شاید بتوان رفتارهایی مانند فحاشی نوجوانان را موقتی دانست و تاحدامکان از کنارشان گذشت، اما از بداخلاقی و رفتارهای خارج از کنترل‌شان چه؟ برخی والدین این رفتارها را به طبیعت نوجوانی ربط می‌دهند و گذرا فرض‌شان میکنند. اطرافیان و حتی برخی از روان‌شناسان هم به تشخیص گذرابودن این مسئله صحه می‌گذارند و تمام! اما اگر واقعا پای مشکلی جدی مانند اختلال سلوک در میان باشد چه؟ اصلا قبول که گذرا؛ آیا سرسری‌گرفتن رفتارهای موقتی، احتمال دائمی‌شدن‌شان را افزایش نمی‌دهد؟! پس حتی اگر بداخلاقی را از ویژگی‌های طبیعی نوجوانان بدانیم، نحوهی برخورد صحیح با آن به کارمان می‌آید.
علائم بداخلاقی نوجوانان
هرگونه تغییر منفی در خلق‌‌وخوی نوجوانان مانند پرخاشگری، بی‌توجهی به قوانین خانوادگی و اجتماعی و بی‌احترامی نوجوانان به والدین را می‌توان نشانهای از بداخلاقی‌شان قلمداد کرد. اما با نگاهی دقیق‌تر به رفتارهای نوجوانان، این بداخلاقی‌ها در طیفی از طبیعی تا نابهنجار قرار می‌گیرند.
والدین معمولا تمایز بداخلاقیهای خفیف و رایج از انواع شدید و مسئله‌دار فرزندشان را به‌تجربه متوجه می‌شوند. مثلا اگر داد و هوار فرزندشان گوش فلک را کر میکند، بوی مواد می‌دهد و رفت‌‌وآمدهای مشکوک دارد، احتمالا خط نرمال را شکسته، وارد مرحله‌ی بداخلاقی نابهنجار شده است. در ادامه چندنمونه از رفتارهای طبیعی در برابر رفتارهای ناسازگارانه‌ی نوجوانان را بیان می‌کنیم:
پیشنهاد مطالعه: صحبت با کودک درباره مواد مخدر و اعتیاد
بداخلاقیهای رایج و طبیعی نوجوانان
اکثر نوجوانان در این دوره‌ی سنی یکی یا چندتا از علائم زیر را دارند. این علائم، نشان‌دهنده‌ی گذر طبیعی از کودکی به بزرگسالی هستند:
- بی‌علاقگی به وقت‌گذرانی با والدین و میل افراطی به گشت‌وگذار با دوستان
- کم‌طاقتی در چالش‌های بین‌فردی و به‌راحتی ناامیدشدن نوجوان
- تخطی از قوانین رفت‌وآمد و دیرآمدن نوجوان به خانه
- پنهان‌کاری، رفتارهای رازآلود و گوشه گیری نوجوان
- نوسانات خلقی (از مثبت به منفی و برعکس)
- نارضایتی گاه‌وبی‌گاه از شرایط و غرزدن
بداخلاقیهای نابهنجار نوجوانان
برخی از بداخلاقیهای نوجوانان از عوامل هشدار ابتلا به مشکلی جدی‌تر مانند اختلالات رفتاری تخریبی هستند. علائم زیر نمونه‌هایی از این رفتارها هستند:
- تهدید، ترساندن و بددهنی کلامی شدید نسبت به دیگران
- قلدری در مدرسه و اذیت‌وآزار کودکان کوچک‌تر
- آسیب‌رساندن به کسی یا چیزی
- فرار از خانه
شک نکنید که این رفتارها اگر مداومت داشته باشند، نشانه‌ی مشکلی زیربنایی مانند افسردگی نوجوانان هستند؛ پس نمی‌توان آنها را موقتی و گذرا دانست. در این موارد، مداخله ی شما برای نشان‌دادن درست و غلط به نوجوان ضروری است.
علت بد اخلاقی نوجوانان چیست
بله؛ عصبانیت و احساس درماندگی 2عامل محرک بسیار مهم در بروز بداخلاقی در نوجوانان هستند، اما علتش نیستند! احتمالا وقتی پیگیر بداخلاقیهای فرزندتان از خودش میشوید، جملات اینچنینی تحویل‌تان می‌دهد:
- «اگه کاری به کارم نداشته باشی، بهتر می‌شه»
- «تقصیر معلمه! اون همش الکی به من گیر می‌ده»
اما حقیقت چیز دیگری است که خود نوجوان هم از آن بی‌خبر است:
مقابله با صاحبان قدرت
نیاز به استقلال‌طلبی در نوجوانی از نان شب واجب‌تر است. همین مسئله باعث می‌شود که نوجوانان با مشاهده‌ی کوچک‌ترین مخالفتی از جانب والدین، از کوره در روند. مهمترین مسئله در این زمینه، برقراری تعادل بین آزاد‌ی‌دادن به نوجوان و بازخوردادن صحیح به رفتار او است.
