نوجوانان زود خون به مغزشان نمی‌رسد. تا تقی‌به‌توقی می‌خورد و مشکلی سر راه‌شان سبز می‌شود، یا دچار گوشه‌گیری و ناامیدی نوجوانان می‌شوند یا از آن‌طرف‌بوم می‌افتند و رفتارهای تکانشگرانه بروز می‌دهند. مهم نیست فرزند نوجوان شما در کدام سر طیف ایستاده، زیرا در هر دوحالت مشکل یکی است: فرزندتان به‌هردلیلی خسته شده است و دیگر توان مقابله با چالش‌های زندگی را ندارد. به این حالت، فروپاشی عصبی می‌گویند که زمینه‌ساز مشکلاتی مانند افسردگی نوجوانان است. اما برویم سراغ اصل مطلب: علت فروپاشی عصبی در نوجوانان چیست و چگونه باید با آن برخورد کرد؟
فروپاشی(Meltdown) چیست؟
اصطلاح «meltdown» به طغیانهای خشم در نوجوانان اشاره دارد. اما مفهوم فروپاشی عصبی «nervous breackdown» گسترده‌تر از تکانشگری کودکان و نوجوانان است. بین فروپاشی عصبی و سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان شباهت‌هایی وجود دارد:
- ناشی از استرس و فشار هستند.
- به بروز ناامیدی و احساس درماندگی می‌انجامند.
در فروپاشی عصبی، اتفاقی از جنس درهم‌شکستن تابآوری می‌افتد: فردی که تا امروز توان مواجهه‌ی موثر با چالش‌های زندگی را داشته، حالا دیگر ندارد. مسئله‌ی تابآوری و شیوه‌ی افزایش آن را در مقاله‌ی تاب آوری در کودکان مفصل توضیح داده‌ایم.
نشانههای فروپاشی عصبی
هرکسی واکنش خاص خودش را دارد. نویسندگان راهنمای تشخیصی اختلالات روانی هم برای مسائل مبهمی مانند فروپاشی عصبی، علائم تشخیصی پیشنهاد نمی‌دهند. پس نمی‌توان به‌طور قطع نشانههای فروپاشی عصبی را مشخص کرد. اما به‌صورت‌کلی، فروپاشی عصبی در نوجوانان را با علائم جسمانی و روانشناختی زیر می‌شناسیم:
علائم جسمانی فروپاشی عصبی در نوجوانان
علائمی که جسمانی هستند اما حضورشان نشانه‌ای از مشکلی روانشناختی است را جدی بگیرید. نشانه‌هایی مثل:
- مشکلات گوارشی
- سرماخوردگی‌های مکرر
- احساس کرختی و سرگیجه
- اختلال خواب در نوجوانان
- خستگی دائمی و کمبود انرژی
- بی اشتهایی کودکان و نوجوانان
- لرزش اندام‌ها و احساس تنش عضلانی
- افزایش فشارخون، ضربان قلب و تعریق
- سردرد، معده‌درد و شکم‌درد بدون علت جسمانی مشخص
علائم ذهنی فروپاشی عصبی در نوجوانان
هر علامتی که نشان‌دهنده تخریب سلامت روان باشد را می‌توان جزو علائم ذهنی یا روانشناختی فروپاشی عصبی به حساب آورد.
- ابتلا به اختلالات رواني مانند افسردگی، اضطراب و پانیک در کودکان و نوجوانان
- افزایش طغیانهای خشم و علائم اختلالات رفتاری تخریبی
- افکار مزاحم و وسواس فکری در نوجوانان
- احساس تنهایی و گوشه گیری نوجوان
- حس ناامیدی و درماندگی
- تغییرات ناگهانی رفتاری
- ضعف حافظه و تمرکز
- افکار خودکشی
- احساس گناه
علت فروپاشی عصبی در نوجوانان
وقتی یک‌بار بر اثر ماده‌ی غذایی خاصی مسموم شویم، معده‌ی ما نسبت به آن غذا حساس می‌شود و دفعات بعدی مسمومیت شدیدتری را تجربه می‌کنیم. در فروپاشی عصبی هم دقیقا مسئله همین است:
همه‌ی ما از تاب‌وتوان درونی مشخصی برای مواجهه با استرس‌های زندگی برخورداریم. وقتی با استرس خیلی‌شدیدی مواجه می‌شویم، توان‌مان برای مواجه‌های بعدی با استرس کمتر می‌شود. این مسئله تاجایی پیش می‌رود که دیگر توانی برای مقاله با استرس‌ها برای‌مان باقی نماند؛ جایی که آن را فروپاشی عصبی می‌نامیم. در دوران نوجوانی احتمال فروپاشی عصبی بیشتر است، زیرا:
- نوجوانان با تغییرات زیادی روبه‌رو هستند و به‌همین‌دلیل، تاب‌وتحمل کمتری برای مقابله با استرس‌ها دارند.
