مهمترین جایی که مشکل عدم تمرکز در کودکان خودنمایی می‌کند، سرِ کلاس درس و حین انجام تکالیف مدرسه است. عدم تمرکز در دانشآموزان ابتدایی با افزایش حواسپرتی همراه است و درنتیجه به افت تحصیلی منجر میشود. به‌همین‌دلیل، شناسایی نشانهها و دلایل عدم تمرکز دانش آموزان در کلاس اهمیت زیادی دارد، زیرا در مدیریت این مشکل به ما کمک می‌کند. مشکلی که جدی است و سرنوشت دانشآموزان به‌شدت تحتتاثیر آن قرار دارد. در این مقاله از نشانهها و علل شایع این مشکل شروع می‌کنیم و سپس به‌سراغ ارائهی راهکارهایی برای مدیریت آن می‌رویم.
مشکل عدم تمرکز دانش آموزان | آشنایی اجمالی
دانشآموزان برای تسلط بر تکالیف درسی به تمرین‌و‌تکرار نیاز دارند و تمرین‌و‌تکرار هم فقط با تمرکز امکان‌پذیراست. به‌عنوان‌مثال، بچه‌ها برای اینکه حروف الفبا را یاد بگیرند یا محاسبات ریاضی را انجام دهند، باید بتوانند حواسشان را جمع کنند و فقط به مسئله‌ی کنونی بیندیشند. برخی از دانشآموزان به‌دلایل مختلفی در رسیدن به تمرکز لازم به مشکل می‌خورند و دچار مشکلاتی مانند حواسپرتی کودکان می‌شوند. اما چگونه باید مشکل عدم تمرکز را از بازیگوشی‌های رایج دوران کودکی تشخیص داد؟
نشانه های عدم تمرکز در دانش آموزان
اولین نکته‌ی مهم در شناخت عدم تمرکز این است که بازیگوشی‌های کودکانه را با عدم تمرکز اشتباه نگیریم. علائم زیر در غربالگری اولیه‌ی کودکانی که ممکن است مشکل جدی در تمرکز داشته باشند به شما کمک میکنند، اما هیچ‌کدام از آن‌ها لزوما به‌معنای اختلال تمرکز در دانشآموزان نیستند:
پیشنهاد مطالعه: تفاوت شیطنت و بیش فعالی در کودکان
عدم برقراری ارتباط چشمی
زل‌زدن و خیره‌خیره نگاه‌کردن به نقطه‌ای مشخص در حین انجام تکالیف یا سر کلاس، می‌تواند یکی از نشانه‌های عدم تمرکز در دانشآموزان باشد؛ زیرا ما معمولا هنگام تفکر و تامل چشم‌هایمان تکان می‌خورد، باز و بسته میشود و به چپ و راست می‌چرخد.
فراموش‌کردن تکالیف و دستورالعمل‌ها
وقتی دانش‌آموزی یک سوال را بارها و بارها تکرار می‌کند، یعنی نمی‌تواند روی گفته‌های شما تمرکز کند. این دسته از کودکان درنهایت هم دستورالعمل‌ها در ذهنشان نمی‌مانند و یادشان می‌رود تکالیفشان را انجام دهند.
پیشنهاد مطالعه: فراموشکاری کودکان
اشتباهات کوچک اما زیاد
داشتن اشتباه‌های کوچک طبیعی است، اما تا جایی که از حد نگذرد. وقتی تعداد همین اشتباهات زیاد شود، می‌تواند حاکی از کمتوجهی و بی‌دقتی باشد. به‌عنوان‌مثال، وقتی یک کودک همیشه به‌دلیل حواسپرتی یکی از سوالات امتحانی را جا می‌اندازد، دیگر نمی‌شود اسمش را اشتباه گذاشت.
ناتوانی در انجام به‌موقع تکالیف
گاهی‌اوقات یک دانشآموز زمان کافی به انجام تکالیف اختصاص می‌دهد، اما سرعتش کند است و آن‌ها را به پایان نمی‌رساند. اگر دانش‌آموزی باوجود تلاش فراوان و صرف زمان مناسب، در انجام تکالیفش به مشکل می‌خورد، حتما باید احتمال اختلال نقص توجه (ADD) را بررسی کرد. برای آگاهی از چیستی این اختلال، مقاله‌ی بیش فعالی کودکان را مطالعه کنید.
