معمولا با لکنت صحبت کردن در کودکی برای بزرگترها جذابیت دارد و حتی ممکن است به تقلید از کودک مشابه او با لکنت صحبت کنند. برخی از والدین هم کودک را تحت فشار قرار میدهند که بدون لکنت و درست صحبت کند. اما کدام‌یک از این روش‌ها در برخورد با کودک دارای لکنت زبان صحیح است؟ تا چه سنی نباید برای لکنت زبان در کودکی نگران باشیم و از چه سنی باید به مشکل لکنت زبان شک کنیم؟ با چه روش‌هایی می‌توا لکنت زبان را درمان کرد و آیا اصلا درمان کامل امکان‌پذیر است؟ و در نهایت والدین چه نقشی در درمان لکنت کودک دارند؟ در این مطلب همه آنچه برای شناخت علل و بهبود لکنت زبان کودکان نیاز است را توضیح داده‌ایم.
لکنت زبان چیست
علائم لکنت زبان در کودکان که گاهی من و من کردن یا گرفتگی زبان هم گفته می‌شود، شامل موارد زیر است:
- کشیدن برخی حروف یا صداها
- توقف‌های طولانی و مکرر حین صحبت کردن
- تکرار کردن صداها یا کلمات خاص بیش از ۳ بار
حدود ۵ تا ۱۰ درصد از افراد در یک دوره از زندگی انواع لکنت زبان را تجربه می‌کنند. بر اساس آمارها، ۱ کودک از هر ۴ کودک دارای به لکنت به صورت مادام‌العمر مبتلا به مشکل لکنت زبان خواهد بود. مداخله و درمان زودهنگام می‌تواند در غلبه به لکنت زبان، کاهش یا بهبود آن کمک کند.
عوامل خطرساز در ایجاد لکنت زبان کودکان
هرچند پیشگیری از لکنت زبان در کودکان امکان‌پذیر نیست اما با کسب دانش درباره عواملی که کودک را مستعد ایجاد لکنت زبان می‌کنند، میتوان نسبت به احتمال ایجاد لکنت آگاه شد یا برای جلوگیری از مواردی مانند علل محیطی اقدام کرد. از طرفی شناخت این عوامل کمک می‌کند بدانید آیا کودک دچار مشکلات رشدی یا استرسی موقت شده یا مشکلات جدی‌تری باعث اختلال تلکم او شده‌اند. فاکتورهای زیر، کودک را در در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بکنت زبان قرار میدهند.
سابقه لکنت در خانواده
کودکان هم ممکن است با یادگیری و هم به دلایل دیگر مانند ژنتیک یا اختلالات رشدی دچار لکنت باشند، بنابراین در همه این موارد سابقه لکنت زبان در یکی از اعضای خانواده شانش ابتلای کودکان خانواده به لکنت را افزایش می‌دهد.
سن کودک
هرچه لکنت زبان در سنین بالاتری اتفاق بیفتد یا تا سنین بالاتری ادامه پیدا کند (پس از ۳ و نیم سالگی) احتمال باقی ماندن آن بیشتر می‌شود.
مدت ابتلا به لکنت زبان
هرچه کودک مدت زمان بیشتری (بالای ۶ ماه) با لکنت زبان درگیر باشد، احتمال باقی ماندن آن در صورت عدم درمان بیشتر می‌شود.
جنسیت
لکنت زبان در کودکان پسر، ۳ تا ۴ برابر بیشتر از دختران اتفاق می‌افتد.
ابتلا به سایر مشکلات گفتاری و زبانی
وقتی کودک مبتلا به مشکلات و اختلالات گفتاری و زبانی دیگری باشد، طبیعتا ممکن است لکنت زبان در صورت عدم درمان مدت مان طولانی‌تری ادامه پیدا کند یا بدون روشهای درمانی از بین نرود.
دلایل لکنت زبان در کودکان
علت لکنت زبان را از دو دیدگاه پزشکی و علل زمینه‌ساز میتوان بررسی کرد. اینکه چرا کودکان بر اثر اتفاق و حوادث آسیب‌زا ناگهان دچار لکنت میشوند در توضیحات این مقاله نمی‌گنجد. اما می‌توانیم به این مسئله بپردازیم که چه دلایلی منجر به ایجاد لکنت میشوند؟
مشکلات رشدی
گاهی لکنت زبان در کودکی و سنین زیر ۳ سال، صرفا به دلیل تکمیل نشدن مهارت‌های گفتاری و زبانی ایجاد می‌شود و در برخی از کودکان با بالا رفتن سن خود به خود بهبود پیدا می‌کند.