مواجهه با طغیان احساسات در نوجوان
بروز علائم فروپاشی عصبی، پیامی واضح از طرف نوجوان برای اطرافیان است: من کم آورده‌ام؛ لطفا کمک کنید. پس هنگام مواجهه با طغیانهای خشم نوجوان یا مشاهده‌ی کناره‌گیری او از تعاملات اجتماعی، به‌جای سرکوفت‌زدن و تنبیه نوجوان، با رعایت نکات زیر نشانش دهید که کنارش هستید:
باحالتی از حیرت، گوش کنید
وقتی شدت احساسات غم یا خشم نوجوان از حد می‌گذرد، با بهت نگاهش کنید و به‌دقت حرف‌هایش را بشنوید. وقتی باتعجب و نگرانی نگاهش می‌کنید، بهتر متوجه عدم تعادل روانی‌اش بر اثر مشکل یا مشکلات پیش‌آمده می‌شود. مطمئن باشید اگر فریاد کمک‌خواهی او را بشنوید، به‌مرور از شدت طغیانهای هیجانی‌اش کاسته می‌شود. پس در اولین گام:
- بهتر است فقط گوش کنید و سوالی دربارهی دلیل رفتارهایش نپرسید.
بغل و ناز و نوازش تحویلش دهید
هنوز هم چیزی نگویید. قبل از بیان اولین کلمات، قدرت محبت جسمانی را امتحان کنید. شما باید به فرزندتان نشان دهید که فارغ از هر رخداد و پیشامدی، دوستش دارید. هرچه دیرتر دلیل ناراحتی فرزندتان را از او بپرسید بهتر است؛ زیرا بااین‌کار به‌صورت غیرمستقیم درحال انتقال این حس به او هستید:
- مشکل هرچه هم باشد، من در کنار تو هستم و هرکاری از دستم بربیاید، برای آرامشت انجام می‌دهم.
ابراز همدلی کنید
احساسات نوجوان را تصدیق کنید. مثلا بگویید:
- «معلومه خیلی ناراحتی!»
- «کاملا مشخصه بار سنگینی رو به دوش می‌کشیدی!»
- «از چهره‌ت می‌شه خوند که چه روزایی سختی رو داری می‌گذرونی!»
ابراز همدلی در صمیمی‌شدن با فرزند نوجوان کمک‌تان کرده، شما را برای ورود به مرحله‌ی بعدی آماده می‌کند:
با نوجوان حرف بزنید
حالا که نوجوان کمی آرام‌تر شده و نسبت به حمایت شما اطمینان خاطر پیدا کرده است، سرِ صحبت را باز کنید. تاحدامکان سوال یا سوال‌های‌تان را بازپاسخ بپرسید:
- «از چیزی ناراحتی یا همین‌جوری دلت گرفته؟»
- «اگه مشکلی هست و کمکی از دست من برمیاد بگو حتما.»
اگر مشکل را برای‌تان گفت، هرگز با قضاوت گوش نکنید و احساس تنهایی نوجوان را افزایش ندهید. اما اگر هنوز هم از بیان مشکل امتناع می‌کند:
مراقب غرورش باشید
غرور و استقلال طلبی نوجوان مانع از پهن‌کردن سفره‌ی دل نوجوان حتی برای والدین می‌شود. پس طوری با فرزندتان صحبت کنید و به او حس حمایتگری بدهید که غرورش خدشه‌دار نشود. مثلا از مشکلات خودتان در دوران نوجوانی بگویید تا فکر نکند که این چالش‌ها فقط برای او است. وقتی نوجوان اطمینان‌خاطر از قضاوت‌نشدن بگیرد و حس تحقیر هم نکند، احتمالا مشکل را با شما در میان می‌گذارد.
