آرایههای ادبی ابزارهایی هستند که نویسندگان و شاعران برای تاثیرگذاری بیشتر و زیباسازی کلام خود از آنها استفاده میکنند. برای مثال، وقتی یکی از بچههای کلاس که به نظم و رعایت زمانبندی معروف است را میبینیم و میگوییم «ساعت آمد»، در حقیقت از استعاره بهره بردهایم. در این مقاله، با جزئیات کامل به توضیح استعاره، ارکان و انواع آن میپردازیم و نحوه استفاده صحیح از این آرایه ادبی را با تمرین و حل مثالها بررسی خواهیم کرد.
استعاره چیست؟
استعاره یکی از آرایه های ادبی است که نوعی تشبیه محسوب میشود، که در آن فقط مشبه یا مشبهبه حضور دارد و ما از روی قرینههایی، بهمنظور اصلی نویسنده پی میبریم.
هر وقت واژهای بهدلیل شباهتش با واژهای دیگر بهجای آن استفاده شود، استعاره شکل میگیرد. معنای لغوی استعاره قرض یا عاریت گرفتن است. برای توضیح استعاره باید بگوییم که
در استعاره ما یک واژه یا ترکیبی از واژهها را بهصورت قرضی (موقعیتی) در نقش واژه یا واژههای دیگر میگذاریم. این جابهجایی به دلیل شباهت بین آن دو واژه اتفاق میافتد و در واقع، تشبیهی که فقط مشبه یا مشبهبه آن در بیت یا جمله بیاید، تبدیل به استعاره میشود.
مثال اول تشخیص استعاره
- علی که در رعایت زمانبندی و نظم مثل ساعت است، آمد. (تشبیه با ۴ رکن اصلی)
- علی که مثل ساعت است، آمد. (تشبیه با حذف ادات)
- علیِ ساعت آمد. (اضافه تشبیهی)
- ساعت آمد. (استعاره)
تا حالت سوم هنوز تشبیه است اما در حالت چهارم که فقط مشبهبه آمده است، یک استعاره ساخته شده است. در اینجا واژه ساعت بهجای واژه علی آمده است و ما از روی قراین و نشانهها متوجه منظور اصلی گوینده یا نویسنده میشویم.
مثال دوم تشخیص استعاره
در کدام مصرع از آرایه ادبی استعاره استفاده نشده است:
به من آورید آخر، صنم گریز پا را
من وضو با تپش پنجرهها میگیرم
برو شیر درنده باش ای دَغَل
بکشید سوی خانه مه خوب خوش لقا را
در مصراع سوم تشبیه داریم. ضمیر «تو» که در فعل امری «برو» مستتر است، نقش مشبه، «شیر» نقش مشبهبه و «درندگی» وجه شبه میان آنهاست. در مصراع اول، «صنم» استعاره از معشوق است و استعاره مصرحه داریم. در مصراع دوم، پنجرهها به قلب تشبیه شدهاند و ویژگی قلب یعنی تپش با مشبهبه آمده است و استعاره مکنیه از نوع اضافه استعاری داریم. در مصراع چهارم، «مه (ماه)» همان معشوق است و دوباره از استعاره مصرحه استفاده شده است.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
ارکان استعاره چیست؟
استعاره ۳ رکن اصلی دارد که فقط یکی از آنها در متن میآید و دو مورد دیگر را ما از روی قرینهها استنباط میکنیم:
- مستعارٌ منه: معنای جایگزین از آن وام گرفته شده است.
- مستعارٌله: معنای جایگزین برای آن وام گرفته شده است.
- مستعار (جامع): همان وجه شبه در تشبیه است و از ویژگی بارز بین مستعار منه و مستعار له حکایت دارد.
بهعنوانمثال در جمله «ساعت آمد»، ارکان استعاره به این ترتیباند:
- مستعار منه: ساعت مستعار منه است، زیرا معنای جایگزین (دقیقبودن) از آن وام گرفته شده است.
- مستعار له: علی مستعار له است، زیرا معنای جایگزین برای رساندن بهتر دقیقبودن علی وام گرفته شده است.
- مستعار (جامع): نظم و پایبندی کامل به زمانبندی شباهت بارز بین علی و ساعت است.
نکته: در ادبیات فارسی امروز بهجای این اصطلاحات از همان مشبه و مشبهبه و وجه شبه استفاده میشود. ما نیز در ادامه از همین اصطلاحات استفاده میکنیم.
