رشته مامایی از پرطرفدارترین زیر شاخه های رشته تجربی در گروه پیراپزشکی است که نقش کلیدی در سلامت زنان، مادران و نوزادان دارد. برخلاف تصور عموم، مامایی تنها به مراقبت از زنان باردار محدود نمی‌شود، بلکه رشته‌ای دانشگاهی و تخصصی با آموزش‌های علمی و عملی گسترده در حوزه بهداشت باروری، زایمان، مشاوره و آموزش سلامت است. شناخت دقیق این رشته، توانایی‌های لازم، مسیر تحصیل، امکان ادامه تحصیل، بازار کار و فرصت‌های شغلی آن، به داوطلبان کمک می‌کند تا آگاهانه برای آینده خود تصمیم بگیرند.
مامایی چیست؟
رشته مامایی یکی از شاخه‌های کاربردی از رشته های پیراپزشکی است که بر سلامت باروری، مراقبت‌های دوران بارداری، زایمان، نوزاد و مادر تمرکز دارد. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، ماما فردی آموزش‌دیده، دارای صلاحیت حرفه‌ای و دانشگاهی است که به‌طور مستقل یا در همکاری با سایر متخصصان سلامت، خدماتی از جمله مراقبت‌های پیش از بارداری، زایمان طبیعی، مراقبت‌های پس از زایمان، آموزش بهداشت باروری و پیشگیری از بیماریهای مرتبط را ارائه می‌دهد. این رشته در دانشگاههای علوم پزشکی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ارائه میشود و علاوه‌بر مهارت‌های بالینی، نیازمند توانایی‌های ارتباطی بالا، دقت عملی و تعهد اخلاقی نسبت به سلامت مادر و نوزاد است.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
ماما پزشک است؟
رشته مامایی گاهی با زنان و زایمان اشتباه گرفته میشود. رشته زنان و زایمان یکی از رشته‌های تخصص است که یک پزشک پس از اتمام دوره پزشکی عمومی و با شرکت در آزمون تخصص می‌تواند انتخاب کند.
انتخاب رشته مامایی در کنکور
برای اینکه بتوانید رشته مامایی را در کنکور انتخاب کنید، باید در متوسطه دوم وارد رشته تجربی شوید که شرایط خاصی مانند کسب حداقل نمرات در دروس تخصصی تجربی، رسیدن به حد نصاب معدل و امتیاز هدایت تحصیلی دارد. پیش از این در مطلب رشته های تجربی درباره تمام زیرشاخه‌های این رشته توضیح داده‌ایم که توصیه می‌کنیم آن را هم مطالعه کنید.
به یاد داشته باشید که از کنکور ۱۴۰۴ به بعد، فقط می‌توانید در کنکور رشته‌ای شرکت کنید که دیپلم آن را داشته باشید بنابراین اگر به مامایی علاقه دارید، حتما به این نکته توجه کنید. رشته مامایی چند سالی است که تک جنسیتی شده و فقط خانم‌ها مجاز به انتخاب و ادامه این رشته هستند. رشته مامایی در دانشگاههای زیر پذیرش دارد:
- دانشگاه سراسری روزانه
- دانشگاه سراسری نوبت دوم (شبانه و با شهریه)
- دانشگاه پردیس خودگردان یا بین‌الملل سراسری
- دانشگاه آزاد اسلامی
- دانشگاه پردیس خودگردان آزاد اسلامی
رشته مامایی بدون کنکور
مامایی مانند بسیاری دیگر از رشته های پیراپزشکی و پزشکی تا به حال پذیرش بدون کنکور نداشته است. اما ممکن است در سال‌های مختلف این شرایط تغییر کند که در دفترچه کنکور یا سایت سازمان سنجش اطلاع‌رسانی میشود. بنابراین فعلا اگر قصد تغییر رشته به مامایی یا انتخاب رشته مامایی را دارید، فقط به کنکور سراسری و کسب رتبه لازم فکر کنید.
