نتیجه اکثر تحقیقات این بوده است: «مطالعه هم لذت‌بخش است و هم معنادار یا هدفمند». یعنی اکثر بچه‌ها خواندن و نوشتن و یادگرفتن را واقعا دوست دارند. معمولا هنگام گفت‌وگو درباره تنبلی در دانش آموزان، سوالات اصلی این است که: «چرا در طول سال‌های مدرسه کودکان تنبل میشوند و چگونه آن را اصلاح کنیم؟». برای پاسخگویی به این سوالات، ابتدا باید درک دقیقی از دانش آموز تنبل و نحوه تشخیص آن پیدا کنیم و سپس به بررسی علل، پیامدها و راهکارهای اصلاح این مشکل خواهیم پرداخت.
تنبلی در دانش آموزان
تنبلی در دانش آموزان ارتباط زیادی با بیانگیزگی دارد، یعنی بیانگیزگی دلیل اصلی سهل انگاری در انجام تکالیف است. هیچ دانش آموزی تنبل نیست، مگر اینکه انگیزه کافی برای مطالعه و انجام تکالیف نداشته باشد. پس در واقع برای مدیریت تنبلی در دانش آموزان، باید انگیزه تحصیل و آموزش را در آن‌ها افزایش دهیم.
ویژگی های دانش آموز تنبل
دانشآموزان بی‌انگیزه و بی‌هدف معمولا برای پشت گوش انداختن تکالیف از چه ترفندهایی استفاده می‌کنند؟ باید ویژگیهای بارز این کودکان را بشناسیم تا از تقویت آن‌ها جلوگیری کنیم:
سهل انگاری
معمولا موضوعات و تکالیف درسی را نادیده می‌گیرند. یعنی وقتی صحبت از درس‌ها، امتحانات و مردودی میشود، هیچ گونه توجهی به آن‌ها ندارند. سهلانگاری و اهمالکاری تحصیلی مهمترین ویژگی یک دانش‌آموز بی‌انگیزه است.
بهانه تراشی
زمین و زمان را به هم میبافند تا دلیلی برای تنبلی‌شان پیدا کنند. البته که همه افراد هر از گاهی در انجام تکالیف به مشکل می‌خورند، اما این دانش آموزان همیشه بهانه‌ای در آستین دارند.
سرزنش دیگران
یکی از روش‌های بهانه‌تراشی است، ولی به دلیل اهمیتش آن را به‌عنوان یک ویژگی جداگانه بیان کردیم. معمولا افرادی مثل معلمان و والدین را دلیل اصلی شکست‌شان می‌دانند.
عقب انداختن تکالیف
انجام تکالیف را مدام به زمان دیگری موکول می‌کنند. همیشه بازی، استراحت و کارهای دیگر را در اولویت قرار می‌دهند تا زمانی برای انجام تکالیف باقی نماند. پیشنهادات مطلب بهترین زمان انجام تکالیف مدرسه را نیز برای حل این موضوع مطالعه کنید.
پذیرش شکست
برخی از افراد بی‌انگیزه، به مرحله پذیرش شکست و قبول ناتوانی می‌رسند. این مرحله بسیار خطرناک است و باید قبل از رسیدن دانشآموزان به این مرحله جلوی تنبلی‌شان را بگیریم.
بررسی علل تنبلی در دانش آموزان
چه چیزهایی باعث تنبلی و بیانگیزگی در دانشآموزان میشود؟ بر اساس تحقیقات صورت گرفته، مهمترین دلایل تنبلی عبارت‌ا‌ند از:
آشفتگی برنامه های درسی
یکی از نیازهای اساسی کودکان، نظم و برنامه‌ریزی است. بعضی از مدارس و معلمان هیچ برنامه از پیش تعیین‌شده‌ای برای دانش آموزان ندارند؛ در چنین شرایطی توانایی سازگاری دانش آموزان کاهش پیدا می‌کند. محیط‌های آشفته باعث سردرگمی و ناامیدی کودکان میشود.
ناهمخوانی محتوای آموزشی با استعدادهای دانش آموز
دانش آموزان باید برای همه درس‌ها مطالعه کنند. مثلا فرض کنید که دانش آموزی در املا خوب نیست، اما استعداد ریاضی خوبی دارد. اگر معلم زبان و ادبیات فارسی خیلی سخت‌گیرانه با این دانش‌آموز برخورد کند، ممکن است او بهصورت کامل نسبت به درس بی‌انگیزه شود.
