جمله چیست؟ | معرفی کامل انواع جمله در زبان فارسی

جمله‌ها بزرگترین ساختار نظام‌مند زبان فارسی هستند که با ترکیب واژه‌ها ساخته می‌شوند. هر کدام از این واژه‌‌ها یکی از اجزای جمله به حساب می‌آیند و نقش دستوری خاصی برعهده دارند. برای شناسایی این اجزا و درک درست معنای جمله‌ها، ابتدا باید با تعریف جمله و انواع آن آشنا شویم.

پس بیایید از سوال «جمله چیست؟» شروع کنیم و سپس به بررسی انواع جمله بپردازیم. پیشنهاد می‌کنیم مطلب جمله سازی کلاس اول را هم بخوانید.

جمله چیست؟

وقتی واژه‌ها با نظمی خاص کنار هم قرار بگیرند و پیامی مشخص را به مخاطبان خود منتقل کنند، ترکیب آن واژه‌ها را جمله می‌نامیم. در واقع، جمله مجموعه‌ای از واژه‌هاست که از اندیشه‌ها، هیجانات و خواسته‌های درونی ما یا خبرهای بیرونی جهان خارج حکایت دارد. هدف از بیان جمله، برقراری ارتباط و نسبت بین ۲ موضوع است؛

مثلا وقتی می‌گوییم: 

• «علی رفت»، عمل رفتن را به علی نسبت داده‌ایم.

جمله بالا از ۲ کلمه تشکیل شده است. همه جمله‌ها همین‌گونه‌اند و از مجموعه‌ای کلمه ساخته شده‌اند.

جدول انواع جمله با مثال

در ادامه، جدول انواع جمله قرار داده شده که هر نوع جمله را همراه با مثال نشان می‌دهد:

دسته بندی های جمله	انواع جمله	مثال
اثبات و نفی	جمله مثبت	معلم وارد کلاس شد.
	جمله منفی	معلم وارد کلاس نشد.
مفهوم جمله	جمله خبری	حسن امروز غایب است.
	جمله پرسشی	کدامشان برنده می‌شود؟
	جمله‌ امری	آن کتاب را بیاور!
	جمله‌ عاطفی	چه دردافزاست رنج نامرادی!
وجود و عدم وجود فعل	جمله اسنادی (جمله اسمیه)	هوا سرد است.
	جمله های دارای افعال تایم (جمله فعلیه)	او کتاب می‌خواند.
جمله از نظر نوع فعل	جمله دارای افعال ناگذر	برگ‌ها ریختند.
	جمله دارای افعال گذرا به مفعول	کتاب را خواندم.
	جمله دارای افعال گذرا به متمم	با دوستم صحبت کردم.
	جمله دارای افعال گذرا به مفعول و متمم	دفترش را به معلم داد.
	جمله دارای افعال گذرا به مسند (اسنادی)	پدرم خسته بود.
	جمله دارای افعال گذرا به مفعول و تمیز	ما او را صادق می‌دانستیم.
	جمله دارای افعال گذرا به متمم و تمیز	او به پسرش، عادل می‌گفت.
جمله از نظر ساختمان	جمله های ساده	علی رفت
	جمله های مرکب	وقتی که رسیدم، او رفته بود
رعایت و عدم رعایت (جایگاه دستوری اجزای جمله)	جمله دستورمند	باید خود را پیدا کنیم.
	جمله نادستورمند	باید پیدا کنیم خود را.

انواع جمله از نظر مفهوم و شیوه بیان

حالا که با تعریف جمله و انواع کلمه‌های تشکیل‌دهنده آن آشنا شدیم، نوبت به بررسی انواع آن از نظر مفهوم می‌رسد. همان‌طور که گفتیم، همه جمله‌های حاوی یک پیام‌اند. این پیام‌ها انواعی دارند:

• جمله خبری
• جمله پرسشی
• جمله عاطفی
• جمله امری

دقت کنید که همه انواع جمله‌ها از نهاد و گزاره تشکیل می‌شوند. برای مطالعه بیشتر درباره نقش نقش نهاد و گزاره در جمله، مقاله نهاد و گزاره چیست را مطالعه کنید. 

