اغلب مادران با بی‌نظمی فرزندان خود چه در کودکی و چه در نوجوانی دچار چالش می‌شوند. گاهی حتی راه‌های مختلفی مانند نصیحت، تشویق، تنبیه یا پاداش دادن هم فایده‌ای ندارد. به یاد داشته باشید که آموزش نظم و رعایت کردن آن حتی برای بسیاری از بزرگسالان مشکل است. تعداد کمی از افراد از کودکی منظم و مرتب هستند. بنابراین ناامید نشوید اما حتما از مسیر و روشهای درست برای ایجاد یک شخصیت منظم در فرزندتان اقدام کنید. از طرفی هرچه زودتر آموزش را شروع کنید، احتمال نتیجه درست گرفتن نیز بیشتر میشود. اما گاهی بچه‌ها با بیشتر شدن سن، دچار بی انضباطی، نامرتبی و بی‌برنامگی‌های سرسام‌آوری می‌شوند و از طرفی راه‌های مثل تشویق و تنبیه مستقیم در این سنین دیگر کارساز نیست. ما در این مقاله از راهکارهای انضباطی موثر برای نوجوانان صحبت کرده‌ایم و راه حل‌های عملی‌تری برای کمک به ایجاد نظم در دوره بلوغ ارائه داده‌ایم.
اهمیت یادگیری نظم و انضباط در نوجوانان
داشتن نظم و انضباط یک سری مزایای واضح دارد که همه با آن‌ها آشنا هستیم. اما ایجاد نظم در زندگی نوجوانان مزایای پنهانی نیز دارد که شاید کمتر متوجه اهمیت آن‌ها شده باشیم:
کاهش اضطراب
عمل نکردن به وظایف یکی از دلایل پنهان اضطراب و استرس و گیر کردن در لوپ اهمالکاری است. بنابراین یک‌جا نشستن، زمانبندی نداشتن و بی نظمی نه تنها حال نوجوان را خوب نمی‌کند، بلکه احساسات منفی او را تقویت خواهد کرد. زمانی که نوجوانان با برقراری نظم و انضباط، احساس کنند کنترل بیشتری بر عملکرد خود (و در نتیجه حاصل عملکرد خود) دارند، کمتر احساس اضطراب و استرس را تجربه می‌کنند.
افزایش انگیزه
دیدن نتیجه انجام به موقع کارها، حتی کارهای کوچک و به ظاهر بی‌اهمیت، با ترشح هورمون دوپامین احساس رضایت و در نتیجه انگیزه برای ترشح دوباره این هورمون را در مغز ایجاد می‌کند.
افزایش اعتماد به نفس
وقتی کاری را به انجام می‌رسانیم، که علیرغم سختی و مقاومت درونی، ضرورت انجام آن را می‌دانیم، بدون شک اعتماد به نفس و احساس توانمندی به سراغمان می‌آید. به این صورت نوجوانان درک خواهند کرد که تقریباً توانایی هر کاری را دارند.
پیشنهاد مطالعه: سن آمادگی تنها سفر کردن نوجوان
تلاش برای اهداف بلندمدت
هیچ هدف بلندمدتی دست‌یافتنی نیست مگر اینکه بتوانیم قدم‌های کوچک، عادات ساده روزانه و مهارت نظم بخشیدن به کارها را تقویت کنیم.
افزایش تابآوری
تابآوری یکی از مهارت‌های بسیار مهم زندگی است که باعث تحمل ابهام، برنامهریزی برای اهداف بلندمدت، صبوری و استمرار میشود. چشیدن طعم رعایت نظم در انجام کارها با پیش بردن اهداف، پله پله نوجوان را به هدف نزدیک‌تر می‌کندو احساس خوشایند حاصل از آن، تابآوری را افزایش می‌دهد. هر چه نوجوانان بر روی نظم و انضباط تمرکز کنند، بیشتر می‌توانند علیرغم موانعی که سر راهشان قرار می‌گیرد، در مسیر خود باقی بمانند.
افزایش قطعیت
یکی از ملزومات ایجاد نظم در زندگی، کنترل بیشتری بر خود، انتخاب‌ها و صرف زمان کمتر برای فعالیت‌های است که با اهداف و ارزش‌های ما همخوانی ندارند. بنابراین نوجوانان در چنین مسیری قاطع‌تر خواهند شد. اجازه نمی‌دهند انگیزه‌ها یا احساسات لحظه‌ای و خوشی‌های کوتاه مدت (مثل خوابیدن، لم دادن و استراحت کردن) انتخاب نهایی را به آن‌ها دیکته کند. بلکه معمار اقدامات خود خواهند شد.
