وقتی شور هر کاری در بیاید، در نهایت واقعا شور می‌شود! مثل پشه‌ای که مدام در گوش‌‌‌مان وزوز میکند و کار و بارمان را به هم می‌ریزد. ما هم خیلی زود دست‌به‌کار می‌شویم و از صفحه روزگار محوش می‌کنیم. اما گاهی این وزوزها از درون سر خودمان است و دیگر نمی‌توان به راحتی از شرشان خلاص شد. این صداها روز به روز بیشتر و قدرتمندتر می‌شوند تا جایی که فقط‌وفقط آنها را می‌شنویم! کم‌کم چشم‌های‌مان هم فقط آنها را می‌بینند! اختلال خودزشت انگاری در کودکان و نوجوانان هم مانند اختلال وسواس در کودکان، چنین بلایی سرشان می‌آورد. بنابراین، باید هر چه زودتر فرآیند پیشگیری از اختلال تنفر از بدن را در فرزندتان شروع کنید.
اختلال تنفر از بدن چیست؟
خیالِ زشتی یا زشتیِ خیالی است. همه‌چیز از دیدن یک جوش روی گونه یا نقص ناچیز دیگری شروع می‌شود و کم‌کم به قسمت‌های دیگر بدن تسری می‌یابد. به‌مرور توهم جای واقعیت را می‌گیرد و کودک یا نوجوان شما زشتی‌هایی در بدن خود می‌بیند که با چشم مسلّح قابل‌دیدن نیست!
شدت بدریختانگاری بدن گاهی به‌حدی زیاد می‌شود که کودک را مدام درگیر ظاهر جسمانی خود میکند. تنها رفیق این کودکان، آینه اتاق‌شان است! آنها ساعت‌ها در این آینه دروغین ظاهرشان را ورانداز و عیب‌های آن را گنده می‌کنند.
اختلال خودزشت انگاری از چه سنی شروع می شود؟
سن دقیقی برای آن مشخص نشده است، اما معلول خودآگاهی کودک است و با افزایش آن، افزایش می‌یابد. شیوع اختلال بدشکلی بدن در نوجوانان شیوع بیشتری نسبت به کودکان و بزرگسالان دارد. دلیل این افزایش، رشد سریع خودآگاهی و تغییرات جسمانی ناگهانی در سنین نوجوانی است. اگر این اختلال با کمال‌گرایی و وسواس فکری در نوجوانان همراه باشد، مشکل بسیار جدی‌تر می‌شود. آنها معمولا روی تغییرات خاصی مانند جوش صورت یا عدم تناسب اندام تمرکز می‌کنند و رفته‌رفته از ظاهر جسمانی‌شان متنفر می‌شوند.
علائم اختلال خودزشتانگاری در کودکان
- نگرانی افراطی یا خجالتکشیدن از ظاهر خود؛ اگر شرم کودک مانع برقراری تعاملات اجتماعی می‌شود، از مقاله با کودکان خجالتی چگونه برخورد کنیم، کمک بگیرید.
- اعتقاد راسخ به زشتبودن خود به‌دلیل نقص‌های جزئی مانند یک جوش کوچک!
- نگاه مداوم به خود در آینه یا در برخی موارد، اجتناب کامل از آینه
- اطمینانخواهی مداوم از دیگران درباره ظاهر خود
- تمایل زیاد به جراحیهای زیبایی
- عدم علاقه به عکسگرفتن
علت تنفر از بدن چیست؟
هیچ تک‌عاملی در سبب‌شناسی این اختلال حرف اول را می‌زند. مثل اکثر دیگر اختلالات روانی مانند بیش فعالی کودکان، اختلال بادی دیسفورمیک نیز ناشی از چندین عامل است:
عوامل ژنتیکی و زیستی
اگر یکی از والدین یا دیگر خویشاوندان نزدیک کودک به اختلال خودزشتانگاری یا وسواس مبتلا باشد، احتمال ابتلای او به این اختلال افزایش می‌یابد.
