رشد قد کودکان و عوامل موثر بر آن

میزان رشد قد و سلامت ستون فقرات، همواره به عنوان نشانه‌ای از رشد طبیعی و سلامت عمومی افراد تلقی می‌شود. بنابراین رشد قد کودک همیشه موضوع مهمی برای والدین و سیستم بهداشتی کشورها است. در واقع رشد نوزادان از زمان تولد بر اساس فاکتورهای مختلف از جمله اندازه‌گیری دور سر و قد آن‌ها سنجش می‌شود. نامتناب بودن میزان رشد نوزادان و کودکان نسبت به سن، می‌تواند پیش‌آگهی نسبت به ابتلا به برخی مشکلات محسوب شود. بنابراین آگاهی از میزان رشد قد کودک نه فقط از نر ظاهر، بلکه برای پایش سلامت اهمیت دارد.

در این مقاله راجع به روند رشد قد کودکان در سنین مختلف، عوامل تعیین‌کننده قد، عوامل موثر بر افزایش رشد قد در کودکی و بزرگسالی و راهکارهای افزایش قد صحبت کرده‌ایم.

روند رشد قد کودکان

رشد قد از دوران جنینی آغاز می‌شود و پس از آن درد وره نوزادی و کودکی ادامه پیدا می‌کند. رشد قد در دوره بلوغ به اوج خود می‌رسد و پس از آن متوقف می‌شود. معمولاً دختران تا سن ۱۶ سالگی و پسران تا سن ۱۸ سالگی رشد قد دارند، اما در برخی موارد این زمان ممکن است متفاوت باشد. بیشترین میزان رشد قد کودکان معمولاً در دوره‌های زمانی زیر اتفاق می‌افتد:

• سال اول زندگی: در طول اولین سال زندگی، کودکان به طور متوسط حدود ۲۵ سانتیمتر رشد می‌کنند.
• خردسالی (سال‌های پیش از دبستان): از سن ۱ تا ۶ سالگی، کودکان به طور متوسط سالانه حدود ۶ تا ۸ سانتیمتر رشد می‌کنند.
• کودکی (دوران دبستان): از ۶ تا ۱۲ سالگی، نرخ رشد قد کاهش می‌یابد و به طور متوسط حدود ۴ تا ۶ سانتیمتر در سال است.
• نوجوانی: از ۱۲ تا ۱۶ سالگی (دختران) و ۱۲ تا ۱۸ سالگی (پسران)، نرخ رشد قد دوباره افزایش می‌یابد و به طور متوسط حدود ۸ تا ۱۲ سانتیمتر در سال است. در این دوره، پسران معمولاً بیشتر از دختران رشد می‌کنند.

این اعداد میانگین هستند و رشد قد هر کودک ممکن است با توجه به عوامل ژنتیکی و محیطی، نسبت به همسالان خود متفاوت باشد. اگر نگرانی در مورد رشد قد کودک خود دارید، بهتر است با یک پزشک متخصص کودکان مشورت کنید تا مشکلات محتمل رشد را بررسی کند و راهنمایی لازم را ارائه دهد.

عوامل تأثیرگذار در نرخ رشد و قد کودک

قد کودکان تحت تاثیر ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تغذیه‌ای است. در اینجا به برخی از دلایل کلیدی کمک به رشد قد اشاره شده است:

ژنتیک

بخش قابل توجهی از قد کودک توسط ساختار ژنتیکی آن‌ها تعیین می‌شود. ویژگی‌های قد از والدین به ارث می‌رسد و اگر یکی از والدین یا هر دو قد بلند باشند، احتمال قد بلندتر شدن فرزندانشان نیز افزایش می‌یابد.

تغذیه

تغذیه مناسب برای رشد و نمو مناسب بسیار مهم است. یک رژیم غذایی متعادل شامل مواد مغذی ضروری مانند پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و کلسیم برای رشد استخوان و افزایش قد کلی ضروری است. سوءتغذیه یا کمبود در دوران کودکی می‌تواند رشد را متوقف کند و منجر به کوتاه شدن قد شود.  پیشنهاد می‌کنیم درباره تغذیه کودکان، سری به مطلب تغذیه دانش آموزان ابتدایی بزنید.