علل مقاومت نوجوانان در مقابل نظم
نوجوانان برای داشتن آینده بهتر، باید به بزرگسالانی مستقل تبدیل شوند و یکی از راهکارهای طبیعی آن‌ها برای کسب این استقلال، آزمایش مرزها و دیدن واکنش والدین، برخورد اطرافیان و تجربه احساس درونی خودشان است. اما:
- در دنیای لذت فوری، کلیک کردن و دیدن آنی نتایج، فرزندان ما برای مقابله با تنبلی و اقدام کردن، مشقت بیشتری را احساس می‌کنند.
- مغز نوجوانان در دوران نوجوانی رشد و تکامل گسترده‌ای را طی می‌کند. در نتیجه نوجوانان چیزهای جدید را امتحان می‌کنند اما همیشه تصمیمات خوبی نمی‌گیرند.
- گاهی برای تجربه نکردن احساس شکست، به جای تلاش بیشتر از اقدام کردن فرار می‌کنند.
- گاهی برای مبارزه با احساس به درد نخور بودن یا ناتوانی، ارزش‌های خود را دستکاری می‌کنند.
- یکی از دلایل عمده مقاومت نوجوانان به انضباط، نحوه برخورد با اشتباهات نوجوان از سوی والدین و اطرافیان است.
- والدینی که سبک فرزندپروری مستبدانه یا پرخاشگرانه دارند، کودکانی ترسو و نگران پرورش می‌دهند.
- والدینی که روش سهل‌گیرانه دارند، فرزندانی بی‌مسئولیت بار می‌آورند که در نوجوانی به سختی نظم را یاد می‌گیرند.
بنابراین نسبت به انجام امور مهم و داشتن نظم در زندگی بیتفاوت و بی‌انگیزه می‌شوند. از طرفی فراموش نکنید که در سن نوجوانی همه احساسات غلیظ‌تر تجربه می‌شوند. سرزنش، تحقیر، عدم کسب نتیجه دلخواه و مقایسه با دیگران اثرات بسیار عمیقی بر روان و در نتیجه عملکرد نوجوانا می‌گذارد. در عین حال، نوجوانان دنیای خود را بیشتر زیر سوال می‌برند و از راه‌های خلاقانه برای حل مشکلات استفاده می‌کنند. به همه این دلایل، مدیریت نحوه رفتار با نوجوانان ممکن است گاهی سخت به نظر برسد.
در نهایت فراموش نکنید که آموزش نظم و انضباط به نوجوانان با کودکان تفاوت‌های اساسی دارد. خبر خوب اینکه شما می‌توانید روی رفتار فرزندتان کار کنید و بدون ایجاد آسیب، او را به سمت نظم و انضباط سوق دهید. نگاهی به سبک فرزندپروری خود بیندازید و اگر ارتباط شما وفرزندتان نیاز به اصلاح دارد، هرچه سریع‌تر اقدام کنید.
راهکار آموزش نظم و انضباط فردی به فرزندان
همانطور که گفته شد، در دنیای امروز موانع زیادی وجود دارد که نقش مدیریت زمان، صبر و حوصله در انجام کارها و اجرای قدم به قدم برنامه را برای نوجوانان سخت می‌کند. نقش والدین در تربیت نوجوان منظم این است که به جای اصرار، نصحیت، تاکید، اجبار یا تنبیه نوجوان، به دنبال راهکارهای قدم به قدم و مفید باشد. راهکارهایی که اهمیت منظم بودن، مهارت‌های زمینه‌ای برای نظم، ابزارهای لازم برای اجرای برنامه‌ها و رسیدن به نظم و ترتیب را در اختیار بچه‌ها قرار می‌دهند. چنین راهکارهایی می‌توانند به صورت غیر مستقیم به نوجوان کمک کنند تا یک شخصیت منظم را پرورش دهند.
ترفند خرد کردن وظایف
- اگر نوجوان از انجام کارهای متعدد در روز، سریع خسته میشود یا مشکل کمال طلبی و ترس از شکست خوردن دارد، باید وظایف روزانه او را به کارهای کوچک و کوتاه خرد کنید.
- روشی برای برنامهریزی انتخاب کنید که تعداد تسک‌ها در آن کمتر و زمان انجام آن‌ها کوتاه باشد.
- احساس تمام کردن کارهای متعدد، منجر به ترشح دوپامین (هورمون رضایت) و افزایش انگیزه شود.
