عدم تمرکز یکی از چالشهای مهم نوجوانان است. آن‌ها برای رسیدگی به وظایف ریز‌و‌درشت تحصیلی، کاری، اجتماعی و شخصی خود به توجه متمرکز نیاز دارند، اما در آن ضعیف‌اند. روان‌شناسان درباره‌ی دلایل و راهکارهای درمان عدم تمرکز در نوجوانان پژوهش‌های زیادی را انجام داده‌اند که ما در اینجا قرار است آن‌ها را در قالب یک مقاله‌ی جامع و کاربردی به شما ارائه کنیم.
علت عدم تمرکز در نوجوانان
هم عوامل محیطی و هم تغییرات بیولوژیکی در حواس‌پرتی نوجوانان تاثیرگذارند. مشابه عدم تمرکز در کودکان، اگر قرار است درک درستی از عدم تمرکز نوجوانان به دست آوریم، حتما باید به این عوامل دقت کنیم:
بدکارکردی قشر پیشپیشانی
قشر پیشپیشانی مغز نوجوانان (مسئول عملکردهای اجرایی) بیش‌ازحد فعال است. این منطقه‌ی مغزی در تصمیم‌گیری و انجام چندکار به‌صورت همزمان (مولتی‌تسک‌بودن) هم نقش دارد. به‌‌همین‌دلیل پژوهشگران معتقدند که ناحیه‌ی پیشپیشانی مغز نوجوانان در حالت عدم تعادل بیوشیمیایی قرار دارد که تاثیر منفی زیادی بر خودکنترلی و توانایی حفظ توجه و تمرکز آن‌ها می‌گذارد.
ارتباطات عصبی زیاد اما ناکارآمد
ذهن نوجوانان شلوغ است و انسجام کافی را ندارد. نظراتشان در کسری از ثانیه تغییر می‌کند و افکارشان آشفته است. به‌گفته‌ی پژوهشگران این آشفتگی ذهنی دلیل بیولوژیکی دارد:
- ماده‌ی خاکستری (مسئول انتقال پیام‌ها در مغز) و به‌تبع آن ارتباطات عصبی درون مغز نوجوانان زیاد است.
- آشفتگی در ارتباطات عصبی، انرژی ذهنی نوجوانان را هدر و تمرکزشان را کاهش می‌دهد.
با کاهش ماده‌ی خاکستری مغز در دوران بزرگ‌سالی، ارتباطات عصبی کارآمدتر و تمرکز بهتر میشود.
افزایش دایره‌ی مسئولیت‌ها و وظایف
انتظارات درسی، اجتماعی، دوستانه و خانوادگی از نوجوانان بسیار بیشتر از کودکان است. بنابراین آن‌ها سرشان خیلی شلوغ‌تر از قبل است. این مسئله استرسشان را زیاد و تمرکزشان را کم می‌کند. به‌عنوان‌مثال:
- اهمیت دوستی‌ها در این دوره بسیار بیشتر از قبل است و فشار هم‌سالان باعث افزایش استرس نوجوانان میشود.
- در متوسطه‌ی اول و دوم، هر درس معلم جداگانه‌ای دارد که هماهنگی را کاهش و فشار تکالیف درسی و عدم تمرکز در دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد.
پیشنهاد مطالعه: استرس مدرسه در کودکان و نوجوانان را چگونه درمان کنیم؟
تغییرات بلوغ
بلوغ تغییرات زیادی را با خود می‌آورد که سازگاری با آن‌ها برای نوجوانان سخت است. به‌عنوان‌مثال، نوسان‌های خلقی در طول نوجوانی به‌شدت افزایش پیدا می‌کند و تاثیر زیادی بر سردرگمی و نقص توجه نوجوانان می‌گذارد.
