دلیل حساسیت نوجوانان به حرفهای والدین چیست؟ آیا آن‌ها به صدای همه حساس‌اند یا فقط هنگام گفت‌وگو با والدین، این گوش‌شان در می‌شود و آن‌یکی دروازه؟ شاید مشکل از نحوه‌ی ارتباط والدین با نوجوان و شاید هم مسئله‌ای کاملا طبیعی و اقتضای سنی باشد. به‌هرحال، مسئله‌ی مهمی است، زیرا نوجوانان به بازخوردهای والدین و دیگر بزرگسالان برای تنظیم رفتارشان نیاز مبرم دارند. پس بیایید بی‌‌معطلی به‌سراغ دلایل حرف‌گوش‌نکردن نوجوان برویم و سپس به بهترین راهکارهای بهبود حرف‌شنوی‌شان نگاهی بیندازیم.
چرا نوجوان شما به حرف گوش نمی دهد؟
حرف‌گوش‌نکردن نوجوان واقعا آزاردهنده است. به‌عنوان‌مثال، وقتی 100بار مقررات رفت‌وآمد را برایش توضیح می‌دهید و بازهم با دیرآمدن نوجوان به خانه مواجه می‌شوید، حس نگران‌کننده‌ای به شما دست می‌دهد. اوج نگرانیهای والدین برای فرزندان در دوران نوجوانی است، زیرا در این بازه‌ی سنی نه می‌توان جلوی‌شان را گرفت و نه می‌توان رهای‌شان کرد. فهم دلیل حرف‌گوش‌نکردن نوجوان به شما کمک میکند تا بهتر درک‌شان کرده، رفتار با نوجوان را بهتر مدیریت کنید:
بی احترامی دیدن
احترام مسئله‌ای متقابل است. وقتی احترام ببینیم، احترام می‌گذاریم. شاید فرزندتان احترام کافی نمی‌گیرد و درنتیجه، احترام کافی نمی‌گذارد. در مقاله‌ی بی احترامی نوجوانان به والدین دراین‌باره بیشتر گفته‌ایم.
خودمحوری و ایدئال‌گرایی
اگر بخواهیم دوره‌ی نوجوانی را در یک عبارت خلاصه کنیم، باید بگوییم نوجوانان به‌شدت ایدئال‌گرا هستند. با اضافه‌شدن خودمحوری به ایدئال‌گرایی، شدت تک‌روی‌های نوجوان بیشتر می‌شود:
- ایدئال‌گرایی باعث می‌شود که به کمتر از صد راضی نباشند
- و خودمحوری هم باعث می‌شود فقط راه‌وروش خودشان را قبول داشته باشند.
بااین‌اوصاف، یکی از مهم‌ترین دلایل حرف‌نشنوی نوجوانان، قبول‌نداشتن حرفهای والدین و دیگر بزرگسالان است.
نیاز به استقلال طلبی
نوجوانان نه‌تنها با والدین که با هر منبع قدرتی مشکل دارند. استقلال طلبی در نوجوانی از اهمیت زیادی برخوردار می‌شود و یکی از مهم‌ترین نیازهای اساسی نوجوانان به حساب می‌آید. حتی هنگام قانون‌گذاری برای مراقبت از نوجوان، حتما باید به تعادل بین استقلال‌طلبی و محدودیت‌گذاری توجه داشته باشید تا به مشکلاتی مانند لجبازی نوجوان برنخورید.
علاوه‌براین، استقلال و خودمختاری برای رسیدن به هویت در نوجوانی ضروری هستند. اگر در تصمیم‌گیری به فرزندتان اعتماد داشته باشید، او کم‌کم هویت خود را می‌سازد و به شخصیتی مستقل از والدین می‌رسد.
اولویت‌دهی به تعاملات دوستانه
ما براساس اولویت‌های‌مان گوش می‌دهیم، برنامه می‌ریزیم و انتخاب می‌کنیم. سُوگلی نوجوانان دوستان‌شان هستند و برای هر کاری ابتدا به گفتار و رفتار آن‌ها توجه می‌کنند. علاوه‌براین، اهمیت دوستان به‌حدی است که گاهی جرات مخالفت با تصمیمات‌شان سخت است. به‌همین‌دلیل، مسئله‌ی انتخاب دوست در نوجوانی اهمیت زیادی پیدا میکند. یکی از راه‌های به‌دست‌آوردن دل و صمیمی‌شدن با فرزند نوجوان هم همین تعامل با دوستان او و احترام‌گذاشتن به آن‌ها است.
