جمله امری | تعریف، انواع و مثال‌های کاربردی برای پایه چهارم تا هفتم

آیا تابه‌حال دقت کرده‌اید که وقتی به کسی دستور می‌دهید یا از او می‌خواهید کاری انجام دهد، چگونه صحبت می‌کنید؟ آیا می‌دانید این جملات چه ویژگی‌هایی دارند و چرا باید بادقت آن‌ها را بیان کنیم؟

جملات امری، همان‌طور که از اسمشان پیداست، دقیقاً برای این منظور به کار می‌روند: دستوردادن، درخواست‌کردن یا حتی توصیه و پیشنهاد دادن. در این مقاله، ما قرار است به طور کامل با جمله امری آشنا شویم، انواع مختلف آن را بررسی کنیم و مثال‌هایی از آن‌ها را در زندگی روزمره و مکالمات مدرسه‌ای مشاهده کنیم.

این مقاله به شما کمک می‌کند تا با جملات امری به‌صورت ساده و کاربردی آشنا شوید و آن‌ها را در نوشتار و گفتار خود استفاده کنید. ادامه مقاله را بخوانید تا با نکات مهمی مانند علامت‌گذاری جملات امری و تفاوت آن‌ها با جملات دیگر آشنا شوید.

جمله امری چیست؟

جمله امری یکی از انواع جملات در زبان فارسی است که به‌سادگی می‌تواند یک دستور، درخواست یا توصیه را بیان کند. این جملات معمولاً کوتاه و مستقیم هستند و نیازی به توضیح اضافی ندارند.

جمله امری برای سه هدف اصلی به کار می‌رود:

• دستوردادن: مثل وقتی معلم می‌گوید: «کتاب‌هایتان را باز کنید.» 
• درخواست‌کردن: مثل وقتی به دوستت می‌گویی: «لطفاً مدادم را بده.» 
• توصیه یا نصیحت: مثل وقتی مادر می‌گوید: «قبل از خواب مسواک بزن.»

مثال برای جمله امری

برای اینکه بهتر متوجه شوی، چند مثال برای جمله امری که در زندگی روزمره دانش‌آموزان رایج است، آورده‌ایم: 

• «دفتر مشقت را بیاور.» 
• «آرام در کلاس بنشین.» 
• «لطفاً در را ببند.»

تفاوت جمله امری با سایر جملات

جمله امری با جملات دیگر مثل خبری، پرسشی و عاطفی فرق دارد. بیایید این تفاوت‌ها را با مثال ببینیم: 

• جمله خبری: چیزی را اطلاع می‌دهد، مثل: «امروز هوا آفتابی است.» 
• جمله پرسشی: سؤال می‌پرسد، مثل: «آیا کتابت را خواندی؟» 
• جمله عاطفی: احساسات را نشان می‌دهد، مثل: «چه روز خوبی است!»
• جمله امری: دستور یا درخواست می‌دهد، مثل: «به گلدان‌ها آب بده.»

جمله امری معمولاً فاعل (کسی که کار را انجام می‌دهد) ندارد، چون مخاطب آن مشخص است. مثلاً در جمله «در را باز کن»، نیازی نیست بگوییم «تو در را باز کن»، چون واضح است که منظورمان کیست. این ویژگی باعث می‌شود جمله امری کوتاه و جذاب باشد.

انواع جمله امری

جمله‌های امری در زبان فارسی انواع مختلفی دارند که بسته به ساختار و کاربردشان می‌توانند متفاوت باشند. در این بخش، به بررسی انواع جمله امری از جنبه‌های مختلف می‌پردازیم.

1. از نظر اثبات و نفی

جمله‌های امری از نظر اثبات و نفی به دو دسته تقسیم می‌شوند: جملات امری مثبت و جملات امری منفی.

• جمله امری مثبت: در این نوع جمله، از فرد خواسته می‌شود که کاری را انجام دهد.
  به‌عنوان‌مثال:
  • «در کلاس سکوت کن.»
  • «کتابت را باز کن.»
• جمله امری منفی: در این نوع جمله، از فرد خواسته می‌شود که از انجام کاری خودداری کند.
  به‌عنوان‌مثال:
  • «در کلاس صحبت نکن.»
  • «اینجا نشین.»
• دو جمله امری برای تمرین:

• «دفترت را باز کن.» (مثبت)
• «با مداد روی دیوار ننویس.» (منفی)

2. از نظر نوع فعل

جمله‌های امری می‌توانند از نظر نوع فعل به دو گروه تقسیم شوند: فعل‌های تام و فعل‌های اسنادی.

• فعل‌های تام: این فعل‌ها به‌تنهایی معنای کاملی دارند و معمولاً برای دستورهای مستقیم استفاده می‌شوند. فعل امر در جملات امری نقش اصلی را ایفا می‌کند و با ترکیب «بـ» + بن مضارع ساخته می‌شود. این ساختار به فرد دستور می‌دهد که کاری را انجام دهد یا از انجام آن خودداری کند. به‌عنوان‌مثال:
  • «هرچه زودتر به اینجا بیا.»
  • «هنگامی که چراغ ‌سبز شد، برو.»