هورمون ها

بدن هورمون‌هایی تولید می‌کند که به صفحات رشد دستور می‌دهد تا استخوان جدید بسازند. در نتیجه قد افزایش پیدا می‌کند. این هورمون‌ها عبارتند از:

• هورمون‌های رشد: هورمون رشد انسانی (HGH) نقش حیاتی در ارتقاء رشد قد در دوران کودکی و نوجوانی دارد. غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد، این هورمون را ترشح می‌کند که رشد استخوان‌ها و بافت‌ها را تحریک می‌کند. برخی از شرایط سلامتی می‌توانند میزان هورمون‌های رشد را که بدن می‌سازد محدود کنند و این می‌تواند بر قد تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، کودکان مبتلا به یک بیماری ژنتیکی نادر به نام کمبود مادرزادی هورمون رشد با سرعت بسیار کمتری نسبت به سایر کودکان رشد می کنند.
• هورمون‌های تیروئید: غده تیروئید هورمون هایی می سازد که بر رشد تأثیر می‌گذارند.
• هورمون‌های جنسی: تستوسترون و استروژن برای رشد در دوران بلوغ بسیار مهم هستند.

خواب

خواب کافی و با کیفیت برای رشد ضروری است. در طول مراحل خواب عمیق، بدن هورمون‌های رشد ترشح می‌کند و کمبود خواب می‌تواند در این روند اختلال ایجاد کند.

فعالیت بدنی

ورزش و فعالیت بدنی منظم می‌تواند تحریک ترشح هورمون‌های رشد و در نتیج رشد قدی استخوان‌های سالم، افزایش حجم و بافت استخوانی، کمک کند.

عوامل محیطی

محیطی که کودک در آن بزرگ می‌شود نیز می‌تواند بر قد او تأثیر بگذارد. کودکانی که در محیط‌های سالم‌تر با دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی خوب، آب تمیز، امنیت روانی و تغذیه مناسب بزرگ می‌شوند، احتمال بیشتری دارد که به پتانسیل رشد کامل خود دست یابند.

جنسیت

هنگامی که کودکان به سنین نوجوانی می رسند، افزایش تولید هورمون‌های جنسی استروژن و تستوسترون را تجربه می‌کنند. این جهش بلوغ را شروع می‌کند. بلوغ علاوه بر رشد اندام‌های جنسی، باعث یک جهش رشد یعمومی نیز می‌شود که با افزایش قد به پایان می‌رسد. اگر نوجوانی بلوغ دیررس را تجربه کند، ممکن است با توجه به سن خود، رشد مناسبی نداشته باشد. دلایل زیادی برای تاخیر در رشد وجود دارد. به طور مثال هیپوگنادیسم که در افراد مبتلا تستوسترون پایین‌تر از حد نرمال است. این وضعیت می‌تواند بلوغ و جهش رشد مرتبط با آن را به تاخیر بی‌اندازد.

شرایط سلامتی

برخی شرایط پزشکی مانند کمبود هورمون رشد، اختلالات تیروئید یا اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا سندرم مارفان می‌توانند بر قد کودک تأثیر بگذارند. توجه به این نکته ضروری است که اگرچه ژنتیک نقش مهمی در تعیین پتانسیل نهایی قد کودک دارد، اطمینان از یک سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، می‌تواند رشد قد کودکان را به حداکثر میزان ممکن برساند.

راهکارهای افزایش قد کودکان

قد کودکان در درجه اول تحت تأثیر ژنتیک است، اما عوامل خاصی کمک می‌کنند کودک به حداکثر قد بالقوه خود برسد. به یاد داشته باشید که هر کودکی متفاوت است و طیف وسیعی از قد طبیعی وجود دارد. تمرکز بر سلامت و تندرستی کلی به جای صرفاً روی قد ضروری است. اگر در مورد رشد فرزندتان نگرانی دارید، برای مشاوره و راهنمایی شخصی با یک متخصص اطفال مشورت کنید.

تغذیه سالم

یک رژیم غذایی متعادل و مغذی برای رشد و نمو مناسب بسیار مهم است. اطمینان حاصل کنید که کودک ویتامین‌ها و مواد معدنی خصوصا کلسیم، ویتامین دی، فسفر، ید و منیزیم را دریافت می‌کند. همچنین رژیم غذایی باید ترکیب متعادلی از چربی‌های مفید پروتئین‌ها باشد تا رشد استخوان و ماهیچه‌ها به صورت نرمال پیش برود. انواع میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی، محصولات لبنی و مغزها را در رژیم غذایی فرزندتان بگنجانید. برای کودکی که به میوه و سبزیجات اشتیاقی ندارد، ۱۱ راهکار جذاب را در مقاله‌ای با عنوان علاقه مند کردن کودکان به میوه ها و سبزیجات معرفی کرده‌ایم.