جمله خبری

جمله‌هایی را که به‌وسیله آن‌ها از وقوع کاری یا پذیرش حالت و صفتی خبر می‌دهیم را جمله‌های خبری می‌گوییم. این جمله‌ها به‌صورت کلی به ۲ نوع جمله‌های مثبت و منفی تقسیم می‌شوند:

جمله خبری مثبت	جمله خبری منفی
علی می‌آید.	علی نمی‌آید.
محمد به امتحان دینی رسید.	محمد به امتحان دینی نرسید.
حسن امروز غایب است.	حسن امروز غایب نیست.
رضا سخت‌کوش است.	رضا سخت‌کوش نیست.

جمله پرسشی

جمله پرسشی، جمله‌ای‌ست که به‌کمک آن از موضوعی سوال می‌کنیم. جمله پرسشی به‌صورت کلی به ۴ نوع تقسیم می‌شود:

• نوع اول: صورت آن درست شبیه جمله خبری‌ست، با این تفاوت که لحن کلام عوض می‌شود و در پایان جمله، علامت سوال قرار می گیرد. مثل جمله «حسن آمد؟» که در هنگام گفتن آن، کلمه «آمد» را کشیده‌تر از حالت خبری بیان می‌کنیم.
• نوع دوم: وقتی به آغاز جمله‌های خبری، کلمه «آیا» اضافه کنیم، به جمله پرسشی تبدیل می‌شوند: «آیا حسن آمد؟»
• نوع سوم: استفاده از کلمات پرسشی مانند که، چه، کدام، کی، چه‌وقت، چقدر، چگونه، چند، کجا و چرا.
• نوع چهارم: آمدن هم‌زمان کلمه «آیا» در کنار یکی‌دیگر از کلمات پرسشی: «آیا کدامشان برنده می‌شود؟»

جمله‌ امری

در جمله‌های امری، فرمانی به کسی توسط کسی دیگر داده می‌شود. مضمون این فرمان‌ها بر انجام دادن کاری یا پذیرفتن حالتی دلالت دارد:

• انجام کار:‌ «آن کتاب را بیاور!»
• پذیرفتن حالت: «آرام باش!»

جمله عاطفی

جمله عاطفی با حالتی از شور و هیجان بیان می‌شود. مضمون جمله‌های عاطفی بر هیجانات مختلف مانند اندوه، شادی، درد، نفرت، آرزو و افسوس دلالت دارند. جمله‌ها عاطفی معمولا با واژه «چه» ساخت می‌شوند:

• «چه می‌کنه این بازیکن!»
• «چه ناجوانمردانه!»
• «چه دردافزاست رنج نامرادی!»

گاهی‌اوقات، صوت‌هایی مانند «آه»، «آخ»، «وای!» و «هیس»، جایگزین جمله عاطفی می‌شوند. 

انواع جمله از نظر ساختمان

جمله‌ها از نظر ساختمان به ۲ دسته تقسیم می‌شوند:

• جمله ساده: این جمله‌ها تنها یک فعل دارند: «علی رفت».
• جمله‌ مرکب: جمله‌هایی هستند که بیش از یک فعل دارند: «وقتی که رسیدم، او رفته بود».

انواع جمله از نظر تعداد اجزا

نهاد، فعل، مفعول، متمم و مسند اجزای اصلی جمله را تشکیل می‌دهند. از ترکیب این اجزا با یکدیگر می‌توان جمله‌های ۲ جزئی، ۳ جزئی و ۴ جزئی نوشت:

جمله ۲ جزئی

جمله‌های ۲ جزئی از نهاد و فعل تشکیل می‌شوند:

• «فاطمه خندید».
• «رضا دوید».

جمله ۳ جزئی

جمله‌های ۳ جزئی با ترکیب‌های زیر ساخته می‌شوند:

1. نهاد + مفعول + فعل: «حسن کتاب را خرید» / «من او را دیدم».

مفعول کلمه‌ای‌ست که بعد از را می‌آید و برای تشخیص آن از عبارت‌های پرسشی «چه‌کسی را» و «چه‌چیزی را» استفاده می‌کنیم.

2. نهاد + مسند + فعل: «هوا سرد است» / «علی زرنگ است».

صفت یا حالتی را که به نهاد نسبت داده می‌شود، مسند می‌گوییم. برای تشخیص مسند از عبارت‌های پرسشی «چه»، «چطور» و «چگونه» استفاده می‌‌کنیم. 