قوت قلب بدهید
اولین وظیفه‌ی شما بعد از شنیدن مسئله، دادن قوت‌قلب به نوجوان است. بزرگی مشکل و قابل‌حل‌بودن یا نبودن آن اصلا اهمیتی ندارد! آن‌چه اهمیت دارد، ابراز حمایت تمام‌وکمال از فرزند است. یادتان نرود:
- اولین وظیفه‌ی شما، پیشگیری از ناامیدی و احساس درماندگی فرزند نوجوان‌تان است.
جلوگیری از فروپاشی عصبی
مشکلات و چالش‌ها را نمي‌توان از سرِ راه زندگي برداشت، اما مي‌توان با راهکارهایی خود را برای مواجهه موثر با آن‌ها آماده کرد:
سبک زندگی سالم
- برقراری تعادل بین درس، تفریح و فعالیت‌های روزمره
- برنامه‌ریزی روزانه برای نوجوان
- ورزش برای نوجوانان
- رعایت بهداشت خواب
- تغذیه مناسب
هرچه الگوی زندگی‌مان هماهنگ‌تر و سالم‌تر باشد، تاب‌‌وتوان‌مان برای مواجهه با استرس‌های روزمره بیشتر است. علاوه‌براین،
- با پایبندی به راهکارهای ارتقای بهداشت جسم‌وروان مانند برنامه‌ریزی روزانه، به‌احتمال بیشتری مشکلات را از قبل پیش‌بینی و حل‌شان می‌کنیم؛ درنتیجه، کمتر به چالش‌های غیرقابل حل برمی‌خوریم.
درنظرگرفتن محدودیت برای گشت‌وگذار در رسانههای اجتماعی
غرق‌شدن در رسانههای اجتماعی و مواجهه با پیامدهای آن مانند سندروم فومو یا ترس از دست دادن فرصت، با کاهش تابآوری و افزایش فروپاشی عصبی مرتبط است. پس به‌کمک قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، میزان حضور فرزندتان در فضای مجازی را کنترل کنید.
تمرین روزنگارنویسی
نوشتن از اتفاقات و دغدغه‌های روزمره را دست‌کم نگیرید! ما هنگام نوشتن بهتر هیجانات‌مان را پردازش می‌کنیم و راحت‌تر با اتفاقات منفی کنار می‌آییم. پس به فرزندتان یاد بدهید که با نوشتن دربارهی حالش، حالش را خوب کند. خرید دفتر خاطرات به‌عنوان ایده کادو برای نوجوان هم فکر بدی نیست.
تمرین ذهنآگاهی و پذیرش هیجانات
راهکارهای کاهش تنش عضلانی مانند تنفس عمیق، گوش‌دادن به موسیقی آرامش‌بخش و آرام‌سازی عضلانی، در مدیریت و پذیرش هیجانات موثرند. این روش‌ها مواجهه با اتفاقات و هیجانات ناخوشایند را برای‌مان آسان‌تر می‌کنند:
- وقتی با مشکلی غیرقابل‌حل در دنیای واقعی مواجه می‌شویم، این راهکارها با تمرکز بر آرام‌سازی ذهنی، ما را از درون آرام می‌کنند.
تعامل و برقراری ارتباط
دوستی‌ها و انتخاب دوست در نوجوانی اهمیت زیادی دارد. هرچه روابط دوستانه صمیمانه‌تر و حمایت‌گرانه‌تر باشد، احساس هدفمندی و معناداری بیشتری در زندگی می‌کنند. همچنین دیگر تعاملات نوجوان با والدین، معلمان و آشنایان هم بر بهبود حال روحی و کاهش احتمال فروپاشی عصبی تاثیر بسیار زیادی دارد.
تمرین مهربان‌بودن با خود
افزایش خودآگاهی نوجوانان با بروز علائم منفی‌ای مانند خودسرزنشی و احساس گناه همراه است. زندگی پر از رنج و مصیبت است. باخودمهربان‌بودن بهمعنای آگاهی از این رنج، چشیدن طعم آن و دلسوزی به‌حال خود است تا زندگی برای‌مان تلخ‌تر از آن‌چه هست، نشود.
آموزش روشهای حل مسئله به نوجوان
نوجوانان هنوز به‌اندازه‌ی کافی چالش و مشکل ندیده‌اند و با واقعیت حل مسئله آشنا نشده‌اند. پس مقاله روشهای آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان را مطالعه کنید و نحوه‌ی مواجهه با چالش‌ها را به فرزندتان بیاموزید. آشنایی و تمرین مهارت های زندگی نوجوانان هم در افزایش تابآوری و کاهش طغیانهای عاطفی موثر است.