کاهش علاقه به صدای والدین؛ یک تبیین زیستی
در مطالعه‌ای عصب-روان‌شناختی و با استفاده از اِم‌آر‌آی (MRI)، نتیجه‌ی جالبی درباره‌ی مقایسه گوش‌دادن به صدای مادر در سنین کودکی و نوجوانی به دست آمد:
- هنگام شنیدن صدای غریبه، نواحی مغزی مسئول پاداش و دوپامین در نوجوانان 13ساله و بالاتر فعال‌تر می‌شود.
- درسوی‌مقابل، کمتر از 13ساله‌ها هنگام شنیدن صدای مادر چنین فعالیتی را در مناطق مغزی مسئول پاداش تجربه می‌کنند.
بنابراین وقتی فرزندتان به نوجوانی می‌رسد، بیشتر پذیرای دیده‌ها و شنیده‌های خارج از خانه است تا درون خانه. اگرچه این مسئله کمی ناامید‌کننده است، اما اگر بدانید تاچه‌حد روی رشد روان‌شناختی او موثر است، خوشحال هم می‌شوید.
مشکلات رفتاری و اختلالات روانی
دلیل دیگری هم برای حرف‌نشنوی نوجوان‌ها وجود دارد: اختلالات رفتاری و روانی زیربنایی. دوره‌ی نوجوانی پر از استرس، فشار، انتظار، طغیان‌های احساسی و حس درماندگی است. با این چالش‌ها، احتمال ابتلا به اختلالات رفتاری و روانی در نوجوانی افزایش می‌یابد.
نحوه برخورد با نوجوانی که حرف گوش نمی‌کند
برداشتن قدم اول با شماست:
- هرچه بیشتر به فرزندتان احترام بگذارید، او هم بیشتر به حرفهای شما گوش میکند.
اما چگونه به نوجوان نشان دهیم که برایش احترام قائلیم؟
یادآوری مداوم سختی‌های نوجوانی
نوجوانی دوران سختی است. تغییرات زیادی در این دوره‌ی سنی و با شروع علائم بلوغ اتفاق می‌افتد. سرعت این تغییرات و نوسان‌های خلقی، انرژی نوجوان را می‌گیرد و برقراری تعامل سازنده را سخت میکند. پس:
- مدام به خودتان یادآوری کنید که فرزندتان در برهه‌ی حساسی از زندگی‌اش ایستاده است و باید باظرافت و لطافت با او رفتار کرد.
شنیدن فعالانه‌ی حرفهای نوجوان
حتی برای کودکان هم تعامل یک‌طرفه و دستور صادرکردن جواب نمی‌دهد. به‌عنوان اولین قدم برای افزایش حرفشنوی نوجوان، اجازه دهید فرزندتان صحبت کند و شما با دقت کامل گوش دهید. اثر راهکارهای بهبود تعاملات اجتماعی مانند برقراری ارتباط چشمی را هم دست‌کم نگیرید. نکات زیر در برقراری ارتباط بهتر با نوجوان کمک‌تان می‌کنند:
- درباره‌ی حرفهای فرزندتان به او بازخورد بدهید. مثلا بگویید: «آره می‌فهمم. رفتار علی خیلی ناراحتت کرد.»
- برای اطمینان از درک درست گفته‌های فرزند، برداشت‌تان از صحبت‌هایش را بیان کنید.
- با اشتیاق و حوصله حرفهایش را بشنوید.
پیشنهاد مطالعه: مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان
دنیا را از نگاه نوجوان ببینید
این مسئله خیلی مهم است: همدلی با فرزند نوجوان، احساسی از امنیت و درک‌شدن به او می‌دهد. نوجوان‌ها اگر به‌درستی درک شوند، دلیلی برای لجبازی و نافرمانی ندارند. پس:
- با کفش فرزندتان راه بروید.