پیشنهاد مطالعه: حسن تعلیل چیست؟
انواع استعاره
استعاره در کلیترین تقسیمبندی به دو نوع تقسیم میشود:
- استعاره مصرحه
- استعاره مکنیه
استعاره مصرحه
اگر از بین ارکان تشبیه فقط مشبهبه در جمله حاضر باشد، استعاره از نوع مصرحه (آشکار) است. در واقع هر گاه به دلیل شباهت بین یک چیز با چیزی دیگر، اسمِ دومی (مشبهبه) را بهجای اولی (مشبه) به کار ببریم، از استعاره مصرحه استفاده کردهایم. این نوع از استعارهها معمولا صریحاند و معنای آنها بهراحتی درک میشود.
به مثال زیر دقت کنید:
- جشن آغاز سال تحصیلی دانشآموزان کلاساولی که مثل شکوفهها تازه در آغاز راه شکفتن (موفقیت) هستند، در اول مهر برگزار شد. (تشبیه با ۴ رکن اصلی)
- جشن آغاز سال تحصیلی دانشآموزان کلاساولی که مثل شکوفهها هستند، در اول مهر برگزار شد. (حذف وجه شبه)
- جشن آغاز سال تحصیلی دانشآموزان کلاساولی یا شکوفههای علمآموزی در اول مهر برگزار شد. (حذف وجه شبه و ادات تشبیه)
- جشن شکوفههای علمآموزی در اول مهر برگزار شد. (حذف مشبه = استعاره مصرحه)
در اینجا دانشآموزان به شکوفههایی تشبیه شدهاند که تازه در آغاز راه تحصیل (شکفتن و گلدادن) هستند. پس «دانشآموزان» مشبه و «شکوفهها» مشبهبه است و چون فقط واژه شکوفهها (مشبهبه) در جمله آمده است، استعاره مصرحه ساخته شده است.
مثال استعاره مصرحه
در بیت زیر، کدام کلمه آرایه استعاره دارد؟
آن پری بگذشت و سوی ما نگاهی هم نکرد کشت در ره بیگناهی را و آهی هم نکرد
در بیت بالا، معشوق (مشبه) از جهت زیبایی به پری (مشبهبه) تشبیه شده است. در واقع جمله پایه (تشبیهی) به این صورت بوده است: «معشوق مثل پری زیباست». شاعر بهجای نامبردن از معشوق و نسبتدادن زیبایی او به پری، مستقیم سر اصل مطلب رفته است و او را پری نامیده است.
انواع استعاره مصرحه
استعاره مصرحه انواع مختلفی دارد که عبارتاند از:
- استعاره مصرحه مجرده
- استعاره مصرحه مرشحه
- استعاره مطلقه
- استعاره وفاقیه
- استعاره عنادیه
- استعاره اصلیه
- استعاره تبعیه
- استعاره قریب
- استعاره بعید
در ادامه هر کدام از انواع استعاره مصرحه را با مثال توضیح میدهیم تا به طور کامل با هر کدام از انواع آن آشنا شوید.
استعاره مصرحه مجرده
در استعاره مصرحه، اگر کلمه مستعار با یکی از صفتها یا اجزای مشبه بیاید، آن را «استعاره مصرحه مُجَرَّده» میگویند. ساختار استعاره مصرحه مجرده به صورت زیر است:
مستعار + صفت / اجزای مشبه
برای مثال: در جمله “بهارِ دلکش آمد و گلها بخندیدند”، در اینجا واژهی گلها استعارهی مصرحه مجرده از چهرههای زیبا یا جوانان است و خندیدن آنها اشاره به شاد شدن یا شکوفایی دارد.
استعاره مصرحه مرشحه
در استعاره مصرحه، اگر کلمه مستعار با یکی از صفتها یا اجزای مشبهبه بیاید، آن را «استعاره مصرحه مُرَشَّحه» میگویند. ساختار استعاره مصرحه مرشحه به صورت زیر است:
مستعار + صفت / اجزای مشبهبه
برای مثال: در جملهی «ماهِ تابان لب به سخن گشود»، واژهی ماه تابان استعارهی مصرحه مرشحه از چهرهی زیبا یا معشوق است که با یکی از ویژگیهای مشبهبه (تابندگی) به کار رفته است.