3. نهاد + متمم + فعل: «علی از جنگل می‌ترسید».

متمم‌ها کلماتی هستند که بعد از حروف اضافه مانند با، به، از، در و… می‌آیند.

  جمله ۴ جزئی

جمله‌های ۴ جزئی با ترکیب‌های زیر ساخته می‌شوند:

1. نهاد + مفعول + متمم +‌ فعل: «رضا مدادش را به دوستش قرض داد». 
2. نهاد + مفعول + مسند + فعل: «فارابی را معلم ثانی می‌نامند».
3. نهاد + متمم + مسند + فعل: «زرافه از فیل بلندتر است».

انواع جمله از نظر فعل

جمله‌ها در زبان فارسی از نظر نوع فعل به دو دسته اسنادی و تام تقسیم می‌شوند. علاوه بر این دو نوع، در ساختار برخی از جمله‌ها، فعلی وجود ندارد یعنی بدون فعل هستند. در ادامه، جمله با افعال اسنادی و جمله با افعال تام و جمله‌های بدون فعل را با مثال‌ بررسی می‌کنیم تا تفاوت آن‌ها را بهتر درک کنید.

۱. جمله اسنادی

افعال اسنادی مانند فعل‌های «است، بود، شد، گشت، گردید و…» برای بیان انجام یک کار خاص استفاده نمی‌شوند بلکه با استفاده از آن‌ها صفت و حالتی را به نهاد جمله نسبت می‌دهیم.

۲. جمله با فعل تام (فعلیه)

افعال تام برعکس افعال اسنادی یا ربطی هستند که فقط برای نسبت دادن صفت و حالت به یک اسم، استفاده می‌شوند.

۳. جمله بی‌فعل

گاهی جمله‌ای فعل ندارد اما معنایش کامل است. این جمله‌ها بیشتر در گفت‌وگوهای روزمره یا دعا و آرزو به کار می‌روند.

جمله‌های اسنادی (جمله اسمیه)	هوا سرد است.
جمله‌های دارای افعال تام (جمله فعلیه)	او کتاب می‌خواند.
جمله‌های بی‌فعل	عیدت مبارک

انواع جمله از نظر نوع فعل

جمله‌های دارای فعل از نظر گذرا بودن یا ناگذر بودن فعل با هم تفاوت دارند و خود جمله‌های گذرا نیز دارای انواع مختلفی چون گذرا به مفعول، گذرا به متمم و… هستند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم.

نوع جمله از نظر نوع فعل	توضیح	مثال
جمله دارای افعال ناگذر	فعل تنها با فاعل معنای کامل می‌دهد و نیازی به مفعول یا متمم ندارد.	برگ‌ها ریختند.
جمله دارای افعال گذرا به مفعول	فعل برای کامل شدن معنا به مفعول نیاز دارد.	کتاب را خواندم.
جمله دارای افعال گذرا به متمم	فعل به همراه حرف اضافه و اسم بعد از آن معنا می‌گیرد.	با دوستم صحبت کردم.
جمله دارای افعال گذرا به مفعول و متمم	فعل برای کامل شدن معنا به هر دو جزء، یعنی مفعول و متمم، نیاز دارد.	دفترش را به معلم داد.
جمله دارای افعال گذرا به مسند (اسنادی)	فعل، صفت یا حالتی را به نهاد نسبت می‌دهد و با مسند معنا پیدا می‌کند.	پدرم خسته بود.
جمله دارای افعال گذرا به مفعول و تمیز	فعل علاوه بر مفعول، به واژه‌ای نیاز دارد که معنای آن را روشن‌تر کند (تمیز).	ما او را صادق می‌دانستیم.
جمله دارای افعال گذرا به متمم و تمیز	فعل برای کامل شدن معنا، هم متمم و هم تمیز می‌خواهد.	او به پسرش، عادل می‌گفت.

انواع جمله از نظر اثبات و نفی

جمله‌ها در زبان فارسی اگر برای اثبات یک چیز به کار بروند مثبت هستند و اگر برای  نفی یک چیز استفاده شوند، منفی هستند.