کارشناسی مامایی
اولین مقطع پذیرش مامایی در دانشگاه کارشناسی است. دوره کارشناسی رشته مامایی ۱۳۵ واحد نظری و عملی دارد. دانشجویان از ترم دوم وارد بیمارستان می‌شوند تا دروس عملی را بگذرانند. به طور کلی کارشناسی مامایی ۱۶ واحد کارآموزی دارد که باید در بیمارستان‌ها، مراقبت‌های ویژه و مراکز درمانی طی شوند.
مامایی چند ترم است؟
به طور معمول کارشناسی مامایی ۸ ترم (نیم سال تحصیلی) تحصیلی دارد. در پاسخ به اینکه رشته مامایی چند سال است باید بگوییم این بستگی دارد که بتوانید دروس خود را در چند ترم بگذرانید. اما معمولا ۴ سال طول میکشد تا کارشناسی مامایی را دریافت کنید. طی این سال‌ها دانشجویان واحدهای درسی تئوری و عملی زیادی را می‌گذرانند تا با سلامت و بهداشت مسائل زنان آشنا شوند.
دروس تخصصی و عمومی رشته مامایی
رشته‌ی مامایی دربردارنده‌ی ترکیبی از دروس عمومی و تخصصی است که به دانشجویان مهارت‌های لازم برای مراقبت از مادر و نوزاد را می‌آموزد. در جدول زیر، مهمترین دروس این رشته به تفکیک آمده است :
| نوع درس | عنوان درس |
| دروس عمومی | زبان فارسی، زبان انگلیسی، معارف اسلامی، تربیت بدنی، زیست‌شناسی عمومی، شیمی عمومی و… |
| دروس پایه | آناتومی عمومی، فیزیولوژی عمومی، بیوشیمی، میکروب‌شناسی، پاتولوژی، ژنتیک انسانی |
| دروس تخصصی | بارداری و زایمان، بیماریهای زنان، بهداشت مادر و کودک، نوزادان، بهداشت باروری، مشاوره در مامایی، روش‌های تنظیم خانواده |
| دروس عملی و کارآموزی | کارآموزی در بیمارستان‌ها و زایشگاه‌ها، آموزش مراقبت‌های قبل و بعد از زایمان، مراقبت‌های نوزادان و… |
کارشناسی ارشد و دکترای مامایی
اگر شما از افرادی هستید که به ادامه تحصیل در دانشگاه یا تدریس علاقه دارید، می‌توانید وارد مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای رشته مامایی شوید. کارشناسی ارشد مامایی ۲ تا ۳ سال است و مجموعا ۳۲ واحد دارد. گرایش‌های ارشد مامایی دارای دو دسته مشاوره در مامایی و آموزش در مامایی است که خود شامل پنج زیرگروه زیر میشود:
- پزشکی قانونی
- مامایی جامعه نگر
- بهداشت مادر و کودک
- آموزش مامایی
- مدیریت در مامایی
اگر کارشناسی مامایی بگیرید می‌توانید برای مقطع کارشناسی ارشد علاوه بر رشته‌های مامایی و مشاوره در مامایی، در بسیاری از رشته‌های دیگر نیز شرکت کنید. برای مقطع دکترا هم رشته‌های مرتبطی مانند بیولوژی تولید مثل و بهداشت باروری، قابل انتخاب هستند. اختیارات دکترای مامایی در مراکز مربوطه بیشتر از مقاطع کارشناسی و ارشد است و میتوانند بیشتر به جنبه‌های مدیریت و تحقیق و توسعه بپردازند.
آیا طرح مامایی اجباری است؟
همه رشته‌های وزارت بهداشت (علوم پزشکی) بعد از اتمام تحصیل یک دوره دو ساله طرح نیروی انسانی دارند. اما برخلاف سایر رشته‌های پزشکی، که باید بعد از اتمام تحصیلات ۲ سال طرح به صورت «اجباری» در مناطق محروم بگذرانند، این دوره برای مامایی انتخابی است.
اما دانشجویان مامایی از ترم چند حقوق می گیرند؟ همانطور که گفته شد در دوره طرح، مبلغ اندکی به عنوان حقوق به فارغالتحصیلان پرداخت میشود.