استعاره مصرحه مطلقه
در استعاره مصرحه، هرگاه کلمه مستعار به طور همزمان با صفتها یا اجزای مشبه و مشبهبه به کار رود، آن را «استعاره مصرحه مُطلَقه» میگویند. ساختار استعاره مصرحه مطلقه به صورت زیر است:
مستعار + صفت / اجزای مشبه و مشبهبه
برای مثال: در جملهی «خورشیدِ زرّین، بالهای خود را بر کوهها گسترد»، واژهی خورشید استعارهی مصرحه مطلقه از عقاب یا پرندهای طلایی است؛ «زرّین» از ویژگیهای مشبهبه (درخشش) و «بال گستردن» از ویژگیهای مشبه (پرنده) به شمار میرود.
استعاره وفاقیه
هرگاه مستعارله (مشبّه) و مستعارمنه (مشبّهبه) بتوانند در کنار هم جمع شوند و بتوان آنها را در کنار هم آورد، آن را «استعاره وِفاقیه» مینامند.
برای مثال: در جملهی «نورِ علم، دلِ انسان را روشن میکند»، واژهی نور استعاره از علم است. از آنجا که «نور» و «علم» میتوانند همزمان در وجود انسان جمع شوند (علم، همچون نوری در دل میتابد)، این استعاره از نوع وفاقیه است.
استعاره عنادیه
هرگاه جمع میان مستعارله (مشبه) ومستعار منه (مشبهبه) امکانپذیر نباشد و نتوان آنها را در کنار هم آورد، به آن «استعاره عِنادیه» گفته میشود.
برای مثال:
الحقّ امنای مال ایتام
همچون تو حلالزاده بایند
هرگز زن و مرد کفر و اسلام
نفس از تو خبیثتر نزایند
(سعدی)
در اینجا، واژهی «حلالزاده» استعاره از «حرامزاده» است. چون «حلالزاده» و «حرامزاده» دو مفهوم متضادند و نمیتوانند در یک شخص همزمان جمع شوند.
استعاره اصلیه
در استعاره اصلیه، واژهی مستعار از نوع اسم یا گروه اسمی است.
برای مثال:
سپهبد عنان اژدها را سپرد
به خشم از جهان روشنایی ببرد(فردوسی)
در اینجا، اسم «اژدها» استعاره از اسب سهراب است که نوعی استعاره اصلیه را تشکیل داده است.
استعاره تبعیه
در استعاره تبعیه، واژهی مستعار از نوع صفت، فعل یا گروه فعلی است.
برای مثال:
هزار نقش برآرد زمانه و نبود
یکی چنان که در آیینه تصور ماست
(انوری)
در اینجا، فعل «برآرد» دارای استعاره مصرحه تبعیه است. این کلمه با معنای استعاری «بازیگری و رو کردن رنگها» به کار رفته است.
استعاره قریب
در استعاره قریب، ارتباط میان مشبه (مستعارله) و مشبهبه (مستعارمنه) روشن و بهراحتی قابلدرک است.
برای مثال:
«لعل» که با معنای استعاری «لب و دهان» به کار میرود.
استعاره بعید
در استعاره بعید، رابطه میان مشبه (مستعار له) و مشبهبه (مستعار منه) بهسادگی قابل تشخیص نیست و فهم استعاره نیازمند دقت و دانش ادبی است.برای مثال:
در جملهی «مار به رقص در آمد و بادبان شب را شکافت»، واژهی مار استعاره از رعد و برق و بادبان شب استعاره از آسمان تاریک شب است.
در اینجا ارتباط استعاری بهسادگی قابل درک نیست و نمونهای از استعاره بعید محسوب میشود.
استعاره مکنیه
استعاره مکنیه یکی از انواع استعاره است. اگر از میان ارکان تشبیه فقط مشبه را به همراه یکی از ویژگیها یا اجزای مشبهبه بیاوریم، از استعاره مکنیه (پنهان) استفاده کردهایم. شاعر، نویسنده یا گوینده در این نوع استعاره، مشبه را نگه میدارد و با ذکر یکی از ویژگیها یا اجزای مشبهبه، خواننده را به کشف استعاره رهنمون میکند.
به مثال زیر دقت کنید:
- باد مثل پرندهای نغمهخوان، بالهایش را باز کرد و از میان درختان گذشت. (تشبیه باد به پرنده)
- باد مثل پرنده، بالهایش را باز کرد و از میان درختان گذشت. (حذف وجه شبه)
- باد بالهایش را باز کرد و از میان درختان گذشت. (حذف مشبهبه = استعاره مکنیه)
در اینجا باد به پرندهای تشبیه شده است که صدای آن در هنگام ردشدن از میان درختان به نغمه پرندگان میماند. اما در حالت سوم، باد (مشبه) همراه با یکی از ویژگیهای مشبهبه (بال) آمده است و بههمیندلیل، خواننده متوجه استعاره میشود.