نحوه‌ی درمان فروپاشی عصبی
روان‌شناسان بالینی کودک‌ونوجوان با رویکردهایی مانند درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان، مشکلات زیربنایی را شناسایی و درمان می‌کنند.
اگر مشکلات خانوادگی مانند اختلاف‌های زن‌وشوهری دلیل اصلی فروپاشی عصبی فرزندتان است، پیشنهاد می‌کنیم از متخصصان خانواده درمانی برای حل موثر مسئله کمک بگیرید. یادتان نرود که اولین وظیفه‌ی شما والدین، محافظت از بهداشت جسم‌وروان فرزندتان است.
فروپاشی عصبی چقدر طول می‌کشد
گاهی چنددقیقه و گاهی تمام عمر! کاملا بستگی به‌شدت ضربه و استرس وارده بر نوجوان دارد. مثلا شخصی که دچار ترومای دوران کودکی مانند کودک آزاری شده است، شاید اثرات این ضربه را تا پایان عمرش تجربه کند و هیچ‌وقت نتواند مثل سابق استرسش را مدیریت کند. واقعا هم اهمیتی ندارد که فروپاشی عصبی چقدر طول می‌کشد. آن‌چه مهم است:
- حمایت اطرافیان از نوجوان آسیب‌دیده است تا بهتر بتواند با اثرات ضربه کنار بیاید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
واقعا نمی‌توان زمان خاصی را مشخص کرد. در مقاله‌ی نشانه های نیاز فرزند به روان‌شناس کودک، بیشتر دربارهی تفاوت‌های فردی، خانوادگی و فرهنگی دراین‌زمینه صحبت کرده‌ایم. به‌عنوان قاعده‌ای کلی:
- اگر شدت فروپاشی عصبی زیاد، زمانش طولانی و اثراتش در حال گسترش به بخش‌های مختلف زندگی نوجوان است، پس حتما باید به سراغ درمان‌های حرفهای بروید.
سخن پایانی
فروپاشی عصبی بهمعنای شکست سازوکار دفاعی نوجوان دربرابر استرس‌های طبیعی روزمره است. این مشکل معمولا به‌‌دنبال مواجهه با استرس‌های شدید رخ می‌دهد. اگرچه بازگرداندن حال روحی نوجوان به پیش از رویداد یا رویدادهای استرس‌زا ممکن نیست، اما می‌توان با حمایت و دلگرمی، اثرات استرس‌ها را کمرنگ‌تر کرد. حتما هنگام مواجهه با طغیانهای احساسی نوجوان، آرامش‌تان را حفظ کنید تا فرزندتان نیز با خونسردی شما، آرام‌تر شود. اگر مشکل از عدم مهارت فرزندتان در مواجهه‌ی موثر با چالش‌های زندگی نشات می‌گیرد، حتما راهکارهایی مانند ذهنآگاهی و برنامه‌ریزی روزانه را بایکدیگر تمرین کنید.
سوالات متداول
- نشانههای فروپاشی عصبی در نوجوانان چیست؟
مشکلات معده-رودهای، سرگیجه، بدخوابی، کماشتهایی یا پراشتهایی، خستگی مداوم، افزایش فشارِ خون از مهمترین علائم جسمانی و افزایش احتمال ابتلا به اختلالات روانی، طغیانهای احساسی خشم و غم، حس تنهایی و ناامیدی از مهمترین علائم روانشناختی فروپاشی عصبی هستند. - هنگام مواجهه با فروپاشی عصبی نوجوان چه کنیم؟
شنوای حرفهای جدید فرزندتان باشید، فرزندتان را بغل کنید، با احساساتش همدلی کنید، دربارهی دلیل ناراحتی سوال بپرسید، از غرور فرزندتان حمایت کنید و درنهایت، برای حل مشکل به او قوت قلب بدهید. - چگونه از فروپاشی عصبی نوجوانان پیشگیری کنیم؟
رعایت دستورالعملهای سبک زندگی سالم، محدودیتگذاری برای وقتگذرانی در رسانههای اجتماعی، روزنگارنویسی، تمرین ذهنآگاهی و خودشفقتی، افزایش تعاملات اجتماعی و آموزش روشهای حلمسئله از عوامل تاثیرگذار بر افزایش تابآوری و کاهش علائم فروپاشی عصبی هستند.