توانایی های لازم برای رشته مامایی
اولین و مهمترین نیازهای ورود به رشته مامایی علاقه، حس مسئولیت و وظیفه‌شناسی نسبت به بیماران است چون رشته مامایی علاوه بر مسائل مرتبط با زایمان و بارداری، با مشکلات و بیماریهای زنان نیز سر و کار دارد. یک ماما برای اینکه بتواند به مادران باردار حین زایمان کمک کند، باید صبر و حوصله زیادی داشته باشد و از این کار لذت ببرد.
باید مهارت‌های حفظ آرامش خود، کادر زایمان و مادر را بلد باشد تا در این موقعیت بتواند شرایط را کنترل کند. توانایی مدیریت و حل مسئله از دیگر مهارت‌های فردی لازم برای رشته مامایی هستند. در بسیاری از مواقع شرایط ویژه‌ای هنگام زایمان رخ می‌دهد که ماما باید بتواند بهترین تصمیم را بگیرد.
دانشجوی رشته مامایی هم باید تحمل یا حداقل پشتکار و علاقه کافی برای روبرو شدن با صحنه‌های بیماری، شیفت‌های بیمارستانی، شب کاری، مواجهه با صحنه‌ها و اتفاقات ناخوشایند را داشته باشد که برخی شاید این‌ها را از معایب رشته مامایی بدانند. اما تمام رشته‌ها سختی‌های خود را دارند و مهم این است که با شخصیت و توانمندی‌های شما هماهنگ باشد.
کار ماما چیست؟
حتما اصطلاح ماما را شنیده‌اید که در گذشته به فردی گفته می‌شد که در زایمان به مادر کمک می‌کند. اما در واقع ماما فردی است که تحصیلات آکادمیک مامایی را در مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد داشته باشد. پس از پایان تحصیلات دانشگاهی و گذراندن واحدهای تئوری و عمل، فرد می‌تواند پروانه رسمی مامایی و مهر نظام پزشکی دریافت کند و دوره طرح خود را بگذراند. وظایف یک ماما در مراحل زیر خلاصه می‌شوند:
- معاینه و تشخیص بیماریهای زنان
- انجام فرایندهای مراقبتی مرتبط با مشکلات زنان
- مشاوره و آموزش بهداشت و مسائل مرتبط با زنان در سنین بلوغ و باروری
- انجام مشاوره و راهنمایی‌های لازم قبل و بعد از ازدواج
- مشاوره، مراقبت و نگهداری از زنان باردار قبل از بارداری، در دوره بارداری، حین زایمان و پس از آن
- کمک به زایمان طبیعی و حضور در کنار مادر
- مراقبت‌های اولیه از مادر و نوزاد پس از زایمان
- در صورت لزوم ارجاع بیماران مبتلا به مشکلات زنان و زایمان، به متخصص مربوطه
- پژوهش، تحقیق و توسعه برای مراقبت‌های زنان و زایمان و ارتقای سطح بهداشت زنان
- برگزاری کلاس‌های زایمان فیزیولوژیک و طبیعی بدون درد
- واکسیناسیون
- انجام تست‌های تشخیصی مانند پاپ اسمیر
آینده شغلی مامایی
یک فارغ‌التحصیل کارشناسی یا مقاطع بالاتر رشته مامایی می‌تواند در موقعیت‌های زیر مشغول به کار شود:
- مراکز بهداشتی دولتی و خصوصی
- دانشگاههای علوم پزشکی کشور که دارای بیمارستان های آموزشی و بخش زایمان هستند.
- مراکز بهداشت باروری
- کلینیک شخصی
- در مدارس به عنوان مربی بهداشت
- سرپرست، مدیر یا سوپروایزر بخش‌های درمانی و آموزشی بیمارستان‌ها
- ستادهای بهداشتی درمانی
- مدرس دانشگاه
بازار کار مامایی
اول از همه به یکی از سوالات رایج دانش‌آموزان پاسخ دهیم، اینکه دانشجویان مامایی از ترم چند حقوق می گیرند؟ واقعیت این است که مامایی از کارشناسی شروع میشود و تا پایان تحصیلات دانشجویان هیچ درآمدی ندارند. اما بلافاصله بعد از فارغ‌التحصیلی و طی گذراندن طرح، مبلغ کمی به عنوان کمک هزینه دریافت می‌کنند. بازار کار مامایی از نظر تعداد فارغالتحصیلان اشباع نشده است و بنابراین نیاز به تعداد زیادی ماما در ازای جمعیت وجود دارد. اما فارغالتحصیلان اغلب از حقوق رشته مامایی و مشکلات کاری مانند کمبود فرصت‌های شغلی شکایت می‌کنند.