انواع استعاره مکنیه
استعاره مکنیه دو حالت کلی و دو نوع اصلی دارد عبارتاند از اضافه استعاری و استعاره مکنیه گسترده که در ادامه با مثال آنها را بررسی میکنیم.
اضافه استعاری
هرگاه استعاره مکنیه به شکل ترکیب اضافی (مضاف و مضافالیه) به کار رود، به آن اضافه استعاری میگویند. در این ساختار، معمولاً مشبه در جایگاه مضافالیه و یکی از لوازم یا متعلقات مشبهبه محذوف در جایگاه مضاف قرار میگیرد.
بهعبارت دیگر، مضاف نقش قرینه استعاره را دارد. اضافه استعاری از پرکاربردترین انواع استعاره در ادبیات فارسی است و ساختار آن به شکل زیر است:
مضاف (لوازم و متعلقات مشبهبه محذوف) + مضافالیه (مشبه)
مثال اضافه استعاری
در جمله زیر اضافه استعاری را پیدا کنید و توضیح دهید:
«کسی شکفتن صبحی چنین را باور نداشت».
در اینجا صبح به گل تشبیه شده است و سپس به همراه یکی از ویژگیهای گل (شکفتن) در جمله آمده است. چون این دو کلمه بهصورت مضاف و مضافالیه در جمله آمدهاند، پس اضافه استعاری داریم.
استعاره مکنیه گسترده
اگر استعاره مکنیه در قالب ترکیب اضافی نیاید در قالب یک کلمه، عبارت یا جمله بیان شده باشد، آن را استعاره مکنیه گسترده مینامند.
مثال:
«دریا خشمگین شد و صخرهها را بلعید.»
در این جمله، دریا به انسان خشمگین تشبیه شده است. ویژگی انسانی «خشمگین شدن و بلعیدن» به موجودی طبیعی (دریا) نسبت داده شده است. از آنجا که این استعاره در قالب ترکیب اضافی نیامده، در دستهی استعاره مکنیه گسترده قرار میگیرد.
تفاوت اضافه استعاری با اضافه تشبیهی
علاوه بر استعاره مکنیه، تشبیه هم ممکن است به صورت ترکیب اضافی یا مضاف و مضافالیه به کار رود. ساختار اضافه تشبیهی به این صورت است که مشبه یا مشبهبه در جایگاه مضاف یا مضافالیه قرار میگیرند:
مضاف (مشبه یا مشبهبه) + مضافالیه (مشبه یا مشبهبه)
مثال اضافه تشبیهی:
«چهرهی ماه»، «قدِ سرو»
در این ترکیبها، هم مشبه و هم مشبهبه وجود دارند و هرگز هیچکدام از طرفین تشبیه حذف نمیشوند اما در اضافه استعاری، یکی از طرفین (معمولاً مشبهبه) حذف میشود.
برای نمونه،
«نالهی نی» استعاره است چون مشبه (انسان) حذف شده و ویژگی او یعنی نالیدن به نی نسبت داده شده است.
روش تشخیص استعاره
استعاره بر پایهی تشبیه ساخته میشود. از آنجا که ساختار استعاره شباهت زیادی به آرایههایی مانند تشبیه و مجاز دارد، گاهی تشخیص آن دشوار است. همچنین ممکن است در برخی موارد، شناسایی نوع استعارهها از یکدیگر آسان نباشد.
برای آنکه بتوانید بهراحتی استعاره را از دیگر آرایههای ادبی تشخیص دهید، کافی است به نکات زیر توجه کنید.
تشبیه پنهان
در دل هر استعاره، یک تشبیه پنهانی قرار دارد که با توجه آن، میتوان استعاره مورد نظر و معنای آن را بهتر متوجه شد. البته باید به این نکته توجه داشت که اگر تشبیه به صورت آشکار به کار رفته باشد و مشبه و مشبهبه آن هر دو در تشبیه آمده باشند، دیگر نمیتوان آن را استعاره دانست.
برای مثال:
«خم شد آن سرو بلند از غم پاییز»
در اینجا «سرو بلند» استعاره از انسان بلندقد و استوار است که در برابر سختیها خم شده است.
توجه به معنای استعاری
در آرایه استعاره، کلمه مستعار به جای اینکه با معنای حقیقی خود به کار برود، با معنای استعاری به کار میرود. به همین دلیل، یکی از راههای تشخیص استعاره بررسی کلمات جمله به لحاظ داشتن معنای حقیقی یا استعاری است. اگر کلمهای در غیر معنای حقیقی خود به کار رود، به این معناست که در آن جمله استعاره به کار رفته است.
