حمل و نقل ریلی یکی از بخش‌های زیربنایی اقتصاد هر کشور در حمل و نقل درون شهری و برون شهری است و به علاوه در مبادلات بازرگانی هم نقش مهمی دارد. به همین دلیل رشته مهندسی در حوزه راه آهن به مرور راه خود را از صنایع دیگر جدا کرد و با هدف آموزش تخصصی دانشجویان در زمینه توسعه و نگهداری از سیستم راه آهن به وجود آمد. در این مطلب درباره الزامات ورود به رشته مهندسی راه آهن، آینده تحصیلی و شغلی آن صحبت کرده‌ایم.
تعریف مهندسی راه آهن
سال‌ها است که صنعت حمل و نقل ریلی در ایران دستخوش فراز و فرودهای فراوانی شده است اما با توجه به موقعیت کشور در منطقه، تلاش به رسیدن به وضعیت بهتر در این حیطه نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور دارد. بر این اساس رشته مهندسی راه آهن برای توسعه ناوگان حمل و نقل کشور به وجود آمد و دانشگاه علم و صنعت برای اولین بار در سال ۱۳۷۶ در این رشته اقدام به پذیرش دانشجو کرد. بعدها گرایش‌های مختلف آن شکل گرفت که با رشته‌های صنایع، کانیک و عمران ارتباط دارند.
توانایی های لازم برای رشته مهندسی راه آهن
دانش‌آموزان برای تحصیل در رشته راه آهن باید در دروس ریاضی، آمار و فیزیک قوی باشند. توانایی تجزیه و تحیل، خلاقیت، حل مسئله، انجام کار تیمی، علاقه و توان انجام حجم کاری بالا را داشته باشند. با توجه به اینکه بیشتر زمان یک مهندس راه آهن در انبار راه آهن یا کارگاه مهندسی سپری میشود باید میزان علاقه خود به کار در این فضاها را بسنجید. همچنین مهندسان راه آهن که در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات حمل و نقل ریلی یا ساخت لوکوموتیو مشغول به کار هستند، باید دانش فنی بالایی داشته باشند. علاقه به یادگیری و تسلط بر نرم‌افزارهای تخصصی، علاقه و استعداد در زمینه تکنولوژی و دانش زبان انگلیسی قوی از جمله امتیازات مهم در موفقیت و کسب درآمد مناسب در این رشته هستند.
قبولی مهندسی راه آهن در کنکور و بدون کنکور
دانش‌آموزان رشته ریاضی امکان انتخاب رشته مهندسی راه آهن را دارند که پذیرش آن به صورت بومی است. اگر به تحصیل در زمینه حمل و نقل ریلی علاقه دارید نگاهی به شرایط انتخاب رشته نهم ریاضی بیندازید. این رشته در برخی از واحدهای دانشگاه آزاد و سایر دانشگاه‌های شهریه‌پردزاز پذیرش بدون کنکور دارد و دانش‌آموزان می‌توانند بر اساس دفترچه راهنمای انتخاب رشته که در سایت سازمان سنجش منتشر میشود، برای مهندسی راه آهن بدون کنکور ثبت نام کنند. البته فراموش نکنید که قبولی در رشته‌های بدون کنکور بر اساس سوابق تحصیلی انجام میشود. رتبه قبولی و درصدهای قبولی در این رشته را می‌توانید در دو نمونه کارنامه قبولی رشته مهندسی راه آهن که در ادامه آمده مشاهده کنید.
کارشناسی مهندسی راه آهن
دوره کارشناسی معمولا ۴ سال (۸ ترم تحصیلی) طول می‌کشد. در مقطع کارشناسی مهندسی راه آهن دانشجویان باید ۱۴۰ واحد درسی که شامل درس‌هی تئوری و عملی است را بگذرانند:
- دروس عمومی: ۲۰ واحد
- دروس پایه: ۲۷ واحد
- دروس اصلی: ۴۵ واحد
- دروس اختصاصی: ۴۲ واحد
- دروس اختیاری: ۶ واحد
دروس مشترک رشته مهندسی راه آهن
با بررسی دروس دانشگاهی هر رشته، می‌توانید تا حد زیادی نسبت به توانایی و علاقه نسبت به آن دیدگاه دقیق‌تری داشته باشید. با توجه به اینکه این رشته ۳ گرایش دارد، در ادامه جدول دروس مشترک رشته مهندسی راه آهن و دروس اختصاصی هر گرایش را آورده‌ایم.