دیگر نشانه های عدم تمرکز در دانش آموزان
- به بهانه‌های مختلف از پای تکالیف بلندشدن
- مشکل در نشستن سر کلاس برای مدت‌زمان طولانی
- تنفر از درس و مدرسه
- نمرات پایین و افت تحصیلی دانش آموزان
- بروز رفتارهای مخرب در کلاس و مدرسه
- انجام اشتباه تکالیف باوجود تلاش فراوان
علت عدم تمرکز دانش آموزان
توجه و تمرکز دانشآموزان تحتتاثیر عوامل زیادی قرار دارد که بعضی از آن‌ها را می‌توان مدیریت کرد و برای حل برخی از آن‌ها باید از درمان‌های تخصصی کمک گرفت. در ادامه مهمترین و شایع‌ترین علل کمبود توجه و تمرکز در دانشآموزان را بررسی می‌کنیم:
اختلال کمبود توجه-بیش فعالی
بیش فعالی رایج‌ترین و شدیدترین دلیل عدم تمرکز در دانشآموزان است. اختلال نقص توجه (ADD) یکی از انواع فرعی بیش‌فعالی‌ست که ویژگی بارزش ناتوانی در حفظ توجه برای مدت طولانی است. یکی از عوارض درمان نکردن بیش فعالی کودکان، ادامه‌یافتن بیش فعالی در نوجوانی و حتی بزرگسالی است. پس برای درمان این مشکل حتما باید به روان‌پزشکان و روان‌شناسان کودک‌ونوجوان مراجعه کرد. در کنار درمان حرفه‌ای حتما به توصیه‌های عمومی مانند موارد زیر هم توجه کنید:
عوامل محیطی مزاحم
وقتی حواس‌پرتی‌های محیطی زیاد باشد، طبیعی است که کودک نتواند به‌خوبی روی تکالیف و درسخواندن تمرکز کند. عواملی مانند شلوغی محیط، سرد‌وگرم‌بودن محیط مطالعه و نور کم یا زیاد، میتوانند باعث کاهش دقت و افزایش خستگی و خواب‌آلودگی هنگام مطالعه شوند. این مسئله خصوصا در دانش‌آموزانی که به مشکلاتی مانند اختلال یکپارچگی حسی دچارند، بیشتر دیده میشود.
انگیزه نداشتن
همیشه هم نباید سراغ دلایل عجیب و غریب را بگیریم. گاهی‌اوقات کودک نمی‌تواند هدف ویژه‌ای برای درسخواندن پیدا کند و رفته‌رفته به یک دانش آموز تنبل تبدیل میشود.
افزایش استرس و اضطراب
هر عامل استرس‌زای محیطی و ژنتیکی مانند جابه‌جایی خانه، تعارضات خانوادگی و مرگ فردی عزیز می‌تواند باعث اضطراب در کودک شود و تمرکزش را مختل کند.
اختلالات یادگیری
یکی از پیامدهای بارز عدم تمرکز، ناتوانی مغز در پردازش اطلاعات مربوط به مسئله است. هرکدام از اختلالات یادگیری باعث ضعف پردازش اطلاعات در زمینه‌ای خاص میشود. به‌عنوان‌مثال، کودکان مبتلا به اختلال ریاضی در پردازش اعداد و دقت به جزئیات ضعیف‌اند. پس اگر کودک فقط در یک یا چند درس تمرکز ندارد، ممکن است دچار یکی از انواع اختلالات یادگیری شده باشد.
ضعف در مهارت‌های توسعه فردی برای دانش آموزان
دانشآموزان باید تاحدودی با تکنیک‌های خودسازمان‌دهی آشنا باشند تا بتوانند برای موفقیت تحصیلی برنامه بریزند. بنابراین، ضعف در مهارت های توسعه فردی برای دانش آموزان باعث برهم‌خوردن برنامه‌ریزی‌های درسی و درنتیجه افت توجه و تمرکز آن‌ها میشود.
پیشنهاد مطالعه: تکنیک‌های خودمدیریتی برای دانش آموزان
علت عدم تمرکز کودکان در کلاس درس
گاهی یک دانشآموز در خانه و دیگر موقعیت‌ها تمرکز خوبی دارد، اما در مدرسه دچار نقص توجه میشود. احتمالا چیزی در مدرسه است که این گروه را آزار می‌دهد. به‌همین‌دلیل، در اینجا به بررسی اختصاصی عدم تمرکز کودکان در کلاس درس می‌پردازیم:
استرس مدرسه
وقتی تغییر موقعیت از خانه به مدرسه باعث تغییر در تمرکز کودک میشود، حتما باید احتمال استرس مدرسه و اضطراب در دانش آموزان را در نظر گرفت.