کم‌صبری و کم‌طاقتی
نوسانات خلقی، چالش در برقراری تعادل بین جنبه‌های شخصی، تحصیلی و کاریِ زندگی و ازهمه مهم‌تر، تغییرات هورمونی، کاسهی صبر و تحمل نوجوانان را کم‌ظرفیت میکنند. پس در رفتار با نوجوانان باید مراعات حال‌شان را بکنید و زیادی لی لی به لالای‌شان نگذارید.
به چالش خوردن والدین در فرزندپروری
چالش‌ها در ارتباط والدین با نوجوانان تا دل‌تان بخواهد زیاد است. اختلاف‌نظرهای روزانه بر سر مسائل مختلف، معادله‌ی روابط والد-فرزندی را تغییر می‌دهد. این چالش‌ها به هر دلیلی که باشند مدیریت‌شان کار سختی است. خلاصه که شکست والدین در مدیریت اختلاف فکری با فرزندان، روزبه‌روز شعله‌ی رفتارهای نابهنجار نوجوانان را فراگیرتر میکند.
الگوبرداری از دوستان و همسالان
امان از دوستان ناباب و صدامان از تقلید کورکورانه‌ی نوجوانان از دوستان! دوستی‌ها برای نوجوانان مقدس‌اند و همین مسئله تاثیرگذاری همسالان بر یکدیگر در دوره‌ی نوجوانی را افزایش می‌دهد. کافی است یکی از آنها کار اشتباهی انجام دهد و نَقل شاهکارش را به محفل دوستانه بیاورد تا بقیه هم در فکر تکرارش برآیند! بنابراین، انتخاب دوست در نوجوانی اهمیت زیادی دارد.
تاثیرپذیری از رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی
درِ رسانه‌های اجتماعی به روی هر تفکر، نگرش و طرز رفتاری باز است. نوجوانان که خودشان به‌صورت طبیعی تاحدودی بداخلاق هستند، با بداخلاقیهای بیشتری مواجه می‌شوند و آنها را به خرانه‌ی رفتاری‌شان اضافه میکنند. پس با مطالعه‌ی قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، آنها را از معایب فضای مجازی بر حذر دارید.
پیشنهاد مطالعه: سن مناسب خرید موبایل برای کودکان
نداشتن مهارت کافی در تعاملات اجتماعی
وقتی نوجوان از مهارت در مذاکره و برقراری ارتباط موثر بی‌بهره باشد، به‌احتمال بیشتری به بداخلاقی و رفتارهای ناسازگارانه رو می‌آورد. یکی از دلایل تاکید زیاد روان‌شناسان بر آموزش مهارت های زندگی به کودکان و تمرین مهارت های زندگی نوجوانان به همین مسئله بر می‌گردد.
الگوی رفتاری مناسب نداشتن
وقتی الگوی رفتاری مناسبی در محیط اطراف نوجوان نباشد، ظهور رفتارهای ناسازگارانه و بروز بداخلاقی‌ها بیشتر می‌شود. هرچه اطرافیان نوجوان معاشرت بهتری با یکدیگر داشته باشند و کمتر کارشان به درگیری بکشد، او هم کمتر سراغ بدخلقی و ترش‌رویی می‌رود.
خطاهای شناختی
همانطور که خواندید، بداخلاقی نوجوانان ناشی از مهارت ناکافی در حل مشکلات، ناتوانی در مدیریت تکانه‌ها و همچنین چالش با صاحبان قدرت است؛ اما آنها معمولا دیگران را مقصر مشکلات‌شان می‌دانند!
در روان‌شناسی به این حالت خطای شناختی می‌گویند. همان طور که در رعایت علائم نگارشی یا محاسبات ریاضی ممکن است مرتکب خطا شویم، گاهی شناخت‌های ما هم به خطا می‌روند. وقتی نوجوان دیگران را مقصر اشتباهات خودش می‌داند، د‌رحالی‌که اشتباهش مثل روز روشن است، یعنی دچار خطای شناختی شده است.
راهکارهای مقابله با بد اخلاقی نوجوانان
روان‌شناسان باتوجه به علل بداخلاقی نوجوانان که در قسمت قبل درباره‌شان صحبت کردیم، پیشنهادهایی را برای مقابله با این مشکل ارائه داده‌اند:
صمیمی شدن با فرزند
صمیمیت چارهی نگاه بدبینانه‌ی نوجوانان به اقتدارِ والدین و معلمان است. همانطور که گفتیم، نوجوانان از امر و نهی اطرافیان خوش‌شان نمی‌آید! اما نمی‌توان که آنها را بهحالِ خود رها کرد؟! پس اگر میخواهید به حرف‌های‌تان اعتنا کنند، راهکارهای صمیمیشدن با فرزند نوجوان را بخوانید و اجرا کنید.