| دروس پایه مشترک | ریاضی عمومی، آمار و احتمالات مهندسی، برنامه نویسی کامپیوتر، معادلات دیفرانسیل، محاسبات عددی، فیزیک، آزمایشگاه فیزیک |
| دروس اختیاری | بتن پیش تنیده، مهندسی ترابری، دینامیک حرکت قطار، بررسی فنی و اقتصادی انتخاب مسیر، مدیریت و اقتصاد حمل و نقل ریلی، سیستم‌های تخلیه و بارگیری ریلی، طراحی راه آهن سریع‌السیر، زبان تخصصی، شمع کوبی پل‌ها، پل‌های بتنی پیش تنیده و پروژه، برنامه‌ریزی حمل و نقل شهری، آب‌های زیر زمینی، مهندسی سیستم‌ها، مکانیک سنگ، روش‌های اجرایی سازه‌های خاص، آشنایی با نرم‌افزارهای مهندسی راه آهن، فتوگرامتری، هیدرولیک و آزمایشگاه، راه آهن شهری، اقتصاد مهندسی، تعرفه و بازرگانی راه آهن، ایمنی مسیر و حرکت، تحقیق در عملیات، راه آهن برقی |
دروس گرایش های رشته مهندسی راه آهن
| دروس اصلی گرایش حل و نقل ریلی | مبانی مهندسی برق، مبانی ارتباطات و علائم الکتریکی، مبانی زیرسازی و روسازی راه آهن، اقتصاد عمومی، استاتیک و مقاومت مصالح، اصول مدیریت و تئوری سازمان، طرح هندسی خط، اصول حسابداری و هزینه‌یابی، تئوری احتمالات و کاربرد آن، تحلیل سیستم‌ها، اصول شبیه‌سازی، آمار مهندسی، تحقیق در عملیات، ارزیابی کار و زمان، مهندسی فاکتورهای انسانی، نقشه‌کشی صنعتی، مقررات عمومی حرکت، طرح سیستم های اطلاعاتی و کنترل مدیریت، اقتصاد مهندسی، تعرفه و بازرگانی راه آهن، برنامه‌ریزی حمل و نقل، تئوری حرکت قطارها، تئوری رفتاری لکوموتیو و واگن، سیستم‌های تخلیه و بارگیری، طراحی ایستگاه‌ها و خطوط صنعتی، روش‌های برنامه‌ریزی حرکت قطارها، بررسی فنی و اقتصادی انتخاب مسیر |
| دروس اصلی گرایش ماشین‌های ریلی | مقاومت مصالح، طراحی اجزا، مقررات عمومی حرکت، نقشه‌کشی صنعتی، کارگاه ماشین ابزار و ابزارسازی، ترمودینامیک، مبانی ارتباطات و علائم، مبانی مهندسی برق و الکترونیک، دینامیک، کارگاه جوشکاری و ورق‌کاری، مبانی زیرسازی و رو سازی راه‌آهن، مبانی سیر و حرکت قطار، مبانی ماشین‌های الکتریکی، مکانیک سیالات، علم مواد و شناخت فلزات در راه‌آهن، انتقال حرارت، دینامیک حرکت قطارها، کنترل اتوماتیک، کارگاه تخصصی واگن، راه‌آهن برقی، طراحی سازه واگن و لکوموتیو، کارگاه تخصصی لکوموتیو، تکنولوژی ساخت و تعمیر، وسایل نقلیه ریلی، طراحی بوژی، طراحی ترمزهای قطار، طراحی لکوموتیو، پروژه تخصصی، طراحی ماشین‌های ریلی |
| دروس اصلی گرایش سازه‌های ریلی | رسم فنی و نقشه‌کشی، مقاومت مصالح، مقررات عمومی حرکت، نقشه‌برداری و عملیات، مبانی سیر و حرکت قطار، مبانی ارتباطات و علائم، مصالح ساختمانی، دینامیک، تحلیل سازه‌ها، مکانیک خاک، مبانی مهندسی برق، طراحی مسیر، هیدرولوژی مهندسی، سازه فولادی، سازه‌های بتن آرمه، تونل‌سازی، زیرسازی مسیر، روسازی راه آهن، تکنولوژی بتن، نقشه‌برداری مسیر و عملیات، پل‌های راه آهن، ابنیه مسیر، ایستگاه راه آهن، متره و برآورد پروژه، نگهداری خطوط، ماشین‌های ریلی، دستگاه خطوط، بوژی و لکوموتیو، پروژه طراحی مسیر، پروژه پل‌های راه آهن |
گرایش های رشته مهندسی راه آهن
این رشته در مقطع کارشناسی دارای ۳ گرایش است:
- مهندسی حمل و نقل ریلی
- مهندسی ماشین‌های ریلی
- مهندسی خط و سازه‌های ریلی
امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی راه آهن در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا نیز در گرایش‌های زیر وجود دارد:
- مهندسی خطوط راه آهن
- مهندسی راه آهن برقی
- مهندسی ایمنی در راه آهن
- مهندسی ماشین‌های ریلی
- مهندسی علائم و ارتباطات
- مهندسی حمل و نقل ریلی
دانشگاه های برتر رشته مهندسی راه آهن
دانشگاه‌های علم و صنعت، دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، دانشگاه صنعتی کرمانشاه و دانشگاه تبریز از مراکز ارائه دهنده این رشته با دانش فنی بالا هستند. در این مراکز تاکنون پژوهش‌های خوبی در حوزه حمل و نقل ریلی انجام شده است و آموزش‌های پیشرفته‌ای در این رشته ارائه میدهند. دانشکده مهندسی راه آهن دانشگاه علم و صنعت به عنوان قدیمی‌ترین و اولین دانشکده راه آهن، در گرایش خط و سازه‌های ریلی و ماشین‌های ریلی در هر سه مقطع تحصیلی (کارشناسی تا دکتری) و در گرایش حمل و نقل ریلی در دو مقطع تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد و در سه گرایش راه آهن برقی، سیگنالینگ و ایمنی در راه آهن در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو می‌پذیرد.