- حال‌وهوای احساسی خودتان در دوران نوجوانی را به یاد بیاورید و چالش‌های ارتباطی‌تان با والدین را مرور کنید.
هرچه بیشتر خودتان را جای فرزندتان بگذارید، دغدغه‌هایش را بهتر درک کرده، در مدیریت تعارضات بهتر عمل می‌کنید.
تعامل صادقانه و شفاف
شفاف و صادقانه صحبت‌کردن از ملزومات احترام متقابل است. اگر می‌خواهید فرزندتان با شما صادق باشد و حرفهایتان را گوش کند، درخواست‌تان را نصفه‌ونیمه نگویید. البته که لازم نیست همه‌ی ریز و درشت زندگی‌تان را برایش بازگو کنید؛ اما دلیل محدودیت‌ها را شفاف و واضح بگویید. برای مثال:
- هنگام تعیین مقررات برای تنها بیرون رفتن نوجوان، درباره‌ی نگرانی‌های‌‌تان از امنیت او شفاف‌سازی کنید.
قانون گذاری و تعیین پیامد
اصلا فرقی ندارد وخامت اوضاع چقدر است و فرزندتان تاچه‌حد حرف‌گوش‌نکن شده است؛ شما باید محدودیت‌های اصلی را تعیین کنید و آن‌ها را برای فرزندتان شفاف سازید. صرفِ قانون‌گذاری هم کافی نیست، بلکه باید برای بازداری نوجوان از نقض قوانین، پیامدهایی را تعیین و درصورت لزوم اجرا کنید.
فرزندتان وقتی ببیند شما اصول خاص خودتان را دارید و این اصول هم منطقی هستند، مطمئن باشید بیشتر به شما و اقتدارتان احترام می‌گذارند. در مقاله‌ی آموزش قانون به کودکان کامل‌تر دراین‌باره صحبت کرده‌ایم. فقط مراقب این نکته‌ی حیاتی باشید:
- با افزایش سن نوجوان، به‌مرور میزان محدودیت‌ها را کم کنید و آزادی‌ها را افزایش دهید.
آموزش نظم و انضباط؛ اجتناب از تنبیه و تحقیر
تنبیه نوجوان باعث افزایش لجبازی و پرخاشگری او می‌شود و براساس نظر روان‌شناسان، تاثیری هم بر اصلاح رفتار ندارد. اما آموزش نظم و انضباط به نوجوانان از مهم‌ترین وظایف والدین است:
- تنبیه فقط نوجوان رو به‌خاطر رفتارش زجر می‌دهد،
- اما نظم‌و‌انضباط به او کمک میکند تا دفعه‌ی بعدی بهتر عمل کند.
حفظ آرامش و خونسردی
هرچند حتما خودتان اهمیت حفظ خونسردی را می‌دانید، اما رفتارهای نوجوانان واقعا حرص آدم را در می‌آورد. واقعا هم گاهی هدف‌شان درآوردن لج شما است. اما شما به‌هیچ‌وجه نباید لج‌تان در بیاید و پرخاشگرانه رفتار کنید.
- همیشه از جایگاهی برابر و همدلانه با فرزندتان وارد صحبت کنید، زیرا حتی اگر ذره‌ای احساس زورگویی کند، با شما راه نمی‌آید.
گرفتن مربی و مشاور برای نوجوان
شاید دلیل حرف‌نشنوی نوجوان به مسئله‌ای برمی‌گردد که امکان بیانش به شما را ندارد. گاهی هم مدیریت اختلاف‌ها برای هردوی‌تان سخت است و ترجیح می‌دهید درباره‌اش صحبت نکنید. نوجوانان به‌صورت طبیعی به‌سمت مشورت و الگوبرداری از دوستان و بزرگسالان محبوب‌شان سوق پیدا می‌کنند.
- بهتر است شما هم فرزندتان را در معرض ارتباط با مربیان مهارت های زندگی نوجوان و روان‌شناسان حوزه‌ی نوجوانی قرار دهید. این متخصصان، مهارت‌های لازم را به نوجوانان می‌آموزند تا بهتر با چالش‌های زندگی کنار بیایند.