مثبت یا منفی بودن یک جمله را مثبت یا منفی بودن فعل آن تعیین می‌کند. در ادامه، نمونه‌هایی از جمله‌های مثبت و منفی را برایتان آورده‌ایم:

جمله مثبت	جمله منفی
معلم وارد کلاس شد.	معلم وارد کلاس نشد.
امروز هوا گرم است.	امروز هوا گرم نیست.
او به مدرسه رفت.	او به مدرسه نرفت.

انواع دیگری از جمله

در زبان فارسی انواع دیگری از جمله وجود دارد که در دسته‌بندی‌های دیگر قرار نمی‌گیرند و اهمیت کمتری نسبت به آن‌ها دارند اما  شناخت و یادگیری آن‌ها نیز مهم است و به همین علت در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم.

• جمله معترضه
• جمله نقل قول
• شبه‌جمله
• جمله دستورمند و نادستورمند

جمله معترضه چیست؟

جمله معترضه یا میان‌جمله، جمله‌ای است که معمولاً بین دو خط تیره قرار می‌گیرد و توضیحی درباره‌ی یکی از اجزای جمله مانند فاعل یا مفعول می‌دهد یا حالت دعایی دارد.
برای مثال در جمله‌ی «دوستم – که همیشه وقت‌شناس است – زودتر رسید.»، عبارت «که همیشه وقت‌شناس است» جمله‌ی معترضه است.

جمله نقل قول چیست؟

جمله نقل قول، جمله‌ای است که سخن فرد دیگری را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بیان می‌کند. اگر نقل قول مستقیم باشد، باید آن را داخل گیومه («») قرار دهیم.
برای نمونه: «استاد گفت: «موفقیت نتیجه‌ی پشتکار است.»» جمله‌ای با نقل قول مستقیم است.

شبه‌جمله چیست؟

شبه‌جمله‌ها عبارت‌هایی هستند که بدون داشتن فعل، معنای یک جمله کامل را منتقل می‌کنند. این عبارات معمولاً شامل منادا، صوت، یا ترکیباتی هستند که مفهوم جمله را در خود دارند.
مثلاً «به‌به!» یا «درود!» هر دو بدون فعل، معنی روشنی دارند.

جمله دستورمند و نادستورمند چیست؟

جمله‌های دستورمند، ساختار درست و مطابق با دستور زبان فارسی دارند؛ اما جمله‌های نادستورمند گاهی به دلیل زیبایی، وزن یا سبک ادبی از این ساختار پیروی نمی‌کنند.
در شعر و محاوره، جمله‌های نادستورمند برای تأکید یا آهنگ کلام به کار می‌روند.

جمله نادستورمند	حالت دستورمند جمله
باید پیدا کنیم خود را.	باید خود را پیدا کنیم.
دارد می‌رسد باران.	باران دارد می‌رسد.
شنیدم آواز خوشی از دور.	آواز خوشی از دور شنیدم.

نحوه تشخیص جمله

برای شناسایی جمله، باید به وجود فعل و معنای عبارت توجه کنیم. هرگاه در عبارتی فعلی به کار رفته باشد، آن عبارت جمله محسوب می‌شود. حتی یک فعل به‌تنهایی نیز می‌تواند جمله باشد،  البته اگر آن فعل، یکی از افعال موجود در جمله مرکب نباشد همچنین باید به شبه‌جمله‌ها هم دقت کنیم، زیرا آن‌ها نیز نقش جمله کامل را دارند.

انواع کلمات تشکیل‌دهنده جمله

در زبان فارسی ۷ نوع کلمه وجود دارد. برای اینکه کمی بیشتر درباره جمله و چیستی آن تامل کنیم، بیایید نگاهی به انواع کلمه بیندازیم:

• اسم 
• فعل
• ضمیر
• صفت
• قید
• حرف اضافه
• شبه‌جمله (صوت)

جایگاه اسم در جمله

در جمله‌ها عمل یا حالت و صفتی را به کسی یا چیزی نسبت می‌دهیم. به کلمه‌هایی که معمولا در آغاز جمله می‌آیند و چیزی به آن‌ها نسبت داده شده است، اسم می‌گوییم. به‌عنوان‌مثال، در جمله «شیشه شکست»، شکستن را به شیشه نسبت داده‌ایم، پس کلمه شیشه در اینجا «نقش اسمی» دارد.

