کودکان آرام‌آرام رشد میکنند و همزمان با رشد حسی، حرکتی، شناختی و کلامی مهارتهای جدیدی به دست می‌آورند. آن‌ها این مهارتهای جدید را در طول بازی تمرین میکنند. مثلا در حدود شش ماهگی تا یک‌سالگی، کودکان عاشق بازی دالی‌موشه هستند، چون قدرت بینایی‌شان کامل شده است و متوجه حضور دائمی ما میشوند. همه انواع بازیهای موردعلاقه کودکان به همین شکل‌اند و به رشد مهارت‌ها و شناخت‌های جدید کودکان کمک میکنند. اما بازی های کودکان چه انواع و ویژگی‌های دارند؟ اگر به‌دنبال انواع بازی های کودکان و چرایی جذابیت آن‌ها برای بچه‌ها می‌گردید، این مقاله را از دست ندهید.
انواع بازی های یک نفره
مهم‌ترین مسئله برای بچههای ۲-۳ ساله کسب استقلال و خوداتکایی‌ست. آن‌ها باید به خودشان ثابت کنند که توانایی سروسامان‌دادن به کارها را دارند. در این بازه سنی، بازی یک نفره برای کودکان جذابیت زیادی دارد. آن‌ها:
- ساعت‌ها با اسباب‌بازی‌هایشان ور می‌روند،
- پازل حل میکنند،
- نقاشی می‌کشند،
- اسباب‌بازی و دیگر اشیاء را با نظمی منطقی کنار هم می‌چینند
- و خلاصه، روی مهارتهای فردی خودشان کار میکنند.
بازی های ساختنی
کودکان در بازیهای تکنفره فقط می‌خواهند کاری کرده باشند، اما در بازیهای ساختنی، آن‌ها هدفی برای انجام دارند؛ به‌عنوان‌مثال می‌خواهند:
- با آجرهای اسباب‌بازی خانه بسازند.
- با چیدن تعدادی چوب در کنار هم، پل درست کنند.
- با اسباب‌بازی بولدوزری خود، خاک درون باغچه را عوض کنند.
- خاک‌ها و ماسه‌ها را درون سطل بریزند و با آن‌ها آدمک بسازند.
در سال‌های پیشدبستانی و اوایل دبستان کودکان عاشق اکتشاف محیط اطراف و قوانین حاکم بر جهان هستند. بازیهای ساختنی به کودکان کمک میکنند تا با قوانین طبیعی آشنا شوند و کنترل بیشتری بر محیط اطراف پیدا کنند. انجام بازیهای ساختنی از حدود ۲ سالگی شروع می‌شود اما در حدود ۵ تا ۱۰ سالگی به اوج خود می‌رسد. در ابتدا این بازیهای ساختنی به‌صورت فردی و سپس به‌صورت گروهی انجام میشوند. پیشنهادات بازی های گروهی در مدرسه را هم مطالعه کنید.
بازی های حسی
شنیدن برخی صداها، دیدن برخی رنگ‌ها، بوییدن و خوردن برخی مواد و خوراکی‌ها و لمس‌کردن برخی چیزها برای کودکان جذاب است. احتمالا برای شما هم پیش آمده است که کودک صدایی می‌شنود و به یکباره شروع به خندیدن می‌کند. آن صدا احتمالا برای ما جذابیتی ندارد، اما به او حس خاصی داده است. همزمان با رشد شناختی و حرکتی کودکان، حواس کودکان هم در حال رشدند. برای همین است که فعالیت‌های زیر برای کودکان به منزله بازی‌اند:
- نزدیک‌شدن و دورشدن از آتش
- سنگ‌انداختن در آب و لذت‌بردن از صدای آن
- استفاده از مدادرنگی‌‌ها و رنگ‌کردن چیزهای مختلف
- بازی با خمیر، شن، ماسه، رنگ انگشتی و گواش
- ترکاندن دانه‌های پلاستیک حباب‌دار
- بازی با ورقه‌های یونولیت و فیبر
- لمس‌کردن و برداشتن چیزهای مختلف از روی زمین (مثل دردست‌گرفتن مورچه یا جوجه خانگی)
علاقه به بازی در طبیعت هم به دلیل همین جذابیت بازی های حسی برای کودکان است.