بازار کار مهندسی راه آهن
به دلیل نزدیکی گرایش‌های مختلف رشته مهندسی راه آهن به رشته‌هایی مانند مهندسی مکانیک و مهندسی عمران، این رشته‌ها در برخی از موقعیتهای شغلی مرتبط با مهندسی راه آهن جذب می‌شوند. اما با توجه به رشد و توسعه صنعت حمل و نقل ریلی، خصوصی‌سازی حمل و نقل ریلی و افزایش دانشجویان مهندسی راه آهن، بازار کار این رشته نیز در مسیر اختصاصی شدن و توسعه قرار دارد. بد نیست برای مقاسه بازار کار رشته‌های مشابه مهندسی راه آهن درباره سایر شغل های رشته ریاضی هم مطالعه داشته باشید.
وظایف کاری مهندس راه آهن
- طراحی، تعمیر و نگهداری خطوط ریلی
- بازرسی لوکوموتیو و قطار و اطمینان از شرایط مناسب آن‌ها
- تعمیر یا تعویض قطعات لوکوموتیو
- عیب‌یابی شکست‌های جزئی
- نظارت بر کنتورها
- سنجش سرعت قطار، فشار هوا، شارژ باتری، آمپر
- برقراری ارتباط با کنترل ترافیک در مورد توقف و ورود قطارها و تاخیرها
- ارائه گزارش در مورد تاخیر و خرابی‌ها
مشاغل رشته مهندسی راه آهن
فارغ‌التحصیلان با توجه به توانمندی، علایق و گرایش خود می‌توانند در یکی از موقعیتهای شغلی زیر مشغول به کار شوند:
- راه آهن و ترانزیت
- مترو
- شرکت‌های وابسته به راه آهن
- مجتمع فولاد مبارکه و ذوب آهن
- کارخانه‌های ساخت و تولید واگن و لوکوموتیو
- کارخانجات ماشین‌آلات روسازی راه آهن
- شرکت‌های مشاوره مهندسی
- موسسات پژوهشی در زمینه حمل و نقل
سخن پایانی
مهندسی راه آهن یکی از رشته‌های نا آشنا اما بسیار مهم و کارآمد است که دانش‌آموزان رشته ریاضی با داشتن دانش کافی می‌توانند آن را انتخاب کنند. در حال حاضر بسیاری از فعالان حوزه حمل و نقل ریلی، فارغ‌التحصیلان رشته‌های عمران، مکانیک، صنایع و برق هستند که همپوشانی زیادی با گرایش‌های مختلف رشته مهندسی راه آهن دارند. این رشته از کارشناسی تا دکترا در دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی به دو شکل با کنکور و بدون کنکور پذیرش دارد. در این رشته توانایی فنی و تسلط به محاسبه، ریاضیات، فیزیک، سخت‌کوشی، جدیت و مسئولیتپذیری اهمیت فراوانی دارد. با توجه به اهمیت حمل و نل ریلی درون شهری و برون شهری در اقتصاد، بازرگانی، حفظ محیط زیست و بهبود امنیت سفر، نیاز به متخصصان کارآمد راه آهن انکار ناپذیر است.
سوالات متداول
- مهندسی راه آهن مربوط به کدام رشته است؟
این رشته یکی از شاخههای ریاضی فیزیک محسوب میشود. - رشته مهندسی راه آهن برای چه کسانی مناسب است؟
بسیاری از موقعیتهای کاری این رشته در قطار و سیستم حمل و نقل هستند، تحمل ساعت ار و حجم کار بالا، توانمندی فنی بالا، اشنایی با کامپیوتر و تکنولوژی، مسئولیتپذیری و پایه قوی در دروس ریاضی و فیزیک از جمله نیازهای این رشته است. - آیا امکان رشته مهندسی راه آهن بدون کنکور هم پذیرش دارد؟
بله، برخی از واحدهای دانشگاه آزاد، پیام نور و سایر دانشگاههایی که شهریه دریافت میکنند، هر سال بخشی از ظرفیت خود را به پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی اختصاص میدهند. برای پذیرش بدون کنکور باید جداگانه و از طریق سایت سازمان سنجش ثبت نام انجام دهید.