این جملات در واقع دستوراتی هستند که به‌راحتی و بدون نیاز به هیچ‌گونه توضیح اضافی انجام می‌شوند.

• فعل‌های اسنادی: این جملات به‌گونه‌ای ساخته می‌شوند که ویژگی یا حالتی را برای فرد یا شی بیان کنند. این فعل‌ها معمولاً با یک صفت یا حالت همراه می‌شوند و برای توصیه یا آرزو به کار می‌روند. فعل‌های اسنادی (است، بود، شد، گردید و…) در حالت امری از مصدر  «باشیدن» بوجود می‌آیند.
  به‌عنوان‌مثال:
  • «همیشه در زندگی خوب باش.»
  • «سالم بمان.»
    این جملات بیشتر توصیه و پیشنهاد هستند تا دستوراتی مستقیم.

دو جمله امری برای تمرین:

1. «بنشین» (فعل تام)
2. «مؤدب باش» (فعل اسنادی)

پیشنهاد مطالعه: انواع فعل در فارسی

3. از نظر کاربرد

جملات امری بر اساس نوع کاربردشان می‌توانند دستور، توصیه یا خواهش باشند.

• دستور: در جملات دستوری، فرد مستقیماً از دیگری می‌خواهد که کاری را انجام دهد.
  به‌عنوان‌مثال:
  • «تکالیفت را بنویس.»
  • «سکوت را رعایت کن.»
• توصیه: در این نوع جملات، فرد به دیگری پیشنهاد می‌دهد که کاری را انجام دهد، اما با لحن ملایم‌تری نسبت به دستور. به‌عنوان‌مثال:
  • «سالم غذا بخور.»
  • «مراقب خودت باش.»
• خواهش: در جملات خواهشی، معمولاً از فرد خواسته می‌شود که کاری را انجام دهد، اما با یک لحن نرم و محترمانه. به‌عنوان‌مثال:
  • «لطفاً در کلاس سکوت کن.»
  • «خواهش می‌کنم در کار گروهی مشارکت کن.»

دو جمله امری برای تمرین:

• «لطفاً مدادم را بده.» (خواهش)
• «هر روز ورزش کن.» (توصیه)

علامت جمله امری

در جمله‌های امری، علامت‌گذاری صحیح اهمیت زیادی دارد چرا که به‌وضوح معنای جمله را انتقال می‌دهد. دو علامت نگارشی اصلی که در جملات امری استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از نقطه (.) و علامت تعجب (!).

نقطه (.)

نقطه به‌عنوان علامت پایانی جمله، در جملات امری معمولاً برای دستورات ساده و رسمی استفاده می‌شود. این علامت نشان‌دهنده این است که فرد به‌صورت معمول و بدون هیچ هیجان خاصی از دیگری می‌خواهد کاری را انجام دهد.

مثال‌ها:

• «کتابت را باز کن.»
• «در خانه بمان.»

علامت تعجب (!)

علامت تعجب برای جملات امری استفاده می‌شود که در آن‌ها احساسات و هیجان بیشتری وجود دارد. این علامت معمولاً در دستوراتی که با لحن هیجانی، عجله یا شدت بیشتری بیان می‌شوند به کار می‌رود. برای مثال، اگر معلم با شدت و فوریت از شما بخواهد که کاری را انجام دهید، از علامت تعجب استفاده می‌کند.

مثال‌ها:

• «سریع بیا!»
• «ساکت باش!»

لحن و ساختار جمله

در جملات امری، علاوه بر علامت‌گذاری، لحن و ساختار جمله نیز نقش مهمی در فهمیدن معنای آن دارند. برای مثال، ممکن است جمله‌ای مانند «کتابت را باز کن.» با لحن آرام و معمولی گفته شود، در حالی که اگر با لحن تندتری بیان شود، ممکن است حاوی دستور قوی‌تری باشد. بنابراین، باید به لحن گوینده هم توجه کنیم تا منظور دقیق‌تر منتقل شود.

نکات نگارشی ساده برای دانش‌آموزان

• همیشه در انتهای جمله امری از نقطه یا علامت تعجب استفاده کنید.
• اگر جمله‌ای با لحن ملایم و بدون هیجان گفته می‌شود، از نقطه استفاده کنید.
• اگر جمله‌ای با شدت یا احساسات خاصی بیان می‌شود، از علامت تعجب استفاده کنید.
• دقت کنید که علامت‌گذاری صحیح به درک بهتر جمله کمک می‌کند.

با رعایت این نکات، می‌توانید جملات امری را به‌درستی علامت‌گذاری کنید و از آن‌ها به شکل مناسب در مکالمات و نوشتار خود استفاده کنید.

مثال‌هایی از جمله امری

برای اینکه بهتر با جملات امری آشنا شوید، در این بخش مجموعه‌ای از مثال‌ها را آماده کرده‌ایم که شامل نمونه‌های مختلفی از جملات دستوری است. این مثال‌ها ساده، قابل‌فهم و متناسب با سطح دانش‌آموزان هستند و کمک می‌کنند تا با خواندن هر مثال جمله امری، تسلط بیشتری به این مبحث پیدا کنید.