محرومیت از خواب
بدون شک کمخوابی و کیفیت پایین خواب از مهمترین دلایل عدم تمرکز در نوجوانان هستند. هورمون ملاتونین (هورمون تنظیم چرخه‌ی خواب‌وبیداری) در دوران نوجوانی دیرتر از کودکی و بزرگ‌سالی ترشح میشود. نوجوانان بااینکه دیرتر از کودکان به خواب می‌روند اما بازهم به‌خاطر مدرسه مجبورند زود از خواب بیدار شوند. این مسئله باعث افزایش اختلال خواب در نوجوانان میشود و تمرکزشان را مختل می‌کند.
افزایش استفاده از صفحهنمایش
میزان استفادهی نوجوانان از ابزارهای دیجیتال مثل گوشی و لپ‌تاپ در حال افزایش است. آن‌ها بخشی زیادی از وقتشان را در حال گشت‌وگذار در فضای مجازی و انجام بازی‌های کامپیوتری‌اند. نوری که از صفحهنمایش ابزارهای دیجیتال ساطع میشود، به‌شدت روی عملکرد مغز و خصوصا تمرکز تاثیر منفی می‌گذارد. پس رعایت قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد.
سبک زندگی کم‌تحرک و تغذیهی نامناسب
عواملی مانند گشت‌وگذار در رسانه‌های اجتماعی و سبک زندگی مدرن، تحرک و ورزش در نوجوانان را کاهش داده است. کمتحرکی هم به‌نوبه‌ی خود، سرعت پردازش اطلاعات در مغز را کاهش می‌دهد.
افزایش مصرف غذاهای فست‌فودی، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و مصرف قهوه و کافئین در کودکان و نوجوانان، از دیگر عوامل موثر بر عدم تمرکز هستند.
اختلال نقص توجه (ADD)
بیماری عدم تمرکز و توجه که در زبان روان‌پزشکی به آن اختلال نقص توجه می‌گویند، یکی از انواع بیش فعالی در نوجوانان است. نوجوان مبتلا به اختلال نقص توجه، در انجام کارهای تمرکزی به‌شدت ضعف دارند. برای درمان این اختلال حتما باید از روان‌درمانگران حرفه‌ای کمک گرفت. در موارد شدید این بیماری، نیاز به تجویز دارو توسط روان‌پزشک است.
درمان عدم تمرکز در نوجوانان
در موارد شدید حتما باید به متخصصان سلامت روان مراجعه کرد، زیرا همان‌طور که گفته شد، عدم تمرکز گاهی ناشی از عواملی مانند بیشفعالی است. در کنار کمک‌گرفتن از مشاوران و روان‌درمانگران، راهکارهای زیر نیز در بهبود این مشکل موثرند:
آموزش مهارت های زندگی به نوجوانان
با گذر از کودکی به نوجوانی و تغییر مسئولیت‌های نوجوانان، آن‌ها به مهارتهای خاصی برای غلبه بر چالشهای این دوران نیاز دارند. ما در مقاله‌ی مهارت های زندگی نوجوانان دراین‌باره مفصل صحبت کرده‌ایم.
مهارت های توسعه فردی
نوجوانان چه به‌لحاظ تحصیلی، چه شخصی و چه شغلی، هدف‌های خاصی در سرشان دارند. مهارتهای توسعه فردی برای حرکت در مسیر رسیدن به این اهداف کمک زیادی به نوجوانان می‌کنند. آن‌ها باعث کاهش سردرگمی می‌شوند و عدم تمرکز و توجه را کاهش می‌دهند.
افزایش تحرک و فعالیت بدنی
نوجوانان هم مثل کودکان و بزرگ‌سالان از ورزش و فعالیت بدنی سود می‌برند. در مقاله تاثیر ورزش بر یادگیری دانش‌آموزان درباره‌ی فواید آن برای بهبود تمرکز مفصل صحبت کرده‌ایم.
ترویج واقع‌گرایی در نوجوان
موفقیت در نوجوانی از اهمیت زیادی برخوردار است. آن‌ها رویاهای زیادی در سر دارند که رسیدن به همه‌ی آن‌ها اگر نشدنی نباشد، به زمان و تلاش زیادی نیاز دارد. خصوصا برنامه‌ریزی‌های درسی که در سال‌های یازدهم و دوازدهم با نزدیک‌شدن به زمان کنکور، سنگین و سنگین‌تر می‌شوند.