ژنتیک
از آن‌جایی که حداقل یک نفر از اعضای خانواده ۶۰ درصد از افراد مبتلا به لکنت زبان، دارای لکنت زبان بوده‌اند، بسیاری از متخصصان اعتقاد دارند لکنت زبان مولفه‌های ژنتیکی نیز دارد.
مشکلات عصبی
بر اساس پژوهش‌های عصب‌شناسان نحوه عملکرد مغز افراد مبتلا به لکنت زبان، با افرادی که اختلالات گفتاری ندارند متفاوت است. به نظر می‌رسد در نحوه انتقال پیام زبانی از مغز، اختلال وجود دارد.
مشکلات محیطی
برخی از مشکلاتی که در محیط مدرسه یا خانه اتفاق می‌افتند، زمینه‌ساز یا تشدید کننده مشکلات لکنت زبان در کودکی هستند. مطلب برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ را نیز مطالعه کنید.
مشکلات ناشی از لکنت زبان در کودکی
با طولانی شدن لکنت زبان تا سن بالاتر، دیگر مشکل فقط به لکنت زبان ختم نمی‌شود و کودک با مشکلات متعددی روبرو می‌شود. برخی از اختلالات رفتاری و روحی جانبی احتمالی که در کودکان دارای لکنت ایجاد می‌شود عبارتند از موارد زیر:
- خجالت کشیدن و امتناع از صحبت در جمع
- گوشه‌گیری و انزوا در مدرسه
- افت تحصیلی
- احساس بی‌ارزشی و کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس
- تند وسریع صحبت کردن برای پیشگیری از لکنت
- استفاده بیش از اندازه حرکات بدن برای تکمیل صحبت
- پرخاشگری کودکان و بهانه‌جویی
- افزایش تن صدا در زمان صحبت کردن
- انقباض و سفتی عضلات
پیشنهاد مطالعه: اختلالات روانی شایع در مدارس
درمان لکنت زبان در کودکان
درمان لکنت زبان در کودکی تا حدی به عوامل ایجاد کننده آن بستگی دارد. به طور مثال درمان لکنت ناشی از ترس ناگهانی با لکنتی که به دلیل اختلالات رشدی ایجاد شده، متفاوت است. درمان لکنت زبان با گفتار درمانی و کار درمانی اصلی‌ترین مسیر بهبود این مشکل محسوب می‌شود. در کنار آن برطرف کردن علل ایجاد این مشکل و تمرینات مواجهه‌درمانی، مقابله با استرس و اضطراب بالا، بازی‌درمانی و درمان مشکلات پزشکی برای تکمیل درمان ضرورت دارد. نکته مهم درباره گفتاردرمانی این است که برخی افراد تصور می‌کنند که این روش آگاهی کودک از شرایط خود را افزایش می‌دهد و ممکن است به عدم اعتماد به نفس او آسیب بزند. اما اکثر متخصصان معتقدند که وقتی کودک بالای ۳ سال، حداقل ۶ ماه دچار لکنت بدون بهبودی است، باید به دنبال ارزیابی باشید. ارزیابی نشان می‌دهد که علت ریشه‌ای لکنت زبان چیست و پس از آن می‌توانید از بهترین روش‌ها برای درمان استفاده کنید. از گفتاردرمانی صحبت کردیم بنابراین اگر به این شغل علاقه دارید، مطالعه مطلب رشته گفتار درمانی را توصیه می‌کنیم.