بازی های اکتشافی
شاید اسم این نوع بازی کمی مبهم و کلی باشد، اما مصداق‌هایش را همه می‌شناسیم. مثلا کافی‌ست مشغول تعمیر یک وسیله خانگی شویم تا کودک نوپایمان به‌سرعت خودش را به ما برساند و شروع به بازی با ابزارها کند؛ یا وقتی در حال پوست‌گرفتن میوه‌ها هستیم، چاقو را از ما بگیرد تا خودش میوه را پوست بکند.
این دسته از بازی‌ها نشان‌دهنده نیاز کودکان به بررسی و اکتشاف کامل محیط اطراف‌اند. هرگز این میل فرزندتان را سرکوب نکنید. اگر احساس می‌کنید او مزاحمتان است، وسیله‌ای خراب به او بدهید و بگویید روی آن کار کند. به‌هرحال، در ذوقش نزنید و حس کنجکاوی‌اش را کور نکنید.
بازی های نمادین یا شهودی
بازیهای نمادین در حدود ۳-۴ سالگی زیاد دیده میشوند. اکثر بازیهای وانمودی و ایفای نقش مانند خاله‌بازی جزو بازیهای نمادین هستند. در این بازی‌ها کودکان خودشان را در موقعیتی فرضی تصور میکنند و نقش فردی خاص را برعهده می‌گیرند؛ به‌عنوان‌مثال:
- با قاشق و چنگال به عروسک خود غذا می‌دهند!
- دکتر میشوند و با اسباب‌بازی‌های لوازم پزشکی، عروسک‌ها و اطرافیان را معاینه میکنند.
- گوشی اسباب‌بازی یا واقعی را بر‌می‌دارند و ادای صحبت با اطرافیان را درمی‌آورند.
- تفنگ پلاستیکی خود را بر می‌دارند و با دزدهای خیالی شروع به جنگیدن میکنند.
- با اسباب‌بازی‌های مربوط به وسایل آشپزخانه، نقش مادر خانواده را بر عهده می‌گیرند و از مهمانان پذیرایی میکنند.
- اسباب‌بازی‌های خود را روی زمین می‌چینند و به‌صورت نمادین، اسباب‌بازی‌ها را به هم‌سالان و اطرافیان می‌فروشند.
بازیهای نمادین برای رشد مهارتهای کلامی و خلاقیت کودکان ضروری‌اند. هر وقت هوس انجام بازی های خیالی و نمادین کردند، با آن‌ها همراه شوید یا حداقل شرایط بازی را برایشان مهیا کنید.
بازی های مشارکتی
در بازیهای مشارکتی کودکان دور هم جمع میشوند و برای رسیدن به هدفی خاص با هم بازی میکنند. مثلا دور هم جمع میشوند و بدون رقابت با یکدیگر، در محیط می‌دوند یا به پارک می‌روند و با هم الاکلنگ یا تاب‌بازی میکنند. این بازی‌ها هنوز به پیچیدگی بازیهای گروهی و ساختارمند نیستند و در سنین پیشدبستانی و پیشدبستانی موردعلاقه کودکان‌اند.
بازی های حرکتی
یکی‌دیگر از انواع بازیهای موردعلاقه کودکان پیشدبستانی و دبستانی بازی های حرکتی هستند. پریدن، دویدن، پرت‌کردن، گرفتن و بالارفتن از جمله بازیهای حرکتی یا جسمانی هستند. مهارتهای حسی-حرکتی کودکان هر روز بهتر از دیروز میشوند و آن‌ها با انجام بازیهای حرکتی مختلف، به تمرین و تقویت این مهارت‌ها می‌پردازند. اکثر بازیهای دوران کودکی با تحرک و فعالیت همراه‌اند و به تقویت مهارتهای حرکتی کودکان کمک میکنند.