کمبود انتقال‌دهنده سروتونین در مغز نیز از جمله عوامل تاثیرگذار بر بروز اختلال بدریختانگاری بدن در کودکان و نوجوانان است.
نابهنجاری در ساختارهای مغزی
برخی از مناطق مغزی در مبتلایان به خودزشت‌پنداری با افراد عادی تفاوت دارد. براساس شواهد، پردازش دیداری آنها نابهنجار است. این نابهنجاری‌ها از قشر دیداری اولیه و ثانویه، گیجگاهی و پیش‌پیشانی مغز مبتلایان نشات می‌گیرد.
تاکید زیاد اطرافیان بر زیبایی ظاهری
ظهور رسانههای اجتماعی و افزایش مقایسه‌گری‌ها باعث شده که حتی زیباترین‌ها هم به خودشان شک کنند! بنابراین، شما باید قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان را حتما در برنامه تربیتی‌تان داشته باشید. علاوه بر این، برخی خانواده‌ها و فرهنگ‌ها برای زیبایی ظاهری ارزش زیادی قائلند و به‌همین‌دلیل، حساسیت فرزندان را افزایش می‌دهند.
ارزیابی‌ها و تجربیات منفی مرتبط با خودانگاره
معمولا به جز از سر شوخی، هیچ‌کس دیگری را «زشت» خطاب نمی‌کند. اما وقتی کودکی به‌خاطر ظاهرش کمتر در چشم باشد، در بلندمدت روی ویژگی‌های جسمانی‌اش حساس می‌شود. فرض کنید فرزند زیباتر خانواده بیشتر در مهمانی‌ها تحویل گرفته می‌شود و کادوهای بیشتری دریافت میکند؛ همین رفتارهای ضمنی و پنهان، باعث انتقال پیام‌های مرتبط با استاندارد‌های زیبایی و جذابیت ظاهری به کودک می‌شود. بنابراین، از مقایسه فرزند با دیگران باید به‌شدت اجتناب کنید.
تجربیات آسیب‌زا (تروماتیک)
گاهی‌اوقات ما از ظاهرمان بدمان می‌آید، چون از همه‌چیزمان متنفریم! تجاربی مانند قربانی کودک آزاری شدن و عدم رسیدگی والدین به نیازهای فرزند باعث احساس بی‌ارزشی در او می‌شود. وقتی کودک احساس بی‌ارزشی میکند، چیزهای ظاهری مانند زیبایی جسمانی برایش مهم‌تر می‌شود و در نتیجه، روی آنها حساس می‌شود. از آنجا که در نهایت احساس بی‌ارزشی همواره همراه اوست، پس ظاهر جسمانی‌اش را زشت می‌پندارد!
ویژگی های شخصیتی
ویژگی های شخصیتی مانند اعتقاد به تماشاچیان خیالی، خودشیفتگی و کمال گرایی نوجوانان نیز در بروز این اختلال تاثیرگذاری هستند.
پیامدهای اختلال خودزشت انگاری بر عملکرد کودکان
این اختلال باعث تخریب عملکرد شخصی، اجتماعی و تحصیلی کودک می‌شود و معمولا با موارد زیر همراه است:
- اضطراب در کودکان و نوجوانان، خصوصا اضطراب اجتماعی
- مشکلات پوستی به‌دلیل رفتارهایی مانند کندن پوست
- درد یا مشکلات جسمانی به‌دلیل جراحیهای مکرر
- گوشه گیری نوجوانان و کودکان
- اختلال وسواس فکری-عملی
- افسردگی نوجوانان و کودکان
- افکار یا اعمال خودکشی
- عزت نفس پایین کودک
- سوءمصرف مواد
- اختلال خوردن
از کجا بفهمم فرزندم به اختلال بدریخت انگاری بدن دچار است؟
این اختلال معمولا با اختلال خوردن و وسواس فکری-اجباری اشتباه گرفته می‌شود. علاوه بر این، کودکان و نوجوانان معمولا از صحبت درباره این نگرانی‌های ظاهری خجالت می‌کشند. پس تشخیص آن را به متخصصان بسپرید. شما فقط اگر این 2 مورد را در فرزندتان مشاهده کردید، به روان‌شناس مراجعه کنید:
خوداشتغالی بیش از حد به بدن
کودکان و نوجوانان مبتلا به بدریختانگاری بدن علاوه بر نگرانی درباره نقطه‌ضعف‌های ظاهری، زمان زیادی را صرف فکرکردن، نگاهکردن یا پوشاندن نقایص بدنی خود می‌کنند. در واقع آنها به وسواس بدشکل‌انگاری بدن دچار هستند.