مدیریت همزمان اهداف متعدد تحصیلی، شغلی، مهارتی و تفریحی، انرژی زیادی از نوجوانان می‌گیرد و تمرکزشان را مختل می‌کند. بنابراین بسیار مهم است که درباره‌ی شیوه‌ی هدف‌گذاری و برنامهریزی واقع‌بینانه با نوجوان صحبت شود.
تنظیم زمان خواب‌وبیداری
نوجوانان به حدود 8 تا 10ساعت خواب نیاز دارند. خواب کافی علاوه‌بر تجدید قوا و جذب انرژی، برای رشد جسمانی و شناختی نوجوانان هم ضروری است. پس رعایت بهداشت خواب کمک زیادی به کاهش عدم تمرکز در این بازه‌ی سنی می‌کند.
مایندفولنس و استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن
دوران نوجوانی پر از فشارها و استرس‌های محیطی‌ست که در مقالات دیگرمان مانند مشکلات تحصیلی نوجوانان و مشکلات عاطفی بلوغ در دختران آن‌ها را بررسی کرده‌ایم. تکنیک‌های ریلکسیشن مانند تنفس عمیق و مایندفولنس، ابزارهای کاربردی و موثری برای مقابله با این استرس‌های روزمره و طاقت‌فرسای نوجوانی هستند.
سخن پایانی
دوران پرفرازونشیب نوجوانی با تغییرات و چالشهای زیادی همراه است. سازگاری با این تغییرات انرژی زیادی از نوجوانان می‌گیرد و به افزایش مشکلاتی مانند عدم تمرکز دامن می‌زند. رشد نامتوازن ارتباطات عصبی هم در این زمینه بی‌تاثیر نیست: ازیک‌سو قشر پیشپیشانی (مسئول توجه‌وتمرکز) نوجوانان بیش‌ازحد فعال است و ازسوی‌دیگر، ارتباطات عصبی قشر خاکستری مغزشان زیاد و ناکارآمد است. پس عدم تمرکز نوجوانان مشکلی نسبتا شایع است. مشکلی که باید به‌کمک راهکارهایی مانند تقویت مهارتهای توسعهی فردی و بهبود سبک زندگی آن را مدیریت کرد.
اگر عدم تمرکز نوجوان منحصر به زمان مطالعه است، پیشنهاد می‌کنیم سری هم به مقاله‌های افزایش تمرکز در مطالعه و امتحانان و تکنیک‌های خودمدیریتی برای دانش‌آموزان بزنید.
سوالات متداول
- علت عدم تمرکز در نوجوانان چیست؟
کمخوابی، تغذیهی نامناسب، بدکارکردی قشر پیشپیشانی، چالشهای بلوغ، ارتباطات عصبی ناکارآمد، کمتحرکی، ابتلا به اختلال نقص توجه، استفادهی زیاد از صفحهنمایش و شلوغی برنامههای نوجوانان از مهمترین عوامل هستند. - برای درمان عدم تمرکز نوجوانان چه باید کرد؟
سبک زندگی سالم و خصوصا خواب کافی بیش از همه تاثیرگذار است. برنامهریزی درست، تمرین مهارتهای زندگی و توسعهی فردی، استفاده از مایندفولنس و کاهش عوامل محیطی مزاحم از دیگر عوامل بهبود عدم تمرکز در نوجوانان هستند. - بیماری عدم تمرکز در نوجوانان چیست؟
عدم تمرکز نوجوانان تحتتاثیر عوامل مختلفی قرار دارد. اما آنچه بهعنوان بیماری عدم تمرکز در نوجوانی شناخته میشود، اختلال نقص توجه (ADD) نام دارد. این اختلال یکی از انواع فرعی بیشفعالی است.
منابع
علت عدم تمرکز نوجوانان چیست: ماده خاکستری اضافی