روش‌های وادار کردن نوجوان به گوش دادن
وادارکردن نوجوان نه منطقی است و نه شدنی. اتفاقا هرچه نگاه بالا به پایین به فرزندتان داشته باشید، برقراری تعامل سازنده با او دشوارتر خواهد شد. پس اگر می‌خواهید فرزندتان به حرف‌تان گوش کند، فکر زور و اجبار را از سرتان خارج کنید. یک راه جالب برای افزایش احتمال گوش‌دادن نوجوان به حرفهایتان، القای احساس انتخاب و استقلال به او است:
القای حس استقلال
فرض کنید فرزندتان به شما می‌گوید که امشب را تا 12شب می‌خواهم با دوستانم بیرون بمانم و شما به‌دلایلی نمی‌خواهید این اجازه را به او بدهید. یک‌راه این است که مستقیم مخالفت کنید و بحث را خاتمه دهید. راه دوم اما کمی فرق دارد:
- اجازه‌ی بیرون‌ماندن را به او می‌دهید اما به‌شرطی که او اجازه بدهد شما همراهی‌اش کنید.
دلیلش را هم می‌توانید واضح و شفاف برایش بگویید:
- «من نگرانتم و با خطراتی که وجود داره، نمی‌تونم اجازه بدم تنهایی تا اون‌موقع شب بیرون بمونی».
اجرای پیامدهای تخطی از قوانین
منطقی‌ترین راه برای افزایش حرفشنوی فرزندان، همان اجرای پیامدهای تخطی از قوانین است. هرگز، هرگز و هرگز از اجرایی‌کردن پیامدها نگذرید. اگر یک‌بار این کار را بکنید، فرزندتان به‌امید بخشیده‌شدن اشتباه، 10بار دیگر آن عمل خلاف قانون را تکرار خواهد کرد.
سخن پایانی
حرفشنوی فرزند نوجوان نیازمند رعایت احترام شما است و رعایت احترام هم چیزی دوطرفه است. اگر انتظار دارید فرزندتان به حرفهای شما گوش کند، ابتدا شما باید شنونده‌ی فعال صحبت‌هایش باشید و مسئله را از نگاه او ببینید. هرچه بیشتر با علت رفتارها، مخالفت‌ها و حرف‌گوش‌نکردن‌های فرزندتان آشنا شوید، درک‌تان از شرایط و موقعیت او بیشتر می‌شود. درک بهتر رفتارهای نوجوان هم آمادگی شما را برای مدیریت تعارض‌‌ها و نحوه‌ی برخورد با اشتباهات نوجوان افزایش می‌دهد. در کنار فهم انتظارات فرزند نوجوان، محدودیت‌های ضروری را کاملا شفاف و صادقانه برایش شرح دهید.
سوالات متداول
- چکار کنیم تا فرزندانمان از ما حرف شنوی داشته باشند؟
احترام متقابل گام اولی است که باید بردارید تا فرزندتان هم با حرفشنوی، جواب احترام شما را بدهد. برای رسیدن به احترام متقابل باید بتوانید دنیا را از دریچهی نگاه فرزندتان ببینید و درکنار درک نگرانیهای او، انتظارات خودتان را برایش توضیح دهید. - چگونه بدون دادوفریاد نوجوانم را به حرفشنوی وادار کنم؟
وادارکردن نوجوان امکانپذیر نیست. دادوفریاد هم فقط اوضاع را خرابتر میکند و اصل موضوع را به حاشیه میراند. هنگام صحبت با فرزندتان آرامش خود را حفظ و محترمانه رفتار کنید. هرچه از رفتارتان متانت و احترام بیشتری ببارد، احتمال حرفشنوی فرزندتان بالاتر میرود. - بهترین روش برای حرفگوشکن شدن نوجوان چیست؟
گوشکردن به حرفهای نوجوان! هرچه بیشتر حرفهایش را گوش و با احساساتش ابراز همدلی کنید، بهاحتمال بیشتری حرفهایتان را گوش میکند. پس بههرنحوی شده نشان دهید که سمت او هستید و امنیت و آرامشش برایتان از هرچیزی مهمتر است.