آشفتگی هیجانی و تداخل با عملکرد روزمره
نگرانی‌های جسمانی آنها با اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری، پرخاشگری کودکان و حتی افکار خودکشی همراه است. فعالیتهای روزمره آنها مانند ارتباط با همسالان، رفتن به مدرسه و حضور در مهمانی‌ها نیز به‌شدت مختل می‌شود. برخی از مبتلایان به‌حدی خود را زشت می‌پندارند که حتی از خانه خارج نمی‌شود؛ زیرا نمی‌خواهند کسی آنها را ببیند.
درمان اختلال خودزشت انگاری در کودکان
معمولا ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی استفاده می‌شود:
درمان شناختی رفتاری
درمانگران شناختی-رفتاری به کودکان و نوجوانان کمک می‌کنند تا:
- تاثیر افکار منفی بر اضطراب و خودزشت‌پنداری را درک کنند.
- متوجه خیالی و غیرمنطقی‌بودن ترس‌های‌شان بشوند و آنها را رها کنند.
- جور دیگری ظاهر خود را ببینند.
- کمتر بر نقایص‌شان تمرکز کنند.
- به چک‌کردن بیش‌ازحد ظاهر فیزیکی و نقایص خیالی پایان دهند.
برای آشنایی بیشتر با درمان‌های شناختی-رفتاری، مقاله کاربرد درمان شناختی رفتاری در درمان اختلالات کودکان و نوجوانان را مطالعه کنید.
دارو درمانی
در موارد شدید، برای کنترل علائمی مانند افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی از داروهای بازجذب سروتونین استفاده می‌شود. این داروها شدت افکار منفی را کاهش می‌دهند و فرآیند روان‌درمانی را تسهیل می‌کنند.
راه مقابله والدین با اختلال تنفر از بدن
اختلال خودزشتانگاری کاملا توان تبدیل‌شدن به اختلالی مزمن و مقاوم به درمان را دارد. بنابراین، اولین وظیفه شما شناسایی زودهنگام علائم و شروع درمان قبل از شدت‌گرفتن اختلال است. در کنار کمک‌گرفتن از درمانگران حرفهای، شما نیز با استفاده از راهکارهای زیر در غلبه بر این مشکل به فرزندتان کمک کنید:
درست بازخورد دهید
هرگز باورها و دغدغه‌های‌شان را مستقیما به چالش نکشید؛ یعنی از گفتن این عبارات خودداری کنید:
- «ظاهر تو هیچ ایرادی نداره باور کن!»
- «تو خیلی خوش‌قیافه هستی!»
اگر او سر صحبت را باز و از شما درباره ظاهر جسمانی‌اش بپرسید، در جواب بگویید:
- «به نظر خیلی نگران ظاهر جسمانیت هستی!»
- «می‌دونم همیشه نگران ظاهرت هستی؛ اما بدون هر چی هم بشه، باز من کنارتم!»
- «نگرانی‌های جسمانیت رو درک می‌کنم، اما تو هم باید حواست باشه که اختلال بادی دیسفورمیک باعث شده نگاه خیلی منفی‌ای به خودت داشته باشی.»
به دغدغه های فرزندتان گوش کنید
آنها معمولا کم سر صحبت را باز می‌کنند، پس فرصت‌های محدود را غنیمت شمارید و به‌دقت حرف‌های‌شان را گوش کنید. واکنش‌های مناسب مانند تایید احساسات و ناز و نوازش او هم فراموش نشود. این رفتارها احساس درک‌شدن به او منتقل می‌کنند و استرسش را کاهش می‌دهند. اگر فرزندتان دختر است و در سن نوجوانی دچار این اختلال شده است، راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ را نیز مطالعه کنید.