اهداف گفتار درمانی برای لکنت زبان کودکان
تعداد جلسات گفتار درمانی، مدت زمان و هزینه آن بستگی به شرایط کودک دارد. از طرفی میزان پاسخگویی به درمان نیز وابسته به وضعیت لکنت زبان است. بنابراین بهتر است سطح توقع خود از موفقیت درمان لکنت زبان کودک را تنظیم کنید. درمان لکنت زبان نیاز به زماندهی کافی و همکاری با درمانگران دارد. به طور کلی باید در نظر داشته باشید که به جز بهبود کامل لکنت زبان، گفتار درمانی اهداف زیر را دنبال می‌کند:
- کاهش دفعات لکنت زبان
- کاهش تنش و مبارزه در زمان بروز لکنت زبان
- تلاش برای کاهش اجتناب از کلمات یا شرایط خاص
- استفاده از مهارت‌های ارتباطی مانند تماس چشمی یا عبارت‌سازی
پیشنهاد مطالعه: انواع سواد
۶ راهکار عملی برای کمک به کودکان مبتلا به لکنت زبان
در این بخش فقط به مواردی اشاره کرده‌ایم که والدین و معلمان باید در برخورد با کودک دارای لکنت رعایت کنند. هیچیک از این موارد جایزگزین ارزیابی و درمان تخصصی نیست اما رعایت آنها می‌تواند زمان نتیجه گرفتن از درمان را کوتاه‌تر کند یا دست کم مانع از افزایش لکنت زبان در کودک شود.
کنترل استرس
استرس یکی از محرک‌های تشدید لکنت است. لکنت زبان در برخی از کودکان فقط در زمانی که دچار تنش و اضطراب میشوند بروز پیدا می‌کند. از طرفی استرس والدین و محیط زندگی تاثیر بسیاری بر ایجاد ترس‌های درونی در کودک دارد. بنابراین تمام مواردی که باعث اضطراب، تنش، استرس و نگرانی شدید کودک میشوند را شناسایی کنید. تا درمان کامل، قرار گرفتن کودک در شرایط استرس‌زا را تا جای ممکن کاهش دهید. انجام بازی‌های پرهیجان، دیدن فیلم و انیمیشن ترسناک و نشان دادن تعارضات و مشکلات بین والدین در حضور کودک از عوامل تشدید کننده لکنت زبان در کودکان هستند.
ایجاد تماس چشمی
برخی افراد به غلط تصور می‌کنند نگاه نکردن به کودک مبتلا به لکنت میزان شرم یا لکنت را کاهش می‌دهد. اما کودکان با چنین برخوردی متوجه مشکل خود میشوند و شرم بیشتری را تجربه می‌کنند. بنابراین تا جای ممکن هنگام صحبت کردن کودک با آرامش و مهربانی به چشمان او نگاه کنید و حتی در زمان ایجاد لکنت تغییری در چهره و نگاه خودتان ایجاد نکنید. حتی تایید بیش از حد با چشم و سر نیز می‌تواند کودک را هول کند.
توجه و خوب شنیدن
کودکان و به خصوص کودکان دارای لکنت برای پیشگیری از آسیب بیشتر به اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی، نیازمند توجه کامل و خوب شنیده شدن هستند. وقتی کودک به سراغتان می‌آید، با شما حرف می‌زند یا با هم بازی می‌کنید، موبایل خود را کنار بگذارید، تلویزیون را خاموش کنید و با دیگران حرف نزنید. تمام حواس خود را به کودک بدهید.
قطع نکردن صحبت های کودک
شاید راحت‌تر باشد که وقتی کودک دچار لکنت شد سریع حرف او را تکمیل کنید. اما این کار به شدت اعتماد به نفس کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بگذارید کودک خودش حرفش را تمام کند. سعی نکنید با اشاره یا کلام به هیچ نحوی اعلام کنید منظور او را متوجه شده‌اید یا جمله و کلمه دچار لکنت را بگویید. در زمان بروز لکنت فقط صبور باشید و منتظر شوید تا کودک حرفش را تمام کند.
افزایش فعالیت های غیر کلامی
در ذهن کودک لکنت داشتن و مشکل در مکالمه کامل، به معنای نداشتن مهارت در همه چیز است. بنابراین نه تنها در صحبت کردن بلکه به طور کلی دچار آسیب به اعتماد به نفس میشوند. از طرفی والدین نیز تصور می‌کنند باید هرچه بیشتر کودک را وادار به صحبت کردن یا روخوانی کنند. در حالی‌که استفاده از گفتار برای بهبود لکنت، کار تخصصی گفتاردرمانگر است. فعالیت‌های دیگری که کودک به آنها علاقه نشان می‌دهد مانند نقاشی، بازی دور همی یا ورزش را بیشتر کنید. به این صورت کودک می‌آموزد که همه چیز صحبت کردن نیست و اگر در این زمینه دچار مشکل است، توانمندی‌های دیگری دارد. از نقاشی کودکان میتوان در تشخیص مشکلات درونی هم کمک گرفت به این منظور مطلب تفسیر نقاشی کودکان را مطالعه کنید.
