریاضی معرفی کرده‌ایم.
استفاده از روش های دیداری و تصویری
با استفاده از روش‌های تصویری برای آموزش ریاضی، علاوه بر کمک به یادگیری، می‌توان مهارت‌های بینایی دانش‌آموزان مبتلا به اختلال ریاضی را نیز بهبود بخشید. برخی از کودکان دارای اختلال یادگیری ریاضی در تشخیص رنگ‌ها هم مشکل دارند که آموزش‌های تصویری برایشان مفید هستند. دانش‌آموز در این روش‌ها احساس فشار و جبر ندارد و با میل و رقبت بیشتری مسائل را تکرار و تمرین می‌کند.
نوروفیدبک
نوروفیدبک یکی از جدیدترین روش‌های درمانی مکمل، برای درمان اختلال ریاضی است که با کمک گرفتن از بازی‌های فرکانسی و امواج موسیقی به بهبود شرایط مغزی کودک کمک می‌کند. حین انجام روش‌های درمانی، امواج مغزی کودک دریافت و ارزیابی می‌شوند که اثربخشی درمان و چگونگی آن را امکان‌پذیر می‌سازد.
نکات آموزش ریاضی برای کودکان مبتلا به اختلال ریاضی
اگر از والدین، کادر مدرسه یا معلمانی هستید که با یک کودک مبتلا به اختلال ریاضی سر و کار دارد، نکات زیر به بهبود نتایج آموزش و یادگیری ریاضی در این دانش‌آموزان کمک می‌کنند. به خاطر داشته باشید که قبل از به کارگیری و اصرار بر روش‌های یادگیری ریاضی، مطمئن شوید کودک مبتلا به مشکلات هوش، مشکلات رشدی، مشکلات پزشکی مانند کم‌بنی یا کم‌شنوایی، ضایعه مغزی، اختلالات روانپزشکی یا عقب‌‌ماندگی نیست.
آموزش مسائل پایه ریاضی
متدهای آموزشی اصول پایه باید مبتنی بر نقش فعال دانش‌آموزان باشند تا فرایند یادگیری بهتر انجام شود. دانش‌آموزان مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی درک کمتری از مفاهیم دارند و به همین دلیل مباحث را به صورت طوطی‌وار حفظ و تکرار می‌کنند. در نهایت این مسئله باعث دیرآموزی در مفاهیم پیچیده‌تر می‌شود. معلمان باید مطمئن شوند که دانش‌آموز همه مفاهیم پایه را به خوبی فراگرفته و بعد به آموزش‌های پیشرفته‌تر بپردازند.
حل مجدد مسائل ریاضی
همانطور که گفتیم وقتی کودک دچار اختلال ریاضی نمی‌تواند مفاهیم را درک کند، فقط روش‌ها و دستورات را تکرار می‌کند بدون اینکه از فرایند حل مسئله درکی داشته باشد. حل مجدد و چندباره مسائل ساده و ابتدایی، کمک می‌کند تا مفاهیم به مرور در ذهن کودک ساخته و پرداخته شوند. هرچند وقت یک بار به مسائل پایه برگردید و آن‌ها را مجددا با کودک حل کنید. رشد ذهنی کودک طی گذشت زمان و بازگشت به مسائل پایه، باعث درک بهتر از مفاهیم اولیه شده و در نهایت کودک بهتر می‌تواند با مسائل پیچیده‌تر ریاضی ارتباط برقرار کند.
استفاده از روش های تصویری
مفاهیم ساده و اولیه ریاضی را با هر نوع کار عملی مانند ساختن کاردستی، نقاشی، انواع بازی مانند نوشتن روی شن یا نقاشی با دست، استفاده از پازل و خمیربازی، به دانش‌آموز بیاموزید. وقتی حس لذت و تفریح با آموزش ترکیب شود، دانش‌آموزان خصوصا آن‌هایی که نسبت به درس بی‌انگیزه هستند یا اعتماد به نفس کمتری دارند، اشتیاق بیشتری برای یادگیری پیدا می‌کنند. کارکرد ذهن نیز با یادگیری حین بازی یا از طریق روش‌های بصری افزایش می‌یابد. حتی می‌توانید از وسایل ساده آشپزخانه که کودکان معمولا دوست دارند با آن‌ها کار کنند، مانند لوبیا و نخود، استفاده کنید.