درک و ابراز همدلی با احساسات فرزند
احترام، احترام می‌آورد. وقتی شما احساسات نوجوان را بپذیرید و درک کنید، او هم با دغدغه‌ها و نگرانی‌های شما بهتر ارتباط می‌گیرد. اگر به‌دنبال راهی برای درک بهتر رفتارهای نوجوانان هستید، مقاله نیازهای اساسی نوجوانان کمکتان میکند.
متناسب با رفتار (نه احساسات) بازخورد بدهید
اهمیتی ندارد که بداخلاقی و رفتارهای نابهنجار نوجوان از کجا سرچشمه می‌گیرد. وقتی رفتار اشتباهی از او سر زد، به آن اشاره کنید و درباره‌ی دلیل نادرستی‌اش توضیح دهید. در مقاله‌ی نحوهی برخورد با اشتباهات نوجوانان، اصول کلی بازخورددادن به آنها را بیان کرده‌ایم.
پیشنهاد مطالعه: برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ
قانون بگذارید و پیامد تعیین کنید
بالاخره هر خانه و کاشانه‌ای برای خودش قوانینی دارد. ارزشهای خانوادگی و اجتماعی را برای نوجوان توضیح دهید و برطبق آنها قانون بگذارید. در مقاله‌ی آموزش قانون به کودکان، فرآیند قانونگذاری برای فرزندان را مفصل توضیح داده‌ایم.
کنترل یا حداقل توهم کنترل بدهید
نوجوانان کنترل‌شان را از دست می‌دهند برای اینکه کنترل بیشتری بگیرند. بداخلاقی نوجوان نشانه‌ی این است که دیگر نمی‌خواهد کاملا تحت سلطه‌ی شما باشد. او در این سن‌وسال، نیازمند تصمیم‌گیری آزادانه است. پس تا جایی که راه دارد، تصمیمات زندگی‌اش را به خودش بسپارید. حداقل بااستفاده از ترفندهایی مانند آن‌چه در مقاله مذاکره با کودک گفته‌ایم، جوری مداخله کنید که فرزندتان فکر کند تصمیمگیرندهی نهایی خودش است.
آموزش مهارت های زندگی به نوجوان
نوجوانان وقتی شانس پایینی در حل مسئله با گفت‌وگو می‌بینند، ناخودآگاه به‌سراغ رفتارهای ناسازگارانهای مانند بدرفتاری برای رسیدن به خواسته‌های‌شان می‌روند. پس آموزش مهارت‌هایی مانند مهارت حل مسئله به نوجوانان باعث می‌شود کمتر به رفتارهای تکانشی متوسل شوند.
درمان بداخلاقی نوجوانان
اگر بداخلاقی نوجوان به‌مرور درحال افزایش است و راهکارهای شما برای مقابله با این مسئله چاره‌ساز نیست، از روان‌شناسان بالینی کودک‌ونوجوان کمک بگیرید. آنها با پویایی‌های روان‌شناختی نوجوانان آشنایند و بهتر می‌توانند مسئله را ریشه‌یابی و با استفاده از رویکردهایی مانند درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان حلش کنند. اگر هم بداخلاقی نوجوان ناشی از ناتوانی در مدیریت تعارضات خانوادگی است، از خدمات خانواده درمانی کمک بگیرید.
سخن پایانی
مراقب تفاوت بداخلاقی طبیعی نوجوان با رفتارهای نابهنجار او باشید. اگر بداخلاقی نوجوان مدیریت نشود، رفتهرفته از خانه به مدرسه، جامعه و تمامی روابط او با دیگران نفوذ میکند. واکنش والدین و دیگر اطرافیان در پیشگیری از مزمن‌شدن بداخلاقی نوجوان به‌شدت موثر است. مثلا اگر محترمانه رفتار کنند، احتمال اینکه او با پرخاشگری جواب‌شان را بدهد کمتر می‌شود. اگر هم بداخلاقیهای نوجوان به‌مرور درحال افزایش است و دارد از کنترل خارج می‌شود، حتما با متخصصان سلامت روان دراین‌باره مشورت کنید.
سوالات متداول
- علت بداخلاقی نوجوان چیست؟
مشکل با مراجع قدرت مانند والدین، کمطاقتیِ ناشی از عواملی مانند تغییرات هورمونی، سبک فرزندپروری نامناسب و الگوبرداری از همسالان از مهمترین علل بداخلاقی نوجوانان هستند. - در مقابل بداخلاقی نوجوان چه کنیم؟
صمیمیشدن با فرزند نوجوان چارهی اصلی در مقابل بداخلاقی است. درک و همدلی با احساسات نوجوان، بازخورددادن مشخص به رفتارهای اشتباه، تشریح ارزشهای خانوادگی و قانونگذاری هم در این زمینه کمکتان میکنند. - چه زمانی بداخلاقی نوجوان نگرانکننده است؟
وقتی رفتهرفته افزایش پیدا میکند و از مرز رفتارها و بداخلاقیهای طبیعی نوجوانان به رفتارهای نابهنجاری مانند کتکزدن دیگران و شکستن وسایل خانه میرسد.