مواد غذایی ناسالمی که می‌توانند متابولیسم سالم و رشد کودک را کند کنند عبارتند از:

• تنقلات صنعتی مانند چیپس، بیسکوییت و پفک
• نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های صنعتی و گازدار
• مواد غذایی سرشار از قندی
• فست‌فود
• مواد غذایی فرآوری شده مانند پنیر پیتزا

فعالیت بدنی

کودک خود را تشویق کنید تا به فعالیت بدنی و ورزش منظم بپردازد. فعالیت‌هایی که حرکات کششی و پرشی دارند مثل شنا، ژیمیناستیک، والیبال، بستکبال، دو و دوچرخه‌سواری نیز با تحریک هورمون رشد و حمایت از سلامت استخوان‌ها، مفاصل و عضلات، به افزایش حداکثری رشد قد کودکان کمک می‌کنند.

ورزش تاثیرات فراگیر دیگری نیز دارد که در فواید ورزش و تاثیر آن بر افزایش قدرت یادگیری گفته‌ایم.

خواب کافی

ازآ‌ن‌جایی که هورمون رشد در مرحله سوم خواب، یعنی تقریبا یک ساعت بعد از به خواب رفتن اتفاق می‌افتد، خواب کافی برای رشد و تکامل کودکان ضروری است. بر اساس مدت زمان خواب را متناسب با سن کودک در نظر بگیرید تا بدن آن‌ها زمان کافی برای ترمیم و رشد را داشته باشد.

سن	زمان خواب
بدو تولد تا ۳ ماهه	۱۴ تا ۱۷ ساعت
۳ تا ۱۱ ماهه	۱۲ تا ۱۷ ساعت
۱ تا ۲ سال	۱۱ تا ۱۴ ساعت
۳ تا ۵ سال	۱۰ تا ۱۳ ساعت
۶ تا ۱۳ سال	۹ تا ۱۱ ساعت

بهترین ساعت خواب برای رشد قد کودکان و ترشح هورمون رشد، بین ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح است.

اجتناب از عادات ناسالم

عادات ناسالم را که می‌توانند مانع رشد شوند، مانند مصرف دخانیات در محیط خانه و قرار گرفتن کودک در معرض دود دخانیات را محدود یا حذف کنید. دخانیات منجر به افزایش ترکیبات اکسیدان در بدن می‌شوند و از عملکرد طبیعی بدن ممانعت می‌کنند.

معاینات منظم پزشکی

اطمینان حاصل کنید که کودک شما به طور منظم توسط متخصص اطفال معاینه می‌شود. برخی از بیماری‌ها مانند سلیاک، بیماری التهابی روده یا IBD، کم‌کاری تیروئید، سندرم ترنر، مشکلات کلیوی و ابتلا به دیابت روی رشد کودک اثرگذار هستند. هرچه سریع‌تر این بیمار‌ی‌ها تشخیص داده و کنترل شوند، بهتر می‌توان اثر منفی آن‌ها روی رشد قد کودکان را کاهش داد.

اجتناب از عوامل مخل رشد

 برخی عوامل روانی مانند استرس بیش از حد یا بلوغ زودرس می‌توانند رشد قد کودکان را کاهش داده یا متوقف کنند. این مسائل را سریعا شناسایی و برطرف کنید.

پیشنهاد مطالعه: ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها و کاهش استرس امتحان

تقویت سیستم ایمنی

سیستم ایمنی با جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها، مبارزه با ترکیبات آسیب‌رسان و کمک به سلامت عمومی، باعث حفظ روند رشدی کودک می‌شود. کاه استرس و فشار روحی، خواب کافی، مصرف سبزیجات رنگی، خوردن مواد غذایی و میوه‌های دارای ویتامین C همگی به تقویت سیستم ایمنی کودک کمک می‌کنند.

افزایش قد بعد از سن بلوغ

به طور کلی، هنگامی که یک فرد به بزرگسالی می‌رسد، قد او نسبتا ثابت می‌ماند. بیشترین جهش رشدی در دوران کودکی و نوجوانی اتفاق می‌افتد. زمانی که استخوان‌ها هنوز در حال رشد هستند و صفحات رشد هنوز بسه شده‌اند. هنگامی که صفحات رشد با هم ترکیب می‌شوند (معمولا در اواخر نوجوانی تا اوایل دهه بیست)، افزایش طبیعی قد غیرممکن می‌شود. اما عواملی وجود دارند که می‌توانند بر چگونه به نظر رسیدن قد در بزرگسالی، تأثیر بگذارند.