برای مثال:
«صبحِ چشمانت بر شبِ من تابید»
در اینجا «صبح چشمانت» استعاره از نگاه روشن و امیدبخش محبوب است.
منادا و ویژگیهای انسانی
هرگاه شاعر رفتارهای انسانی را به موجودی غیرزنده یا حیوان منسوب کند، از استعاره مکنیه و تشخیص استفاده کرده است. همچنین اگر حیوان یا موجود غیرزنده را مورد خطاب قرار بدهد یا آن را به صورت منادا بیاورد، به این معناست که آرایه استعاره مکنیه و جانبخشی را به کار برده است.
برای مثال:
«ای کوه صبور، راز مرا با خود نگه دار»
در این بیت، کوه رفتاری انسانی دارد (راز نگهداشتن) و استعاره مکنیه ایجاد شده است.
رابطه استعاره و تشخیص
تشخیص یا جانبخشی به اشیا نوعی استعاره مکنیه است؛ پس هر وقت تشخیص داشته باشیم، استعاره مکنیه هم داریم، اما برعکس آن صادق نیست. اگر مشبهبه حذفشده در استعاره مکنیه انسان باشد، به آن تشخیص میگوییم.
به مثال زیر دقت کنید:
- قلم روی کاغذ به رقص در آمد.
در اینجا قلم (مشبه) به انسانی (مشبهبه) تشبیه شده است که میرقصد، پس استعاره مکنیه داریم. علاوهبراین، برای قلم خصوصیات انسانی قائل شدهایم، پس از تشخیص هم استفاده کردهایم.
رابطه استعاره و منادا
منادا یکی از اجزای جمله است در دو حالت میتواند نقش استعاره داشته باشد:
- اگر منادا انسان نباشد، استعاره مکنیه و همچنین تشخیص است: «کشتی شکستگانیم، ای باد شُرطه برخیز»
در مثال بالا، باد (مشبه) به انسانی (مشبهبه) تشبیه شده است که توان از جا برخاستن را دارد، پس در اینجا باد هم منادا، هم استعاره مکنیه و هم تشخیص است.
- اگر منظور از منادا همان انسان باشد، استعاره مصرحه است: «ای گل چه جفا میکنی بر من!»
در اینجا معشوق (مشبه) به گل (مشبهبه) تشبیه شده است، پس گل هم منادا و هم استعاره مصرحه است.
پیشنهاد مطالعه: ندا و منادا چیست؟
تمرین برای شناسایی استعاره در شعر
۱. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
ز عشق آفاق را پر دود دیدم
خرد را دیده خوابآلود دیدم
پاسخ: آفاق استعاره از دنیا و خرد استعاره از عقل است.
۲. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
هر کجا نقاش نقش قامت و لعلش کشید
جلوهی طوبی نگر، سرچشمهی کوثر ببین
پاسخ: لعل استعاره از لب، طوبی استعاره از قامت، کوثر استعاره از لب و دهان است.
۳. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
به خنده از لب خود پر شکر کنی دامن
مرا چو چشم دراندازد از گریبان دُر
پاسخ: دُر استعاره از اشک است.
۴. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی در لفظ دری را
پاسخ: خوکان استعاره از ثروتمندان فاسد است.
۵. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
به چون تو محتشمی بیبها سخن ندهم
بده ز لعل شکر بار قند و بستان دُر
پاسخ: لعل استعاره از لب، قند استعاره از دهان، دُر استعاره از سخن پر محبت است.
۶. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
یک سر به پای همت از این دامگاه دیو
چون مرغ برپرید و مقر بر قمی کنید
پاسخ: پای همت اضافهی استعاری و دامگاه دیو استعاره از دنیا است.
۷. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
به خندهای که بت بادام چشم، شیرین لب
شکر بریزد از آن پستهی دهان که تو راست
پاسخ: بت استعاره از معشوق و شکر استعاره از خندهی دلنشین است.
۸. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
چون بگویی بفشانی گهر از حقهی لعل
چون بخندی بنمایی شکر از مروارید
پاسخ: گهر استعاره از سخن دلنشین، حقهی لعل استعاره از دهان، شکر استعاره از لب یا خندهی معشوق، مروارید استعاره از دندان است.
۹. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
درون دلت شهر بند است راز
نگر تا نبیند در شهر باز
پاسخ: در شهر استعاره از دهان است.