مشکلات خانوادگی
بهترین زمان برای درس خواندن هنگامی است که آرامش داشته باشیم. گاهی اوقات مشکلات خانوادگی مانند طلاق والدین، مرگ فردی عزیز و بی‌نظمی خانه باعث کاهش توجه و تمرکز در کودکان میشود. این کودکان به‌مرور احساس ناامنی می‌کنند و تمایلی به انجام تکالیف درسی ندارند.
تغییرات ناگهانی
تغییرات ناگهانی مانند عوض کردن مدرسه و دوری از همکلاسی‌ها، شوک بزرگی به کودک وارد می‌کند. استرس ناشی از سازگاری با محیط جدید و احساس تنهایی، در کاهش انگیزه تحصیلی تأثیرگذار است.
روش تدریس کسل‌کننده
یکنواختی سبک تدریس معلمان یکی دیگر از دلایل تنبلی در دانش آموزان است. به‌عنوان مثال، دختران آموزش به روش سخنرانی را ترجیح می‌دهند و پسران بهصورت دیداری بهتر یاد می‌گیرند. بی‌توجهی به تفاوت‌های فردی باعث خستگی و بی‌حوصلگی دانش آموزان میشود.
احساس درماندگی
تکالیف سخت و طاقت‌فرسا باعث ناتوانی و شکست کودک در انجام آن‌ها میشود. یعنی تلاش کودک تأثیری در موفقیتش نخواهد داشت و توان برآورده کردن انتظارات معلمان و والدین را ندارد. احساس درماندگی با تعداد شکست رابطه مستقیم دارد، یعنی هرچه شکست‌های کودک در زمینه تحصیلی بیشتر باشد، احساس درماندگی افزایش پیدا می‌کند.
روش های آموزشی تنبیهی
هیچ روان‌شناسی استفاده از روش های تنبیهی را تائید نمی‌کند. تنبیه کودک فقط به ما می‌گوید چه‌کاری را انجام ندهیم، اما هیچ جایگزین مثبتی برای آن پیشنهاد نمی‌دهد.
روش های مطالعه نامناسب
برخی دانش آموزان از روش های مطالعه نامناسب استفاده می‌کنند. آموزش روش های مناسب مانند یادداشت برداری، طبقه بندی و مرور مطالب باعث افزایش بازدهی مطالعه و کاهش انگیزه تحصیلی میشود.
اختلال یادگیری
تشخیص و درمان به‌موقع اختلالات یادگیری در کودکان اهمیت بسیار زیادی دارد. گاهی اوقات دانش آموزی در همه زمینه‌ها عالی عمل می‌کند اما به دلیل ابتلا به یکی از اختلالات یادگیری از پیشرفت تحصیلی محروم میشود.
کم‌توانی ذهنی و سرآمد بودن
برخی کودکان نسبت به همکلاسی‌ها از لحاظ هوشی در سطح پایین‌تر یا بالاتری قرار دارند و همین موضوع با احساس تنهایی و بی انگیزگی در آن‌ها همراه است.
پیامدهای تنبلی در دانش آموزان
اما پیامدهای تنبلی و بیانگیزگی در دانشآموزان چیست؟ قرار گرفتن در شرایطی که با توانایی و علاقه آن‌ها همخوانی ندارد، منجر به مشکلات زیر میشود:
افزایش استرس
مدرسه و تحصیل به خودی خود فرآیندی چالش‌برانگیز است؛ ناسازگاری و تنبلی کودک در انجام تکالیف و مطالعه برای امتحانات، اضطراب کودک را دوچندان می‌کند.
کاهش عزت نفس
زخم زبان‌های والدین، معلمان و همکلاسی‌ها به‌مرور باعث کاهش عزت نفس در کودکان تنبل میشود. لطفا به این نکته توجه کنید: «سرزنشِ کودکانِ تنبل به‌جز عزت نفس پایین کودکان دستاورد دیگری نخواهد داشت!».