خواندن مسائل با صدای بلند
برای درگیر شدن ذهن کودک با مسائل، بهتر است مسئله و راه حل آن ابتدا توسط کودک با صدای بلند خوانده شود. پس از آن والدین یا معلم مسئله را برای کودک تشریح کنند و حل آن را آموزش دهند. سپس کودک دوباره راه حل و فرایند را با صدای بلند بخواند. با صدای بلند خواندن کودک را ناچار به توجه می‌کند و روند یادگیری تسریع می‌یابد.
آموزش ریاضی با بازی
از آن‌جایی که مشکل اصلی اختلال ریاضی عدم درک مفاهیم است و نه فقط مشکل در انجام محاسبات یا بی‌دقتی، لازم است برخی از مفاهیم مانند بزرگتر و کوچکتر، جهت‌ها، عدد صفر، مفهوم اندازه، مساحت و محیط، پول و ترتیب، با استفاده از بازی به کودک آموزش داده شوند. مثلا برای یاد دادن مفهوم صفر، می‌توانید تعدادی پاکت درست کنید که در هر کدام ۳ عدد میوه یا مهره باشد. از کودک بخواهید در هر دور یک مهره را از پاکت خارج کند و تعداد مهره‌های هر پاکت را قبل و بعد از کم کردن با صدای بلند بگوید. در نهایت وقتی تعداد مهره هر پاکت صفر شد، کودک با چشم و عمل مشاهده می‌کند که صفر به معنی نبودن شئ است و بازی را با وسایل مختلف در پاکت تکرار کنید. بازی‌هایی مانند این میتوانند مفاهیمی که کودک برای درک آن‌ها مشکل دارد و در مسائل پیچیده گریبان‌گیر او می‌شوند را راحت‌تر به او بیاموزند.
سخن پایانی
ریاضی فرصتی ایجاد می‌کند تا مسیر تربیتی دانش‌آموزان از طریق توجه به جزئیات، افزایش دقت، تقویت حس کنجکاوی، افزایش فعالیت ذهنی، یادگیری محاسبات و تحلیل مسائل هموارتر شود و توانایی حل مسائل زندگی را نیز از طریق یک ذهن استدلالی و تحلیل‌گر بیاموزند. از این جهت ریاضی فقط یک درس در مدرسه نیست، بنابراین عملکرد کودکان و دانش‌آموزان ما در این درس بسیار مهم است. در این بین برخی از دانش‌آموزان دچار مشکل در فهم ریاضیات هستند و اصطلاحا اختلال یادگیری ریاضی دارند بدون اینکه ضریب هوشی آن‌ها پایین باشد. در این مطلب درباره تعریف این مشکل و راه‌های تشخیص و درمان آن صحبت کردیم. اگر اختلال ریاضی را در سنین کمتر تشخیص دهید و درمان را آغاز کنید، مانع از پیشرفت اثرات منفی این مشکل روی زندگی و روحیات کودکان خواهید شد.
سوالات متداول
- بهترین روش درمانی یادگیری ریاضی در کودکان چیست؟
اختلال یادگیری ریاضی به جز مواردی که ناشی از مشکلات روانپزشکی، پزشکی یا اختلالات رشدی باشد، درمان دارویی یا عملی خاصی ندارد و باید با استفاده از اصول آموزشی خاص این اختلال، درمان اختلال ریاضی با بازی و با انجام کارهای عملی، مباحث پایهای ریاضی را به کودک آموزش دهید. - آیا کودک مبتلا به اختلال ریاضی دچار مشکل بهره هوشی است؟
ممکن است کودکانی با ضریب هوشی پایین یا اختلالات رشدی ذهنی، دچار اختلال ریاضی باشند اما کودکانی که فقط مبتلا به اختلالات ریاضی هستند لزوما مشکل بهره هوشی ندارند. - برای تشخیص و درمان اختلال یادگیری ریاضی باید به چه متخصصی مراجعه کرد؟
اولین مرحله تشخیص، والدین و معلمان هستند که پس از مشاهده نشانههای اختلال ریاضی میتوانند به روانشناس کودک و نوجوان و در صورت لزوم به درمان، برای انجام مراحل درمانی به گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و روانپزشک مراجعه کرد.