۱۰. در کدام قسمت از بیت زیر استعاره به کار رفته است؟
از آن مرد دانا دهان دوختهست
که بیند که شمع از زبان سوختهست
پاسخ: زبان استعاره از فتیلهی شمع است.
سخن پایانی
استعاره نوعی تشبیه است که گاهی فقط مشبه و گاهی فقط مشبهبه آن میآید. وقتی مشبهبه به تنهایی در جمله بیاید، استعاره مصرحه و وقتی مشبه به همراه یکی از ویژگیها یا اجزای مشبهبه بیاید، استعاره مکنیه داریم. استعارهها همچنین گاهی با تشخیص همپوشانی دارند: وقتی مراد از مشبهبه حذفشده در استعاره انسان باشد، از تشخیص استفاده شده است. منادا نیز وقتی انسان نباشد، در واقع از استعاره استفاده کردهایم.
همانطور که میبینید، استعاره هم مثل دیگر آرایههای ادبی نکتههای زیاد دارد و برای جاافتادن این نکتهها در ذهن، حتما باید مثال حل کنید. حتما متن مقاله را چندینوچندبار بخوانید و با حل مثال برای استعاره در این مقاله، این آرایه ادبی را عمیق یاد بگیرید.
سوالات متداول
- استعاره چیست؟
استعاره نوعی تشبیه است که فقط یکی از ارکان آن یعنی مشبه یا مشبهبه در جمله میآید؛ برای مثال وقتی شاعر میگوید، بتی دارم که گِرد گُل ز سنبل سایهبان دارد، بت در اینجا تشبیه از معشوق، گل تشبیه از چهره او و سنبل تشبیه از موهای معشوق است و هر سه استعارهاند. - ارکان استعاره چه هستند؟
استعاره ۳ رکن اصلی دارد: ۱. مستعار منه (وامگرفته شده از آن)؛ ۲. مستعار له (وام گرفته شده برای آن) و مستعار (جامع) که همان وجه شبه است. برای مثال در جمله «ماه من خندید»، ماه (مشبهبه) مستعار منه، معشوق (مشبه) مستعار له و زیبایی که وجه اشتراک آنهاست، مستعار یا جامع است. - انواع استعاره چیست؟
استعارهها به دو دسته کلی تقسیم میشوند: ۱. استعاره مصرحه (آشکار)؛ ۲. استعاره مکنیه (پنهان). در استعاره مصرحه فقط مشبهبه حضور دارد و در استعاره مکنیه، مشبه همراه با یکی از ویژگیها یا اجزای مشبهبه میآید. - استعاره چه فرقی با تشبیه دارد؟
در تشبیه صریحاً از ادات تشبیه (مثل «مثل»، «چون») استفاده میشود، اما در استعاره این ادات حذف شده و تشابه بهطور ضمنی بیان میشود. - استعاره چه فرقی با مجاز دارد؟
مجاز به معنای کلی «استفاده غیرواقعی از کلمات» است و استعاره نوعی مجاز تشبیهی است که وجه شبه را بهطور ضمنی به کار میبرد. - آیا ادات تشبیه و وجه شبه نیز از ساختار استعاره حذف میشوند؟
بله، در استعاره ادات تشبیه و گاهی وجه شبه حذف میشوند و فقط شباهت مفهوم باقی میماند.
54 پاسخ
سلام وقت بخیر. میشه توضیح بدین که استعاره چیست فارسی دهم؟ خیلی برام سخت شده که این آرایه ادبی رو بفهمم. اگر ممکنه ساده و با یه مثال توضیح بدین. ممنون از راهنماییتون
استعاره، همانطور که در فارسی دهم تدریس میشود، آرایهای ادبی است که با هنرمندی، یک مفهوم را بهجای مفهومی دیگر بهکار میبرد. در حقیقت، استعاره، تشبیهی است که در آن ابزار مقایسهای مانند “مانند” یا “چون” حذف شدهاند.
برای نمونه، وقتی میگوییم “خورشید عدالت طلوع کرد”، عدالت به خورشید تشبیه شده است تا روشنایی و قدرت آن را به تصویر بکشد، بدون اینکه از کلمات مقایسهای استفاده کنیم.
توضیح رابطه بین استعاره و مجاز واقعا برام جالب بود. ممنون که اینقدر دقیق توضیح دادی.
سلام زهرا عزیز
خوشحالیم که این مقاله براتون مفید و کاربردی بوده.