آسانبودن مباحث کلاسی
مغز ما به‌میزان معینی از چالش نیاز دارد تا سرحال بماند و دقت کند. اگر سطح هوشی و تحصیلی یک دانشآموز از بقیه‌ی هم‌کلاسی‌ها بالاتر و مطالب درسی برایش مثل آب‌خوردن باشد، حفظ توجه برایش سخت میشود.
ناهمخوانی روش تدریس معلم با سبک یادگیری دانش آموز
هر دانش‌آموزی سبک یادگیری خاص خود را دارد: برخی با دیدن، برخی با شنیدن و برخی‌دیگر با انجام‌دادن بهتر یاد می‌گیرند. اگر معلم بر سبک تدریس خاصی پافشاری کند که با سبک یادگیری دانشآموز نمی‌خواند، نتیجه‌اش بی‌توجهی و حواسپرتی دانشآموز میشود.
پیشنهاد مطالعه: روش تدریس ابتدایی | روشهای نوین آموزش
نداشتن نظم و انضباط
برخی دانشآموزان همیشه وسایلشان را در خانه جا می‌گذارند یا در مدرسه گم میکنند. عدم رعایت همین موارد جزئی گاهی باعث میشود که کودک مدام درگیر پیداکردن وسایلش باشد و نتواند روی محتوای درسی تمرکز کند. بنابراین، آموزش نظم به کودکان یکی از مهمترین عوامل موثر بر مدیریت عدم تمرکز در دانش آموزان ابتدایی است.
راهکارهای مدیریت عدم تمرکز دانش آموزان
اما در نحوه‌ی برخورد با عدم تمرکز در دانشآموزان چه باید کرد؟ راهکارهای زیر برگرفته از علل عدم تمرکز هستند و در حل کمتوجهی و بی‌دقتی دانشآموزان به‌شدت موثرند:
نظم و برنامه ریزی
بی‌برنامگی و شلختگی تمرکز را از بین می‌برد. پایبندی به برنامه‌ریزی مشخص و منظم، خصوصا برای زمان مطالعه و انجام تکالیف، یکی از عوامل مهم خودسازمان‌دهی است و به بهبود تمرکز دانشآموزان کمک زیادی می‌کند.
هدف‌گذاری واقع‌بینانه
اهداف تحصیلی باید واضح، عینی و قابل‌دستیابی باشند. اهداف کلی و مبهم سردرگمی می‌آورند و ذهن دانشآموزان را درگیر حواشی میکنند. به‌عنوان‌مثال، وقتی تکالیف و برنامه‌های کلاسی با جزئیات کامل روی تخته نوشته می‌شوند، کودک راحت‌تر آن‌ها را می‌فهمد و انجام می‌دهد.
حذف عوامل مزاحم
تمرکز کودکان به مویی بند است و با کوچک‌ترین محرک خارجی پاره میشود. پس تاحدامکان عوامل مزاحم مانند صدای تلویزیون را هنگام درسخواندن دانشآموز حذف کنید.
فواصل زمانی کوتاه تدریس و مطالعه
کودکان 7-8ساله بین 14 تا 25دقیقه میتوانند روی یک موضوع تمرکز کنند. پس باید مباحث درسی را در بازههای زمانی 20دقیقه‌ای به آن‌ها آموزش داد. در بین این بازه‌ها هم زمانی را برای انجام فعالیت‌هایی مانند گفت‌وگوی کلاسی و زمان استراحت در نظر بگیرید تا دانشآموز انرژی لازم را برای یادگیری ادامه‌ی بحث جمع کند.
کمک‌گرفتن از عناصر دیداری
وقتی چیزی را با گوش می‌شنویم و با چشم می‌بینیم، تمرکز و یادگیری 2برابر میشود. پس حتما از تصاویر، پوسترها، اسلایدها و ویدیوهای آموزشی هم استفاده کنید.
انجام بازی‌های فکری و تمرکزی
بازی‌های فکری نوعی ورزش ذهنی هستند و در بهبود عدم تمرکز دانشآموزان نقش زیادی دارند. پس حتما مقالاتی مانند بازی برای افزایش تمرکز کودکان و بازی های فکری در خانه را مطالعه کنید و برای تقویت تمرکز دانشآموزان از آن‌ها بهره ببرید.
تمرین‌های چابکی ذهنی
چه در کلاس و چه خانه، تمرین‌های فکری‌ای که نیاز به سرعت عمل بالا دارند را با کودک انجام دهید. سرگرمی‌هایی مانند:
- بازی اسم‌وفامیل
- ساختن فهرست: از دانشآموزان بخواهید یک موضوع را انتخاب کنند و همه‌ی مصادیق آن را بنویسند. مثلا نام تمام حیواناتی که به ذهنشان می‌رسد را فهرست کنند.