۱۰ جمله امری برای تمرین

این جملات نشان می‌دهند که جمله امری می‌تواند لحن‌های مختلفی داشته باشد، از دستور محکم تا درخواست مؤدبانه.

1. «کتابت را باز نکن.»
2. «لطفاً تکالیفت را انجام بده.»
3. «زود باش، کلاس شروع شد!»
4. «بادقت به درس گوش کن.»
5. «مدادت را به من بده.»
6. «در حیاط بازی نکن.»
7. «هر روز کتاب بخوان.»
8. «با صدای بلند صحبت نکن.»
9. «دست‌هایت را بشوی.»
10. «به دوستت کمک کن.»

۵ جمله امری کلاس چهارم

برای دانش‌آموزان کلاس چهارم، جملات امری باید ساده و مرتبط با درس‌ها و زندگی روزمره‌شان باشد. در ادامه 5 جمله امری کلاس چهارم را می‌بینی که در کتاب‌های فارسی این پایه هم مشابه آن‌ها پیدا می‌شود:

1. «دفترت را روی میز بگذار.»
2. «با مداد بنویس.»
3. «لطفاً به تخته نگاه کن.»
4. «کلمات را بلند بخوان.»
5. «صندلی‌ات را بچرخان.»

۵ جمله امری مناسب برای کلاس ششم

دانش‌آموزان کلاس ششم با جملات امری کمی پیچیده‌تر و متنوع‌تر آشنا می‌شوند. در ادامه 5 جمله امری کلاس ششم را آورده‌ایم که با درس‌های فارسی این پایه هماهنگ است:

1. «متن درس را بادقت بخوان.»
2. «لطفاً پاسخ سؤال را بنویس.»
3. «به گروهت در پروژه کمک کن!»
4. «با صدای آرام صحبت کن.»
5. «جواب را روی تخته بنویس.»

جمله امری فارسی هفتم

در کلاس هفتم، دانش‌آموزان با جملات امری در متون ادبی و شعر هم آشنا می‌شوند. جمله امری فارسی هفتم معمولاً در درس‌هایی مثل شعر و نثر ادبی دیده می‌شود که گاهی لحن توصیه‌ای یا دعایی دارند. چند مثال جمله امری برای کلاس هفتم:

• «با بهاری که می‌رسد از راه، شاد باش.» (با الهام از درس‌های شعری فارسی هفتم)
• «به سخنان معلم گوش کن.»
• «در کارهایت صبور باش.»

این جملات نشان می‌دهند که جمله امری در پایه هفتم می‌تواند هم در مکالمات روزمره و هم در متون ادبی استفاده شود.

نتیجه‌گیری

در این مقاله، با مفهوم و کاربردهای مختلف جمله امری آشنا شدیم. جملات امری، همان‌طور که از نامشان پیداست، برای دستوردادن، درخواست‌کردن یا توصیه به کار می‌روند. یاد گرفتیم که این جملات می‌توانند به‌صورت مثبت یا منفی، با استفاده از فعل‌های تام یا اسنادی، و در انواع مختلفی از نظر کاربرد ساخته شوند.

همچنین، اهمیت علامت‌گذاری صحیح جمله‌های امری و توجه به لحن بیان آن‌ها برای انتقال پیام به شکلی مؤثر و دقیق، مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از مثال‌های مختلف، نشان دادیم که چگونه می‌توان از جملات امری در موقعیت‌های مختلف استفاده کرد و چگونه می‌توانیم آن‌ها را در نوشتار و گفتار خود به کار ببریم.

امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشد تا درک بهتری از جملات امری پیدا کنید و قادر باشید آن‌ها را به‌درستی در زبان فارسی استفاده کنید. با تمرین بیشتر و استفاده از مثال‌های عملی، می‌توانید مهارت‌های خود را در استفاده از جملات امری تقویت کنید و به بهبود مهارت‌های نوشتاری و گفتاری خود کمک کنید.

سوالات متداول

• جمله امری چیست؟
  جمله امری جمله‌ای است که از فرد خواسته می‌شود کاری را انجام دهد یا از انجام آن خودداری کند. این نوع جمله‌ها معمولاً برای دستوردادن، درخواست‌کردن یا توصیه استفاده می‌شوند. به‌عنوان‌مثال: «کتابت را باز کن» یا «در کلاس سکوت کن».
  
• چگونه می‌توان جمله امری منفی ساخت؟
  برای ساختن جمله امری منفی، کافی است که فعل امری منفی («نـ» + بن مضارع فعل) را در جمله بکار بگیرید. به‌عنوان‌مثال: «در کلاس صحبت نکن» یا «به آنجا نرو.»
  
• یک جمله امری با کلمات “خالق” و “محبت” بساز.
  «به مخلوقاتِ خالق، محبت کن.»
  «به یاد خالق خود، با محبت به دیگران کمک کن.»