سلام مقاله عالی بود میشه لطفا ترفند های شناسایی استعاره ها رو بهم بگین
اگر در یک جمله لفظی به کار رفته باشد که به معنی حقیقی خودش معنا نمیدهد، بلکه جای آن «چیزی دیگر» نشسته باشد یعنی واژه «مُستعارمنه» به معنای اصلیاش به کار نرفته، بلکه به «مُستعارلَه» ارجاع داده باشد آن استعاره است.
توضیحاتتون عالی بود ممنون میشم برای اضافه استعاری مثال های بیشتری بزنید
این مقاله رو ذخیره میکنم تا برای امتحان ازش استفاده کنم. واقعا کامل و بینقص بود
چطوری استعاره رو از دیگر آرایهها تفکیک کنیم؟
نکتههای مربوط به اضافه استعاری برام روشن شد. همیشه برام گیجکننده بود، ولی الان دیگه فهمیدم.
تشخیص استعاره از هم واقعا رو مخ سخت بود ولی شما عالی تو این مقاله توضیح دادین مثالها واقعا کمک کرد! حالا راحت میتونم استعارهها رو از هم تشخیص بدم.
همیشه برام سخت بود که فرق بین استعاره مصرحه و مکنیه رو بفهمم، اما الان کاملا برام روشن شد. عالی بود
سلام وقت بخیر ممنون میشم استعاره های پرتکرار در ادبیات فارسی رو توضیح بدین
استعاره مصرحه مجرده چیست ؟ ممنون میشم با مثال توضیح بدین ؟؟؟؟؟
استعاره مصرحه مجرده چیه تفاوتش با استعاره مصرحه مطلقه چیه ؟؟؟؟؟
سلام خیلی ممنونم از مقاله عالی توون تفکیک استعاره از دیگر آرایهها ادبی دیگه چطوری ممنونم میشم راهنمایی کنید
سلام وقت بخیر مرسی برای مقاله عالی تون
استعاره چیه؟ میشه یه مثال هم بزنید.
با سلام استعاره یعنی وقتی یه واژه یا چیز رو به جای چیز دیگهای میذاریم که بینشون شباهتی هست، تا متن یا شعر زیباتر و پرمعنا بشه. مثلا وقتی میگیم «لعل»، منظور لب معشوقهست.
سلام لطفا یه مثال برای استعاره میزنید؟
با سلام
بله، چند نمونه:
«لعل» استعاره از لب معشوقه
«ماه» استعاره از معشوقه
«قلب» استعاره از انسان مهربان
استعاره مصرحه مجرده یعنی چی؟ یه مثال بزنید.
با سلام وقت بخیر
استعاره مصرحه مجرده، اونیه که مشبهبه همراه ویژگیهای مشبه در جمله بیاد. مثلا «سرو سوی بوستان آید همی» که «سرو» استعاره از معشوق است.
استعاره مکنیه چیه؟ یه مثال میزنید؟
با سلام
استعاره مکنیه یا پنهان، وقتی است که مشبه هست ولی مشبهبه حذف شده. مثل جمله «قلبش مهربان بود»، که «قلب» استعاره از انسانی مهربان است.
چطوری میتونم بفهمم آیا یه جمله استعاره داره یا نه؟
با سلام
چند نکته برای تشخیص استعاره وجود داره :
تشبیه پنهان: معمولا یه تشبیهِ نهان پشت استعاره هست که اگر بهش دقت کنی درمییابی.
معنای استعاری: ببین کلمهای که استفاده شده آیا معنای واقعیاش هست یا استعاری (غیرواقعی)؛ اگر معنای استعاری باشه، احتمال استعاره زیاد است.
منادا و ویژگیهای انسانی: وقتی به اشیاء غیرانسانی صفت یا رفتار انسانی بدیم، معمولا استعاره مکنیه رخ داده
استعاره مکنیه گسترده چیطوریه؟
با سلام
وقتی استعارهٔ مکنیه در قالب عبارتی یا جملهای نه یک ترکیب اضافی ساده، به کار رود، آن را «گسترده» مینامند. برای نمونه، در جملهٔ «دریا خشمگین شد و صخرهها را بلعید»، دریا به انسانی تندخو تشبیه شده و خصلتهای انسانیِ «خشم» و «بلعیدن» بر آن افکنده شده است.
یه مثال ساده از استعاره میتونی بگی؟
سلام ثریا عزیز
بله، مثلاً «ساعت آمد». در اینجا «ساعت» به جای «علی» آمده چون علی فردی بسیار منظم هست و ما ویژگیِ نظم را از «ساعت» گرفتیم.