- مراقب باشید با تعیین تعداد زیادی از وظایف در طول روز، دوباره استرس و اضطراب زیادی به فرزندتان منتقل نکنید.
هدف از اجرای این روش این است که نوجوان طعم اتمام کارها و انجام نظم در امور را بچشد و توانایی خودش در انجام کارهای روزانه را ببیند. هر نوع برنامهریزی روزانه‌ای که به هر علت، نتیجه‌ای خلاف این موارد ایجاد کند، در نهایت برای منظم کردن نوجوانان مفید نیست.
تمرین کارهای ساده
شاید باور نکنید روتین‌های ساده روزانه تا چه حد می‌توانند در نهادینه کردن سخت‌ترین عادات موثر باشند. بنابراین تصور نکنید نظم باید حتما از ابعاد بزرگ، برای اهداف عظیم یا در همه ابعاد زندگی توسط نوجوان اجرا شود. گاهی مقاومت نوجوانان در مقابل نظم، دقیقا به دلیل سخت‌گیری زیاد یا توقع بالا به وجود می‌آید.
- از قدم‌های ساده‌ای مثل ایجاد یک روتین در صبح یا شب شروع کنید.
- ابتدا کارهای خیلی ساده‌ای مثل مرتب کردن تخت یا میز مطالعه یا آماده کردن کیف مدرسه را در برنامه بگذارید.
- بعد از مدتی که نوجوان همین چند کار ساده را هر روز تکرار کرد، متوجه اثرات جالب آن خواهید شد.
- به مرور نوجوان به جای اینکه فقط تخت را مرتب کند، به اتاق هم نظم می‌دهد و قفسه کتاب‌هایش را هم نظم و ترتیب می‌دهد.
- هرچه این عادات از سن کمتری ایجاد شوند، در نوجوانی چالش کمتری خواهید داشت. بنابراین سری به مقاله همکاری کودکان در خانه بزنید که راهکارهای مفیدی ارائه داده است.
کار کردن و کسب درآمد
خیلی از تکنیک‌ها و تمرینات آموزش نظم و انضباط به نوجوانان در خانه و مدرسه، کارساز نیستند مگر زمانی که نوجوان مجبور باشد برای پیشبرد اهداف خود از آن‌ها استفاده کند. از طرفی در اغلب موارد برای انجام نظم شخصی در خانه، عامل محرک و انگیزشی لازم وجود ندارد. کار کردن، کسب درآمد، حس استقلال و اعتمادکردن به نوجوان علاوه بر ایجاد عوامل برانگیزاننده، باعث میشود اهمیت نظم شخصی در زندگی برای آن‌ها ملموس‌تر شود و بر مهارت های زندگی نوجوانان مسلط‌تر شوند.
اگر نوجوان انگیزه لازم برای کار کردن را هم ندارد، بهتر است بودجه‌ای که در اختیار او می‌گذارید را محدود کنید. همچنین می‌توانید برای خرید چیزهایی که دوست دارد صرفا به او کمک هزینه بدهید. لازمه این مسیر این است که ابتدا به او کمک کنید راه کسب درآمد را بیاموزد. یا برای پیدا کردن یک شغل پاره‌وقت متناسب با سن و توانایی‌های یک نوجوان، به او کمک کنید. از ایده‌های مطلب شغل دانش آموزی نیز کمک بگیرید.
استفاده از قالب های برنامه ریزی
گاهی نه اینکه نوجوان نخواهد نظم و برنامهریزی داشته باشد، اما راه درست برنامهریزی کردن را نمی‌داند. از طرفی برخی از نوجوانان درک درستی از زمان و زمانبندی کردن ندارند. اینجا است که آموزش زمان به کودکان اهمیت خود را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی دفتر برنامهریزی، انواع پلنر و اپلیکیشن‌های برنامهریزی و مدیریت زمان ابزارهای سیار خوبی هستند. قالب‌های برنامهریزی در این ابزارها، بر اساس اصول و تکنیک‌های برنامهریزی نوشته شده‌اند بنابراین میزان خطای برنامهریزی نوجوانان را کمتر می‌کنند.
اما شاید لازم باشد از بین تمام روشهای برنامهریزی و ابزارهای موجود، به دنبال سازگارترین آن‌ها برای فرزندتان باشید. به طور مثال اگر مشکل نوجوان در این است که نمی‌تواند طبق اولویت‌های درست کارها را جلو ببرد و اول کارهایی که صرفا دوست دارد را تمام می‌کند، بهتر است به دنبال روش‌هایی باشید که روی اولویت‌بندی کردن تمرکز دارند. پیشنهاد می‌کنیم در مورد این موضوع مطلب اولویت بندی و برنامه ریزی با ماتریس آیزنهاور را مطالعه کنید.