الگوی صحبت کردن
کودکان صحبت کردن را از والدین می‌آموزند. بنابراین طول جملات خود را کمتر کنید و آرام و شمرده حرف بزنید. به مرور کدوک نیز طبق این الگو صحبت می‌کند که امکان تکرار لکنت را تا حدی کاهش می‌دهد. هرچند فراموش ننید که هرگز به صورت مستقیم به او نگویید که آهسته‌تر صحبت کن یا شمرده حرف بزن. چنین دستوراتی دائما به کودک گوشزد می‌کند که دارای مشکل گفتاری است.
سخن پایانی
لکنت زبان در کودکی ممکن است به دلایل مختلفی مانند مشکلات رشدی، اختلال در سیستم عصبی حرکتی یا حوادث آسیب‌زای روحی ایجاد شود. جنسیت، سابقه لکنت در خانواده، ابتلا به سایر مشکلات گفتاری یا رشدی نیز در ایجاد لکنت در کودکان نقش دارند. در مورد زمان دقیق مراجعه به متخصص و شروع درمان توافق خاصی بین کارشناسان وجود ندارد اما بهتر است والدین کودک دارای لکنت زبان در زودترین زمان ممکن برای ارزیابی و درمان اقدام کنند. بالا رفتن سن کودک دارای لکنت و طولانی‌تر شدن زمان لکنت، احتمال تصحیح تلفظ را کاهش میدهند. از طرفی افزایش مدت لکنت زبان اثرات جانبی منفی مانند کاهش اعتماد به نفس و افت تحصیلی بر کودکان دارد. میزان تاثیر گفتاردرمانی و سایر روشهای بهبود در کودکان متفاوت بوده و نیازمند صبر و شکیبایی والدین، خانواده و معلمان است.
سوالات متداول
- علل لکنت زبان در کودکان چیست؟
علل مختلفی مانند مشکلات رشدی، اختلالات عصبی حرکتی، حوادث ناگهانی، مشکلات روحی یا ژنتیک همگی در ایجاد لکنت زبان نقش دارند و ممکن است یکی از این عوامل یا ترکیبی از آنها در ایجاد لکنت موثر باشند. سابقه وجود لکنت در خانواده، پسر بودن و ابتلا به سایر مشکلات و اختلالات رشدی یا گفتاری و جنسیت پسر نیز شانس ابتلا به لکنت را افزایش میدهند. - چگونه با کودک دارای لکنت زبان صحبت کنیم؟
باید به اندازه کافی به کودک فرصت بدهید تا صحبت خود را تکمیل کند. سعی نکنید برای تمام کردن جمله یا گفتن کلمه به او کمک کنید. لکنت به دلیل ناتوانی در ادای کلمه یا تمام کردن جمله است در عین حال که کودک کلمه صحیح را میداند بنابراین او را تصحیح نکنید. صحبت کودک را قطع نکنید و به لکنت او اشاره نداشته باشید. - لکنت زبان تا چه سنی نیاز به نگرانی ندارد؟
اگر لکنت زبان بعد از سن ۳ سالگی، بعد از بروز حادثه یا اتفاق ناگهانی ایجاد شود بهتر است برای تشخیص علت دقیق و درمان به متخصص مراجعه کنید. اما در غیر این صورت میتوان تا چند ماه برای بهبود شرایط صبر کرد و در صورت ادامه پیدا کردن برای ارزیابی اقدام نمود. - روش های درمان لکنت زبان در کودکی چه هستند؟
اولین قدم این است که برای تشخیص دقیق به گفتار درمانگر یا روانشناس مراجعه کنید. پس از آن مسیر درمانی که اغلب شامل ترکیبی از روشهای گفتاردرمانی، کاردرمانی، رواندرمانی و بازی درمانی یا روشهای درمان مشکلات جسمی و رشدی، برای کودک آغاز میشوند.