سلام وقت بخیر یه سوال استعاره عنادیه یعنی چی؟
سلام امیر عزیز
استعارهٔ عنادیه یعنی بهکار بردن واژهای که ظاهرش خلاف مقصود اصلی هست در این روش ، گوینده عمداً واژهای میگوید تا معنای مخالف آن را برسونه.
سلام وقت بخیر خیلی ممنونم برای این مقاله هم از نویسنده تشکر میکنم هم از سایت سلام
خیلی کاربردی ، ساده همه چیز رو توضیح داده بودین
سلام مهرناز عزیز خیلی خوشحالیم که این مقاله براتون مفید و کاربردی بوده.
ارکان استعاره یعنی چی؟
سلام محمد عزیز
استعاره ۳ رکن اصلی داره:
مستعار منه (آن چیزی که «وام داده» شده)
مستعار له (آن چیزی که «وام گرفته» شده)
مستعار (جامع) که همون وجه شبه (ویژگی مشترک) است.
استعاره مصرحه مرشحه چطوریه؟ممنون میشم توضیح بدین
سلام ملینا عزیز
در این نوع، استعاره همراه با صفتی از «مشبهبه» بیان میشه. مثلاً «ماهِ تابان» به معنای چهره زیبا یا معشوق روشن و درخشان است، «تابان» صفت مشبهبه است .
با سلام
یکی از انواع استعاره مکنیه چیه؟
با سلام
یکی از انواعش «اضافه استعاری» است: وقتی ترکیب اضافی (مضاف + مضافالیه) باشه، ولی رابطهاش استعاری باشه. مثلاً «دستِ تقدیر» «دست» (ویژگی) به «تقدیر» نسبت داده شده، چون تقدیر مثل انسانی فرض شده است.
استعاره مطلقه» چیه؟
با سلام
وقتی مستعار با صفت یا جزئی از هر دو ، هم مشبه و هم مشبهبه ، بیان شده باشه، اون رو «مطلَقه» میگن. مثالی که مقاله زده: «خورشیدِ زرّین، بالهای خود را بر کوهها گسترد» ،خورشید استعارهای از پرنده است؛ «زرّین» ویژگی مشبهبه (درخشش) و «بال گستردن» ویژگی مشبه (پرنده)
سلام، ممنون از مقاله خوبتون. خیلی به دردم خورد. یه سوال داشتم در جمله «ساعت آمد» دقیقاً ارکان استعاره چیه؟
با سلام
در «ساعت آمد»
مستعار منه = «ساعت» (ما از ساعت مفهوم «دقت و نظم» را قرض گرفتیم)
مستعار له = «علی»
مستعار جامع = «نظم و پایبندی زمان» که وجه شبه بین علی و ساعت است .
سلام ممنونم بابت این مطلب مفید. خیلی ساده و قابل فهم توضیح دادید.میشه خیلی کوتاه استعاره مصرحه رو توضیح بدین
سلام ارش عزیز
استعاره مصرحه (آشکار) وقتی است که فقط «مشبهبه» در جمله بیاد. یعنی اسم چیز دوم (مشبهبه) رو به جای اولی (مشبه) بیاریم چون شباهت وجود داره .
مرسی از وقتی که گذاشتید، نوشتهتون عالی و قابل استفاده بود. یه لیست کوتاه از انواع استعاره بهم میگین ؟
با سلام وقت بخیر
استعاره به دو نوع کلی تقسیم میشه: استعاره مصرحه و استعاره مکنیه.
سلام وقت بخیر یه سوال داشتم استعاره مکنیه چیه؟
با سلام
استعاره مکنیه یا پنهان، وقتی است که مشبه هست ولی مشبهبه حذف شده. مثل جمله «قلبش مهربان بود»، که «قلب» استعاره از انسانی مهربان است.
استعاره مصرحه مجرده چی میگه ؟؟؟
سلام حامد عزیز وقتی در استعاره مصرحه، مستعار (کلمه قرضگرفتهشده) با یه صفت یا جزئی از مشبه بیان میشه، اون رو «مجرّده» میگن. مثلاً «بهارِ دلکش آمد» — «گلها» استعاره است از چیزی زیبا، و «دلکش» صفت همراه.
سلام وقتتون بخیر
یه مثال از استعاره مصرحه میزنید ؟
سلام مهناز عزیز بله حتما
مثلاً جشن شکوفههای علمآموزی اینجا شکوفهها استعاره مصرحه از دانشآموزانه، چون «دانشآموزان» با «شکوفهها» مقایسه شدند ولی فقط «شکوفه» بیان شده.