تکنیک های شناختی رفتاری در مبارزه با اهمال کاری
یکی از دلایل اصلی بی‌نظمی نوجوانان به اهمال کاری ارتباط دارد. بنابراین گاهی آموزش نظم به نوجوانان در گرو شناسایی ریشه‌های اهمالکاری است. تکنیک‌های شناختی رفتاری با هدف گرفتن عوامل ایجاد اهمال مانند کمال‌طلبی، ترس از شکست خوردن یا سرزنش شدن، به نوجوانان کمک می‌کند که با بی‌نظمی و به‌هم‌ریختگی‌های روزانه خود مبارزه کنند. نوجوان با شناخت نشانه‌های اهمالکاری و کمال‌طلبی، می‌تواند در هر لحظه نظم بهتری در کارها ایجاد کند. این تکنیک‌ها را می‌توان از طریق منابع متعدد مانند کتاب‌های آموزشی یاد گرفت و به نوجوان آموخت. اما راه بهتر و اصولی‌تر مراجعه به درمانگران کودک و نوجوان است که با رویکرد شناختی رفتاری کار می‌کنند.
سخن پایانی
رسیدن به هر هدفی از جمله نظم و انضباط در امور، نیازمند مشخص کردن چالش‌ها و موانع درونی و بیرونی، بررسی امکانات و منابع موجود، برنامهریزی و زمانبندی مناسب است. اگر خللی در هریک از این موارد وجود داشته باشد، بدون شک نمی‌توان نظم و ترتیب را در طولانی مدت عملی کرد. از طرفی بدون داشتن نظم و تقویت مسئولیت پذیری در کودکان، عملا رسیدن به اهداف دیگر مثل موفقیت‌های تحصیلی یا غیر درسی و مسئولیت‌پذیری در آینده غیر ممکن میشود.
اینکه والدین حتی کارهای کوچک فرزندان را پیگیری کنند و تنها به انجام به موقع آن‌ها پافشاری کنند، نتیجه مثبتی برای نوجوان ندارد. تنها خاصیت این روند، احساس آسودگی موقت والدین است. نوجوانی برای بسیاری از افراد با سرکشی، فرمان‌ناپذیری، نیاز به استقلال و کسب اعتماد همراه میشود. اما همانطور که در این مطلب نشان دادیم، می‌توان از همه این نیازها و تغییرات، به نفع ایجاد و نهادینه‌کردن عادات رفتاری و مهارت‌های مفیدی مانند نظم و برنامهریزی استفاده کرد.
سوالات متداول
- علت مقاومت نوجوانان به نظم چیست؟
دوره نوجوانی با ابهامات و تغییرات فراوان روحی، جشمی و عاطفی همراه است. نوجوان در این دوره دچار تغییرات هویتی و تغییر دیدگاه و جهانبینی میشود. بنابراین طبیعی است که با وجود چالشهای فراوانی که دارد، نسبت به موضوعاتی مثل نظم و ترتیب بیتفاوت باشد. - اهمیت آموزش نظم و انضباط به نوجوانان در چیست؟
به جز اثرات واضح نظم و انضباط مانند به موقع انجام شدن کارها، توانایی برقراری نظم و زمانبندی درست در انجام کارها اثرات پنهانتری مانند کاهش استرس و اضطراب، افزایش اعتماد به نفس و بهبود خودانگاره مثبت، افزایش انگیزه، توانایی پایبندی به اهداف بلند مدت، افزایش قطعیت و بهبود تابآوری را به دنبال دارد. - چه راهکارهایی برای آموزش نظم و انضباط به نوجوانان وجود دارد؟
قبل از هرچیز باید سبک آموزشی خود را اصلاح کنید و هرگونه تنبیه، سرزنش، تحقیر یا اجبار و تهدید را حذف کنید. خصوصا در سن نوجوانی، روشهای دستوری تاثیر معکوس بر عملکرد نوجوان دارند. به جای آن بهتر است با خرد کردن برنامههای روزانه، کمک گرفتن از دفتر، اپلیکیشنها و برنامههای مخصوص مدیریت زمان، آموزش روشهای برنامهریزی و الگوسازی انضباط را تمرین کنید. مراجعه به درمانگران شناختی رفتاری برای مقابله با موانعی مثل اهمالکاری نیز توصیه میشود.