جایگاه فعل در جمله

فعل مهم‌ترین جزو جمله است و معمولا در پایان آن قرار می‌گیرد. فعل‌ها وظیفه برقراری نسبت بین دیگر بخش‌های جمله را بر عهده دارند. جمله زیر را ببینید:

• «علی به خانه رفت».

جمله بالا بدون واژه «رفت» ناقص است، زیرا هنوز نسبتی بین علی و خانه برقرار نشده است. اضافه‌شدن فعل به این جمله باعث معنادارشدن آن می‌شود. در واقع ما چیزی به‌نام جمله بدون فعل نداریم، زیرا همان‌طور که گفتیم، جمله یک عبارت معنادار است و پیام مشخصی را منتقل می‌کند و فعل‌ها مسئول اصلی انتقال پیام‌اند.  

پیشنهاد مطالعه: آشنایی با انواع فعل در فارسی

جایگاه ضمیر در جمله

گاهی به‌جای اسم‌ها از ضمیر اشاره آن‌ها استفاده می‌کنیم؛ مثلا در جمله بالا اگر مخاطب ما علی را بشناسد و جمله‌های قبلی درباره او بوده باشد، می‌توانیم به‌جای «علی» بگوییم:

• «او به خانه رفت».

او در اینجا جایگزین اسم شده است. او، آن‌ها، تو و دیگر واژه‌هایی را که جایگزین اسم می‌شوند، ضمیر می‌گوییم.

جایگاه صفت در جمله

برای توضیح بیشتر اسم‌ها از صفات کمک می‌گیریم. مثلا در جمله بالا برای نشان‌دادن تلاش علی، می‌گوییم:

• «علیِ کوشا به خانه رفت».

صفت‌ها کلماتی وابسته به اسم‌ هستند و با آمدن به دنبال اسم، توضیح بیشتری درباره‌ آن می‌دهند. 

جایگاه قید در جمله

فعل‌ها هم مانند اسم‌ها می‌توانند وابسته بگیرند. همان‌طور که صفت‌ها وابسته اسم‌اند، قید‌ها نیز وابسته فعل‌اند. به‌عنوان‌مثال، جمله «علی به خانه رفت» را می‌توان با قیدهایی مانند شتابان کامل‌تر کرد:

• «علی شتابان به خانه رفت».

جایگاه حرف اضافه در جمله

حروف اضافه به‌خودی‌‌خود معنایی ندارند و برای برقراری پیوند بین دیگر کلمات در جمله از آن‌ها استفاده می‌کنیم؛ مثلا در همان جمله «علی به خانه رفت»، خانه قید جمله است که به وسیله حرف اضافه «به»، به دیگر کلمات جمله ربط پیدا کرده است. 

جایگاه شبه‌جمله (صوت) در جمله

بعضی تک‌کلمه‌ها به‌تنهایی معنایی را به مخاطب منتقل می‌کنند. مثلا فرض کنید در انتظار چیزی هستید و کسی به شما می‌گوید که آن چیز حتما محقق می‌شود. حالا اگر شما در جواب او بگویید «کاش»، همین کلمه به‌تنهایی معنایی را منتقل می‌کند. به‌این‌دست از واژه‌ها یا کلمات، شبه‌جمله می‌گوییم. 

حذف اجزای جمله چیست؟

در ادبیات فارسی، بسیاری از اجزای جمله بنا بر اختصار یا قرینه لفظی و معنوی قابل حذف هستند. این اجزا عبارتند از:

• فعل
• نهاد
• ضمیر
• مسند
• مفعول
• متمم
• حرف اضافه 
• حرف ربط
• سایر اجزای جمله مثل  موصوف و صفت، قید، مضاف و مضاف‌الیه

۱. حذف فعل:
فعل‌ها هر‌چند بخش اصلی جمله هستند، در مواردی می‌توانند حذف می‌شوند، در ادامه این موارد را برایتان آورده‌ایم:

• دعا یا تعارف: «”به خدا قسم” در اینجا فعل (می‌خورم) حذف شده است»
• جمله پرسشی با ضمیر «کو»: «کفش‌هایم کو؟ (کفش‌هایم کجاست؟)»
• ضرب‌المثل: «”چاردیواری اختیاری” در اینجا فعل (است) حذف شده است»
• جمله مرکب هم‌پایه: «پدر میوه خریده (در اینجا فعل است حذف شده) و آن‌ها را شسته است»
• قرینه معنوی: «”کی می‌رسید؟ تا یک ساعت دیگر” در اینجا فعل (می‌رسم) حذف شده است»
• جمله‌هایی که حرف ربط دارند: «باران که شروع شد، چه یک ساعت (ادامه دارد) چه سه ساعت (ادامه دارد)»
  (در این جمله فعل «ادامه دارد» در هر دو بخش حذف شده است و شکل کامل جمله به صورت «باران که شروع شد، چه یک ساعت ادامه دارد چه سه ساعت ادامه دارد» است.)
• جمله‌هایی که مسند آن‌ها صفت تفضیلی است: «گرسنه ماندن بهتر (است) از طلبیدن ناحق» (در این جمله فعل اسنادی «است» حذف شده و شکل کامل جمله به صورت «گرسنه ماندن بهتر است از طلبیدن ناحق» است.)
• جمله‌های پرسشی: «چه خبر (است) در شهر؟» (در این جمله فعل «است» حذف شده و شکل کامل آن به صورت «چه خبر است در شهر؟» است.)
• جمله‌های تعجبی: «چه روز زیبایی (است) که بهاری چنین فرا رسید!» (در این جمله فعل اسنادی «است» حذف شده و شکل کامل جمله به صورت «چه روز زیبایی است که بهاری چنین فرا رسید!» است.)
• اصطلاحات نظامی و ورزشی: «به صف‌آرایی (بایستید)!» (در این جمله فعل «بایستید» حذف شده و شکل کامل جمله به صورت «به صف‌آرایی بایستید!» است.)
• در علائم رانندگی: «پارک ممنوع (است)» (در این جمله فعل اسنادی «است» حذف شده و شکل کامل جمله به صورت «پارک ممنوع است» است.)
• به قرینه لفظی جمله قبل: «مهرداد کجا رفت؟ مدرسه (رفت)» (در این جمله فعل «رفت» حذف شده و شکل کامل جمله به صورت «مهرداد کجا رفت؟ مدرسه رفت» است.)

۲. حذف نهاد:
نهاد جمله وقتی تکراری باشد یا نهاد فعل‌های اول شخص و دوم شخص مفرد و جمع باشد معمولاً حذف می‌شوند:  می‌تواند حذف شود:

• «مادرم به خرید رفت،گلدان‌های زیبایی خرید» در اینجا قبل از کلمه گلدان‌های زیبا می‌تواند نهاد مادرم بیاید اما برای جلوگیری از تکرار حذف شده‌است.
• افعال اول و دوم شخص: «(من) شنیده بودم غریبه‌ای وارد شهر شده است»
  

۳. حذف ضمیر:
اگر ضمیرهای منفصل و جدا در نقش فاعل یا نهاد جمله به کار بروند، در حالی که گوینده یا نویسنده بر آن‌ها تأکید نکرده باشد، می‌توان آن‌ها را حذف کرد:

• «به دیدن من می‌آیی؟»( در اینجا نهاد محذوف «تو» است)
  

۴. حذف مسند:
مسند و فعل اسنادی و وابسته‌های آن نیز در بعضی موارد می‌توانند حذف شوند:

• «چه کسی غایب است؟»
• «سارا»(در جمله پاسخ، مسند «غایب» و فعل اسنادی «است» حذف شده‌اند.)
  

۵. حذف مفعول:
مفعول و نقش‌نمای مفعولی «را» در بعضی موارد می‌توانند حذف شوند:

• «چه کسی نانوای جدید را می‌شناسد؟»
• «من می‌شناسم»
• در جمله دوم مفعول (معلم جدید) و نقش‌نمای مفعولی (را) به قرینه لفظی حذف شده‌اند.
  

۶. حذف متمم:
متمم کلمه یا کلمه‌ای است که بعد از حرف اضافه می‌آید. متمم و حرف اضافه همراه آن نیز قابل حذف هستند:

• «به سوی سمنان حرکت کردیم و ساعت ۹:۳۰ صبح رسیدیم»
• در قسمت دوم جمله بعد از ساعت ۹:۳۰ صبح متمم کویر و حرف اضافه همراه آن(به سمنان) حذف شده است.
  