پیشنهاد مطالعه: نشانه های بلوغ

بهبود وضعیت بدنی

بهبود وضعیت بدن می‌تواند توهم افزایش قد را ایجاد کند. مثلا شرایطی مانند چاقی مفرط یا اختلالات اسکلتی مانند پای ضربدری یا پای پرانتزی و قوز داشتن باعث کوتاه دیده شدن قد می‌شوند.

فعالیت فیزیکی

ورزش منظم، به ویژه فعالیت‌هایی که شامل تمرینات کششی و تقویت‌کننده ستون فقرات هستند، وضعیت بدن را بهبود می‌دهند و کمک می‌کنند کودک قد بلندتر به نظر برسند.

مصرف مواد مغذی

رژیم غذایی متعادل با مواد مغذی کافی، به ویژه در دوران نوجوانی، می‌تواند پتانسیل قد را به حداکثر برساند. با این حال، پس از بسته شدن صفحات رشد، تغذیه برای حفظ سلامت کلی به جای افزایش قد مرتبط است.

سلامت استخوان

مصرف کافی کلسیم و ویتامین D می‌تواند از سلامت استخوان حمایت کند، اما پس از ترکیب شدن صفحات رشد، قد آن‌ها به طور قابل توجهی افزایش نمی‌یابد.

خواب کافی

مطمئن شوید که خواب شبانه منظم، با  کیفیت و به میزان کافی دارید. طی خواب عمیق، بدن هورمون‌های رشد ترشح می‌کند که منجر به افزایش قد می‌شوند. اگر فرزندتان دچار بی‌نظمی یا اختلال خواب است، مطلب راهکارهای تنظیم خواب دانش آموزان را مطالعه کنید.

هیدراته ماندن

آب از فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلف از جمله سلامت استخوان‌ها پشتیبانی می‌کند. در واقع نوشیدن مقدار کافی آب، با حمایت از متابولیسم کافی به رشد قد کمک می‌کند. بدن کودک را هیدراته نگاه دارید. فراموش نکنید که وقتی از نوشیدن آب صحبت می‌کنیم، چای و آب‌میوه را جایگزین آن در نظر نگیرید.

سبک زندگی سالم

برخی عوامل مانند سیگار کشیدن (یا در معرض دود دخانیات بودن) و استرس شدید در دوران کودکی و بلوغ، می‌توانند رشد قدی را به شدت کاهش دهند. اطمینان از یک سبک زندگی سالم ‌می‌تواند به کاهش اثر عوامل محیطی نامطلوب، کمک کند.

جراحی

در برخی موارد نادر، جراحی افزایش طول استخوان، برای افرادی با شرایط خاص پزشکی یا افرادی که به دنبال قد چند سانتی‌متر بیشتر هستند، یک راه حل اما راه حلی تهاجمی است. این روش پیچیده و پرخطر معمولاً به تنهایی و صرفا برای برای اهداف زیبایی توصیه نمی‌شود.

دارو درمانی

سازمان غذا و دارو (FDA) در حال حاضر مکمل تستوسترون را فقط برای پسران نوجوانی تایید می‌کند که بیماری خاصی دارند و زیر نظر متخصص آن را دریافت می‌کنند.

سخن پایانی

رشد قد تا حد زیادی تحت تاثیر ژنتیک است. به این معنی که اگر هر دو والد قد کوتاه‌تری داشته باشند، احتمالاً قد کودک نیز کوتاه و در همان بازه خواهد بود. با این حال، سبک زندگی سالم و بهبود فاکتورهای محیطی مانند  همچنان می‌تواند کمک کند تا کودک به حداکثر قد بالقوه خود برسد.

سوالات متداول

1. چه عواملی تعیین کننده رشد کودک هستند؟
   رشد قد وابسته به دو عامل ژنتیک و فاکتورهای محیطی مثل تغذیه، استرس، خواب کافی، تحرک و وضعیت سلامتی عمومی است.
   
2. آیا می‌توان رشد قد کودک را افزایش داد؟
   بلندی قد هر فرد تابعی از ژنتیک و شرایط محیطی است. به طور کلی نمی‌توان از روش‌های غیرتهاجمی برای افزایش قد بیش از آنچه در ژنتیک فرد وجود دارد بهره‌ای برد. اما با بهبود فاکتورهای محیطی که در این مطلب راجع به آن‌ها صحبت کردیم، می‌توان رشد قد را به حد نهایی که در ژن فرد وجود دارد، رساند.
   
3. بهترین زمان برای رشد قدی کودکان در چه سنی است؟
   به طور کلی جهش رشد قدی عمده در دختران از ۲ تا ۱۲ سالگی و در پسران از ۲ تا ۱۴ سالگی اتفاق می‌افتد.