صبور باشید
اختلالات طیف وسواس در برابر درمان به‌شدت مقاوم هستند. شاید فرزندتان بعد از چندین ماه روان‌درمانی پیشرفتی نداشته باشد یا بعد از بهبودی، دوباره به علائم اختلال بدریختانگاری دچار شود. شما باید در تمام این مدت از او حمایت کنید. مطمئن باشید این حمایت‌ها در نهایت نتیجه خواهد داد.
کودک را به سمت پیگیری علایقش سوق دهید
وقتی فرزندتان 24ساعته در اتاقش نشسته و غرق افکار بدبینانه خودش است، اختلالش شدیدتر می‌شود. شما در مقابل باید او را به دیگر فعالیتهای روزمره مانند انجام تکالیف مدرسه، تعامل با همسالان، رفتن به مهمانی‌ها و بازی‌کردن علاقه‌مند نگه دارید. هرچه دنیای او را بزرگ‌تر کنید، کمتر به نقایص جزئی جسمانی خود توجه میکند.
بر استفاده از موبایل و رسانه های اجتماعی نظارت کنید
یکی از کارکردهای رایج رسانههای اجتماعی خودنمایی است. در این رسانه‌ها، برخی از افراد تصاویر گرافیکی و بسیار زیبایی از خود طراحی و به اشتراک می‌گذارند. علاوه بر این، درباره جراحیهای زیبایی نیز در این رسانه‌ها بیشتر صحبت می‌شود و ذهن کودکان و نوجوانان را مسموم میکند. بنابراین، شما ابتدا باید به سن خرید موبایل و تبلت برای کودکان توجه کنید و سپس برای استفاده از آنها قانون بگذارید.
سخن پایانی
اختلال خودزشتانگاری درمان‌نشده فاجعه‌آمیز است: افسردگی، اضطراب، گوشه‌گیری، افت عملکرد تحصیلی، جراحیهای زیبایی مکرر و اقدام به خودکشی، تنها گوشه کوچکی از پیامدهای ناگوار اختلال بدریختانگاری بر کودکان و اطرافیان آنها هستند. کودکان و نوجوانان مبتلا، به‌ندرت درباره نگرانی‌های‌شان صحبت می‌کنند؛ پس شما باید علائم این اختلال را بشناسید و در صورت مشاهده آنها، به روان‌شناس بالینی کودک‌ونوجوان مراجعه کنید. هرگز خودتان نقش درمانگر را بر عهده نگیرید و باورهایش را به چالش نکشید. با این کار، او از صحبت دوباره با شما منصرف می‌شود و آخرین پایگاه امنش را نیز از دست می‌دهد.
سوالات متداول
- راه مقابله والدین با اختلال تنفر بر بدن چیست؟
در گام اول، او را برای درمان حرفهای نزد متخصص سلامت روان ببرید. خودتان هم باید به دغدغههای فرزندتان گوش کنید، بهجا بازخورد بدهید، صبور باشید، بر استفاده از رسانههای اجتماعی نظارت کنید و دامنه فعالیتهای کودک را گسترش دهید. - اختلال خودزشتانگاری در کودکان و نوجوانان چه علائمی دارد؟
نگرانی افراطی و خجالتکشیدن از ظاهر جسمانی، اعتقاد به زشتبودن خود، مدام در آینه نگاهکردن، اطمینانخواهی مداوم از دیگران برای خوب بهنظر رسیدن، تمایل به جراحیهای زیبایی و عدم علاقه به عکسگرفتن، از مهمترین علائم هستند. - چگونه حساسیتهای معمول را از اختلال بدریختانگاری تشخیص دهیم؟
در اختلال بدریختانگاری: 1. فرد مدتزمان زیادی را مشغول بررسی ظاهر جسمانی و برطرفکردن نقایص آن است؛ 2. آشفتگی هیجانی زیادی را تحمل میکند و از اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب رنج میبرد.