- نوشتن دستورالعمل گام‌به‌گام: از کودک بخواهید مراحل انجام یک کاری را که در آن مهارت دارد، روی کاغذ بیاورد. به‌عنوان‌مثال، مراحل بستن بند کفش را بنویسد.
- اندازه‌گیری (متراژ): خط‌کش یا متری به‌دست دانشآموز بدهید و از او بخواهید ۱۰وسیله را در محیط اطرافش اندازه بگیرد.
- ارزش‌گذاری حروف: حروف الفبا را روی تخته بنویسید و به هر کدام ارزش پولی خاصی بدهید. سپس از دانشآموزان بخواهید ارزش حرف مشخصی را حدس بزنند. مثلا اگر ارزش هر کدام هزارتومان باشد، حرف ث که پنجمین حرف الفباست، ارزشش 5هزارتومان میشود.
فعالیت و تحرک
عدم تمرکز دانشآموزان گاهی ناشی از احساس کسالت و یکنواختی محیط درسخواندن و کلاس است. پس هنگام انجام بخشی از تکلیف یا بعد از مدتی تدریس، وقفه‌ای کوتاه بیندازید و فعالیتی حرکتی به کودک بدهید. به‌عنوان‌مثال، از دانشآموز بخواهید:
- روی پنجه یا پاشنه‌ی پا بایستد و تعادل خود را حفظ کند.
- کتاب‌ها را در کلاس توزیع کند.
داشتن کمی تحرک و جنب‌وجوش خصوصا برای دانش‌آموزانی که علائم بیشفعالی را نشان می‌دهند، یک راه‌حل عالی برای بهبود عدم تمرکزشان است.
سخن پایانی
نشانه‌های عدم تمرکز خصوصا در دانشآموزان ابتدایی زیاد دیده میشود. آن‌ها معمولا دستورالعمل‌ها را فراموش میکنند، اشتباهات پرتکرار و واضحی انجام می‌دهد و تکالیفشان را مهلت تعیین‌شده نمی‌رسانند. مشکل عدم تمرکز در دانشآموزان تحتتاثیر عواملی مختلفی از جمله استرس مدرسه و ضعف در مهارت‌های خودسازمان‌دهی قرار دارد. اولین وظیفه‌ی والدین و معلمان شناخت این عوامل و برطرف‌کردن آن‌هاست. در کنار آن‌ها و برای تقویت توجه و تمرکز دانشآموزان، رعایت مواردی مانند ساده‌سازی دستورالعمل‌ها و ارائه فعالیت‌های درسی در بازههای زمانی کوتاه ضروری است. نکته‌ی آخر: عدم تمرکز در نوجوانان و کودکان حتما دلیلی دارد؛ آن را سرسری نگیرید و در حلش به دانشآموزان کمک کنید.
سوالات متداول
- عدم تمرکز در دانشآموزان چه نشانههایی دارد؟
خیرهخیرهنگاهکردن به یک نقطهی مشخص، پرسیدن سوالهای تکراری، اشتباهات واضح و پرتکرار، شکست در انجام تکالیف حتی باوجود تلاش زیاد، بیقراری سر کلاس، تنفر از درسخواندن و کسب نمرات پایینتر از حد موردانتظار میتوانند از این مشکل حکایت کنند. - علت عدم تمرکز دانشآموزان چیست؟
اختلال نقص توجه (ADD)، بیشفعالی، محیط شلوغ و پر سروصدا، بیانگیزگی، استرس مدرسه، خودمدیریتی ضعیف، ابتلا به اختلالات یادگیری، روش تدریس ناهمخوان با سبک یادگیری دانشآموز و آسانبودن مباحث درسی از مهمترین دلایل کمتوجهی دانشآموزان هستند. - چگونه با عدم تمرکز در دانشآموزان برخورد کنیم؟
این مشکل در اکثر موارد علت مشخصی دارد. پس ابتدا علل یا عوامل تخریب تمرکز کودک را شناسایی و برطرف کنید. از راهکارهایی مانند ارائهی دستورالعملهای واضح و تدریس در بازههای زمانی کوتاه برای بهبود عملکرد حافظه و جلوگیری از خستگی ذهنی دانشآموزان هم کمک بگیرید.
منابع
راهکارهایی موثر برای مواجهه با عدم تمرکز دانش آموزان
دلایل عدم تمرکز دانش آموزان در حین مطالعه
10 دلیل عدم تمرکز دانش آموزان در مدرسه (که اختلال کمبود توجه نیستند)