ضعفِ تحصیلی
به‌مرور و با افزایش تنبلی، کودک دچار ضعف تحصیلی میشود و حتی با تلاش و انگیزه زیاد هم به سطح دیگر دانش آموزان نمی‌رسد. وقتی کودک پایه تحصیلی ضعیفی داشته باشد، در مقاطع بالاتر مشکلات بیشتری را تجربه خواهد کرد و احتمال ترک تحصیل دانش آموزان افزایش پیدا می‌کند.
افسردگی
شکست‌های پی در پی و ناتوانی در کنترل اوضاع، نهایتا به افسردگی و ناامیدی ختم میشود. کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس، یکی از دلایل افسردگی در کودکان و بزرگ‌سالان است.
سوء مصرف مواد
بالاتر از سیاهی که رنگ نیست! شرایط پر استرس، عزت نفس پایین، احساس طرد کودک از جمع همسالان به دلیل ضعف تحصیلی و نهایتا افسردگی منجر به سوء مصرف مواد در سنین پایین میشود.
پیشنهاد مطالعه: صحبت با کودک درباره مواد مخدر و اعتیاد
حل مشکل تنبلی در دانش آموزان
برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان تنبل چه روش‌هایی وجود دارد؟ هرچه جامعه شرایط را برای کودکان و نوجوانان سخت‌تر و سخت‌تر می‌کند، روان‌شناسان به دنبال ارائه راهکارهایی برای افزایش انگیزه و کاهش تنبلی در کودکان هستند. در ادامه بعضی از روش های کاهش تنبلی و افزایش انگیزه را ارائه می‌کنیم:
قانون مادربزرگ (اصل پریماک)
احتمالا شما هم از مادربزرگ‌تان شنیده باشید: «اول کار، بعد بازی». به این اصل در روان‌شناسی قانون مادربزرگ گفته میشود. شاید باورتان نشود ولی یکی از موثرترین روش‌هاست. البته به هیچ وجه کودک را با این روش فریب ندهید، یعنی حتما باید بعد از انجام تکالیف، بساط بازی و تفریح کودک را کاملا فراهم کنید.
استفاده از تشویق و پاداش
تشویق و جایزه دادن به کودک موثرترین روش برای تقویت رفتارهای مثبت است. خیلی بعید است که شما کودک را به خاطر نمراتش تشویق کنید، اما کودک باز هم تنبلی کند. شاید پیش خودتان فکر کنید که این روش موقتی است و باعث عادت کردن کودک به پاداش میشود. اکثر روان‌شناسان با حرف شما موافق‌اند و به همین دلیل روش‌هایی مثل تقویت تناوبی را بهتر می‌دانند، یعنی بعد از چند بار انجام تکالیف، یک‌بار به کودک پاداش داده شود.
برنامه منظم روزانه
حساسیت به نظم و ترتیب یکی از ویژگی های بارز دوران کودکی است. استفاده از برنامه روزانه و روتین برای درس خواندن باعث جلوگیری از تنبلی در دانش آموزان میشود.
توجه به استعدادهای کودک
یکی از راهکارهای افزایش تلاش دانش آموزان، توجه به استعدادهای اوست. هر کودکی از استعدادهای خاصی برخوردار است که باید به آن‌ها توجه و رسیدگی کنیم. اگر در کنار نقاط ضعف دانش آموز به نقاط قوتش هم توجه کنیم، انگیزه بیشتری برای تلاش پیدا می‌کند.
پیشنهاد مطالعه: موضوع استعدادیابی کودکان و نوجوانان از چه قرار است؟
فراهم کردن آرامش و امنیت
مشکلات خانوادگی، تغییرات ناگهانی و آشفتگی برنامه های درسی باعث کاهش تمرکز و بیانگیزگی در کودکان میشود. محیط خانه و مدرسه باید کاملا آرام و ایمن باشد تا کودک انگیزه تحصیلی خود را از دست ندهد.
پشتیبانی آموزشی
یادگیریِ کمکی را اولین بار روان‌شناسی به نام ویگوتسکی مطرح کرد. بر اساس نظریه ویگوتسکی، ما باید در انجام تکالیف به کودکان کمک کنیم، زیرا دانش بهصورت سلسله‌وار از یک نسل به نسل بعد منتقل میشود. همچنین می‌توانیم به کودکان راهبردهای آموزشی موثر مثل حفظ سریع درس با 5 تکنیک کلیدی را آموزش بدهیم.