۷. حذف حرف اضافه:
حروف اضافه خود نیز به تنهایی قابل حذف هستند:

• «صبح تا شب کار می‌کنم»( حرف اضافه «از» از ابتدای جمله حذف شده است و شکل کامل جمله صبح تا شب کار می‌کنم می‌باشد)
  

۸. حذف حرف ربط:
حروف ربط هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز، مانند «که»، نیز می‌توانند به قرینه معنوی حذف شوند:

• «چطور شد سراغی از ما گرفتید؟»( در اینجا حرف ربط وابسته‌ساز «که» به قرینه معنوی از جمله زیر حذف شده است و شکل کامل جمله به صورت «چطور شد که سراغی از ما گرفتید؟» است.)
  

۹. حذف سایر اجزای جمله:
موصوف و صفت، قید و مضاف و مضاف‌الیه و حتی اجزای جمله‌های پاسخی نیز قابل حذف‌اند:

• موصوف و صفت:
  «علی کتاب قطور را برداشت و مطالعه کرد.»
  (در اینجا موصوف و صفت «کتاب قطور را» در جمله دوم حذف شده است و شکل کامل جمله به صورت «علی کتاب قطور را
•  برداشت و کتاب قطور را مطالعه کرد.» است.)
• انواع قید:
  «دیروز فیلمی دیدم و نقد آن را نوشتم.»
  (در این جمله قید «دیروز» در جمله دوم حذف شده است و شکل کامل جمله به صورت «دیروز فیلمی دیدم و دیروز نقد آن را نوشتم.» است.)
• مضاف و مضاف‌الیه:
  «نامه مدیر را گرفتم و به همکاران تحویل دادم.»
  (در جمله دوم مضاف و مضاف‌الیه «نامه مدیر را» حذف شده است و شکل کامل جمله به صورت «نامه مدیر را گرفتم و نامه مدیر را به همکاران تحویل دادم.» است.)
• حذف در جمله‌های پاسخی:
  «کدام فیلم را دیده‌اید؟ فیلم جدید.»
  (در پاسخ مفعول «فیلم جدید» و نقش‌نمای مفعولی «را» حذف شده‌اند و شکل کامل جمله به صورت «فیلم جدید را دیده‌ام.» است.)
• حذف تمامی اجزای جمله به جز یک جزء:
  «صبحانه؟ ناهار؟»
• هیچ‌کدام.
  (در این جمله تمامی اجزای جمله اصلی «هیچ‌کدام را نخورده‌ام» به جز یک جزء حذف شده‌اند.)

سخن پایانی 

جمله چیست؟ جمله‌ها عبارت‌های معناداری هستند که از طریق چینش منظم و ساختارمند کلمات در کنار یکدیگر ساخته می‌شوند. کلمات سازنده جمله‌ها در زبان فارسی به هفت نوع اسم، فعل، صفت، حرف، صوت، ضمیر و قید تقسیم می‌شوند. ما با کنار هم قراردادن قاعده‌مند این کلمه‌ها و بیان انواع جمله‌های خبری، پرسشی، امری و عاطفی، مقصودمان را به دیگران می‌رسانیم. نکته مهم اینکه ساختار جمله‌ بیش از هر چیزی تحت‌تاثیر اجزای اصلی آن‌ یعنی نهاد، فعل، مفعول، مسند و متمم قرار دارد، زیرا چینش منظم آن‌ها در کنار یکدیگر منجر به ساختن جمله می‌شود.    

سوالات متداول

1. جمله چیست؟
   چینش منظم و ساختارمند کلمات در کنار یکدیگر با هدف رساندن پیامی مشخص به مخاطب را جمله می‌گویند. جمله‌ها همیشه معنادارند و از رابطه بین ۲ یا چند چیز حکایت می‌کنند.
2. انواع جمله شامل چه مواردی‌ست؟
   جمله‌ها از نظر پیام و مفهوم به ۴ دسته جمله‌های خبری، پرسشی، امری و عاطفی تقسیم می‌شوند.
3. انواع جمله از نظر ساختمان چه هستند؟
   جمله‌ها از جنبه ساختمان به ۲ دسته اصلی ساده و مرکب تقسیم می‌شوند. جمله‌های ساده فقط یک فعل دارند، اما جمله‌های مرکب دارای بیش از یک فعل هستند.