انواع بازی های فکری
بازی های فکری از حدود ۳-۴ سالگی و با حل پازل‌ها و مازهای ساده شروع میشوند. سودوکو، حل معما، شطرنج، اوریگامی و اکثر بازیهای صفحه‌ای یا رومیزی جزو بازیهای فکری‌ای هستند که به‌مرور و با تقویت رشد شناختی بچه‌ها، علاقه‌شان به این بازی‌ها نیز بیشتر می‌شود. علاقه به بازیهای فکری در دوران نوجوانی بیشتر از کودکی‌ست.
انواع بازی های گروهی و قاعدهمند
بچه‌ها از حدود ۶-۷ سالگی توانایی درک قوانین و پای‌بندی به دستورالعمل‌ها را کسب میکنند. تا قبل از این سن‌وسال، کودکان در کنار هم بازی میکنند، اما با هم بازی نمی‌کنند؛ یعنی نمی‌توانند با هم بازی کنند، چون در همه انواع بازی های گروهی کودکان دست‌کم یک قانون وجود دارد. در فرهنگ ما، بازیهای گروهی خاطره‌انگیز زیادی مانند قلعه نجات، هفتسنگ و وسطی وجود دارد که برای دوران کودکی و نوجوانی عالی‌اند.
انواع بازی های دو نفره
این بازی‌ها از درگیری بیش‌ازحد کودکان با بازیهای کامپیوتری جلوگیری میکنند و به بهبود عملکرد، تمرکز، خلاقیت و هوش کودکان کمک زیادی می‌کند. بازیهای دو نفره جذاب و زیادی برای بازی با کودکان در خانه یا سرگرم‌کردن خواهر و برادرها با یکدیگر وجود دارد؛ مانند:
- پاتک
- تیزبین
- لی‌لی دست‌وپا
- قایم‌باشک کارتی
- کندوی زنبور عسل
برای آشنایی با شیوه انجام بازی های بالا و مشاهده ایده‌های جذاب و متنوع بیشتر، پیشنهاد می‌کنیم مقاله بازی های دو نفره و بازی های خانگی را مطالعه کنید.
سخن پایانی
کودکان در سال‌های مختلف زندگی‌شان به نوع خاصی از بازی بیشتر علاقه‌مند میشوند: در نوپایی به بازیهای تکنفره و حسی-حرکتی علاقه زیادی دارند، در ۳-۴ سالگی به بازیهای نمادین و اشتراکی علاقه‌مند میشوند، از اوایل تا اواخر دبستان به بازیهای گروهی و رقابتی مانند بازی در کلاس و بازی در مدرسه علاقه بیشتری دارند و از نوجوانی به بعد، در کنار بازیهای گروهی به بازیهای فکری هم وقت بیشتری اختصاص می‌دهند. انجام انواع بازی‌ها برای کودکان لازم است، پس با آن‌ها آشنا شوید و زمینه انجامشان را برای فرزندتان فراهم کنید.
سوالات متداول
- انواع بازی های کودکان چه هستند؟
بازیهای حسی، حرکتی، فکری، نمادین، ساختنی، مشارکتی، تکنفره، گروهی و قاعدهمند از انواع بازیهای مناسب و موردعلاقه کودکان هستند. - بازی های کودکان پیش دبستانی چه انواعی دارند؟
بچههای پیشدبستانی بیشترین لذت را هنگام انجام بازیهای حسی-حرکتی، اکتشافی، ساختنی و نمادین تجربه میکنند. کودکان در دوران نوپایی به بازیهای تکنفره و در سنین بالاتر به بازیهای اشتراکی علاقه بیشتری دارند. - انواع بازی دبستانی چه مواردی را شامل میشوند؟
بازیهای گروهی برای بچههای دبستانی لذت زیادی دارند. بازیهای خاطرهانگیزی مانند وسطی، هفتسنگ، طنابکشی، قلعه نجات و آببازی از بازیهای موردعلاقه کودکان دبستانی هستند.