روش تدریس عملی و پویا
فرض کنید می‌خواهیم به یک کودک عمل جمع 2+2 را آموزش بدهیم. می‌توانیم به شیوه سنتی و نوشتن اعداد روی تخته کلاس این آموزش را ارائه کنیم. یک روش دیگر، استفاده از چند توپ کوچک است؛ به یکی از کودکان دو تا توپ و دوتای دیگر هم به بغل‌دستی‌اش بدهیم و از آن‌ها بخواهیم تعداد کل توپ‌ها را حساب کنند. در روش تدریس عملی، آموزش و بازی باهم ترکیب میشوند و فضایی پویا برای یادگیری ایجاد میشود.
تشویق مسئولیت پذیری
بعضی از کودکان به دلیل سبک فرزندپروی سهل‌انگار، از مسئولیت پذیری کافی برخوردار نیستند. آن‌ها لوس و پرتوقع هستند و حاضر نیستند مسئولیت‌های مدرسه را قبول کنند. این دانشآموزان نسبت به وظایف‌شان آگاهی ندارند و ابتدا باید آن‌ها را با مسئولیت‌هایشان آشنا سازیم.
تعیین اهداف بهصورت سلسله مراتبی
یکی از روش های موثر برای کاهش تنبلی و افزایش انگیزه مطالعه در دانش آموزان، استفاده از شکل دهی رفتار است. مثلا اگر می‌خواهیم کودک‌مان روزانه 2 ساعت زمان برای انجام تکالیف صرف کند، از 10 دقیقه در روز شروع کنیم. یعنی روز اول بعد از 10 دقیقه مطالعه به او پاداش بدهیم اما روز دهم بعد از 30 دقیقه مطالعه، پاداش دریافت خواهد کرد.
درک نیازهای کودک
بهای بیش از اندازه به پیشرفت تحصیلی باعث کمال‌گرایی در درس خواندن و از بین رفتن تمرکز کودک میشود. برای جلوگیری از تنبلی و بیانگیزگی در کودکان باید به نیازهای دیگر آن‌ها هم رسیدگی کنیم.
سخن پایانی
تنبلی در دانش آموزان با بیانگیزگی گرده خورده است و به همین دلیل ما آن‌ها را با یکدیگر بررسی کردیم. سهلانگاری و به تعویق انداختن انجام تکالیف از ویژگی های بارز کودکان تنبل است. آن‌ها به دلایل مختلفی مانند آشفتگی برنامه های درسی، مشکلات خانوادگی و ناهمخوانی محتوای آموزشی با استعدادشان، تمایلی به درس خواندن ندارند. تداوم تنبلی منجر به کاهش عزت‌نفس و افسردگی در دانش آموزان خواهد شد. در این شرایط باید با استفاده از روش‌هایی مثل قانون مادربزرگ، توجه به استعدادهای کودک، تشویق و پاداش و برنامه ریزی منظم به کاهش تنبلی و افزایش انگیزه در دانشآموزان کمک کنیم.
سوالات متداول
- دلیل تنبلی در دانش آموزان چیست؟
بیانگیزگی، مشکلات خانوادگی و آشفتگی برنامه های درسی از مهمترین دلایل تنبلی است. در متن مقاله بهصورت کامل دلایل تنبلی در دانشآموزان را معرفی کردهایم. - چه راهکارهایی برای دانش آموزان نیاز به تلاش وجود دارد؟
پشتیبانی آموزشی، توجه به استعدادهای کودک و برنامه منظم روزانه باعث افزایش تلاش و کوشش در دانش آموزان میشوند. در متن مقاله روش های اصلاح تنبلی در دانش آموزان را توضیح دادهایم. - چگونه انگیزه دانش آموزان تنبل را افزایش دهیم؟
قانون مادربزرگ، تشویق و درک نیازهای کودک باعث افزایش انگیزه تحصیلی میشود. در متن مقاله روش های افزایش انگیزه تحصیلی را بررسی کردهایم. - چگونه یک دانش آموز تنبل را بشناسیم؟
سهلانگاری، به تعویق انداختن کارها و بهانه تراشی از ویژگیهای اصلی این کودکان است. در متن مقاله بهصورت کامل ویژگی های دانش آموزان تنبل را معرفی کردهایم.