اما در هر صورت این به معنی بیکار ماندن یا درآمد نداشتن نیست. در صورت تحصیلات کافی، دانش روز، روش خوب برخورد و مواجهه با بیماران، صبوری بودن، بهره‌مندی از مهارت‌های تخصصی و فردی که در بخش‌های قبلی به آنها اشاره کردیم، بعید است که یک ماما بیکار بماند.
امروزه بسیاری از زنان تمایل دارند فرزندان خود را به صورت طبیعی به دنیا بیاورند که نیازمند حضور یک ماما در کنار مادر است. همچنین با توجه به توجه روز افزون افراد به سلامت و بهداشت، فارغالتحصیلان رشته مامایی میتوانند با کار در مطب، بیمارستان، یا کلینیک شخصی خود خدمات گسترده‌ای انجام دهند و درآمد کافی داشته باشند. دانشجویان مامایی بعد از انجام حدود ۷۵ زایمان طبیعی، میتوانند نسبت به گرفتن مجوز مطب مامایی اقدام کنند.
سخن پایانی
در مقوله انتخاب رشته دانشگاهی، آگاهی از توانمندی‌ها و استعدادهای مورد نیاز هر رشته و مقایسه با شرایط خودتان، شناخت مسیر تحصیلی، شغلی و درآمد رشته‌های مختلف نقش اساسی در یک انتخاب صحیح دارند. در این مطلب تلاش کردیم همه این فاکتورها را درباره رشته مامایی پوشش بدهیم.
سوالات متداول
- رشته مامایی چند ترم است؟
رشته مامایی به طور متوسط ۸ ترم و ۴ سال طول میکشد. - آیا طرح مامایی اجباری است؟
خیر، طرح نیروی انسانی برای رشته مامایی انتخابی است. - دانشجویان مامایی از ترم چند حقوق می گیرند؟
دانشجویان مامایی حقوق دریافت نمیکنند و فقط طی دوران طرح در مناطق محروم مبلغی به آنها پرداخت میشود. - آیا رشته مامایی تک جنسیتی است؟
بله، رشته مامایی فقط از دختران پذیرش دارد. - ماما پزشک است؟
خیر، مامایی یکی از رشته های پیراپزشکی است که میتوان آن را تا مقطع دکترای تخصصی ادامه داد. اما اگر بخواهید به صورت تخصصی از پزشکی در حیطه بیماریهای زنان و زایمان کار کنید، باید ابتدا پزشکی عمومی بخوانید و سپس در تخصص زنان و زایمان شرکت کنید. - دکترای مامایی چند سال است؟
مدت زمان مجاز دکترای رشته مامایی بین ۴ تا ۶ سال طول میکشد. مدت زمان آن بستگی به این دارد که تا چ ه زمانی بتوانید پایاننامه خود را انجام داده و از آن دفاع کنید. - آیا امکان ادامه تحصیل در رشته مامایی تا مقطع دکترا وجود دارد؟
بله، پس از مقطع کارشناسی، دانشجویان میتوانند در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای مامایی ادامه تحصیل دهند. - آیا رشته مامایی بدون کنکور هم پذیرش دارد؟
پذیرش بدون کنکور مامایی بسیار محدود است و تنها در مقطع کاردانی مناطق محروم یا برخی واحدهای آزاد با شرایط خاص مثل بومیبودن، تعهد خدمت و سوابق تحصیلی انجام میشود. - آیا طرح نیروی انسانی برای رشته مامایی اجباری است؟
بله، از آبان ۱۴۰۲، فارغالتحصیلان رشته مامایی ملزم به گذراندن طرح نیروی انسانی اجباری هستند.
