ما انسان‌ها سازگاری با تغییرات محیط اطراف‌مان را خوب یاد گرفته‌ایم. اصلا از نظر خیلی از روان‌شناسان، هوش به‌معنای سازگاری با تغییرات محیط اطراف است. یکی از تغییراتی که تازگی‌ها زیاد دربارهاش صحبت می‌شود، آمدن هوش مصنوعی (AI) است. تغییری که هنوز سرش نرسیده، پای‌اش به زندگی‌مان باز شده است. به‌اعتقاد صاحب‌نظران، زندگی شغلی ما بیش از دیگر جنبه‌های زندگی‌مان تحتتاثیر هوش مصنوعی قرار میگیرد. بنابراین، لازم است دربارهاش بیشتر بدانیم و خودمان را برای دنیای بعد از فراگیرشدن‌اش آماده کنیم. خصوصا اگر دانش‌آموز هستیم و به‌کمک ابزارهایی مانند تست هدایت شغلی تحصیلی و کسب آگاهی، می‌توانیم آینده‌ی شغلی بهتری برای خودمان بسازیم.
تاثیرات هوش مصنوعی بر بازار کار
نظرها درباره‌ی تاثیر هوش مصنوعی بر بازار کار، بیش‌ازهمه تحتتاثیر 2عامل است:
- هوش مصنوعی جای چه شغل‌هایی را میگیرد و جای چه شغل‌هایی را نمی‌گیرد؟
- چه بخش یا بخش‌هایی از یک حوزهی شغلی خاص، بیشتر تحتتاثیر هوش مصنوعی قرار میگیرد؟
جواب سوال اول در «انتخاب حوزهی شغلی» و پاسخ سوال دوم در «آماده‌سازی مقدمات موفقیت در حوزهی شغلی موردنظر» به کارمان می‌آید. در این مقاله سعی می‌کنیم تاحدامکان به این دو سوال پاسخ دهیم. برای رسیدن به این اهداف، از مهم‌ترین تاثیرات هوش مصنوعی بر بازار کار شروع می‌کنیم:
حفظ جایگاه ریاست انسان‌ها با دستیاریِ هوش مصنوعی
آمدن هوش مصنوعی به نقش کلیدی ما انسان‌ها ضربه‌ای نمی‌زند. ما دستور می‌دهیم، هوش مصنوعی اجرا می‌کند. ما باتوجه به شرایط تصمیم می‌گیریم، هوش مصنوعی باتوجه به داده‌هایش پیاده می‌سازد. کامپیوترها هرچه‌قدر هم باهوش باشند، اما مهارت تفکر انتقادی و خلاق ما انسان‌ها را ندارند.
به‌قول برنز (burns)، از صاحب‌نظران حوزهی هوش مصنوعی، موفق‌ترین نمونه‌ابزارهای هوش مصنوعی، به بهبود عملکرد افراد در انجام وظایف شغلی‌شان کمک می‌کنند.
هوش مصنوعی ابزاری مفید برای انجام کارهای تکراری
هوش مصنوعی ما را از دست کارهای تکراری و ماشینی خلاص می‌کند. تنها در موارد معدودی است که هوش مصنوعی منصب شغلی خاصی را به‌طور کامل از صاحبانش تصاحب می‌کند، زیرا هر شغلی به حداقلی از خلاقیت نیاز دارد. به بیان دیگر، وظایف کمتر شغلی را می‌توان به چند دستورالعمل ساده تبدیل کرد و در ذهن کامپیوترها چپاند. اما می‌توان:
- بخش‌هایی از یک شغل که دستورالعمل‌محور هستند را به هوش مصنوعی آموخت تا برای‌مان انجام دهد.
آیا هوش مصنوعی جایگزین مشاغل فعلی میگردد
تاثیرات هوش مصنوعی بر بازار کار مشاغل مختلف را می‌توان به 3دسته‌ی کلی تقسیم کرد:
جابه‌جایی‌های شغلی
طبق پیش‌بینی‌های مجمع جهانی اقتصاد، هوش مصنوعی تا 20سال آینده جای حدود 20درصد از مشاغل کنونی را خواهد گرفت. هرچه یک شغل پتانسیل بیشتری برای ماشینی‌شدن داشته باشد، با رشد هوش مصنوعی چالش‌های بیشتری را تجربه خواهد کرد. در زیرِ عنوان «بیشترین تاثیر هوش مصنوعی روی چه مشاغلی است»، درباره‌ی میزان و نحوه‌ی این جابه‌جایی‌ها بیشتر می‌گوییم.
ایجاد حرفه و شغل
با فراگیرشدن هوش مصنوعی و افزایش کاربردهایش، همه‌ی شرکت‌ها به متخصصان هوش مصنوعی نیاز پیدا می‌کنند. هر روز ابزارهای هوش مصنوعی جدیدتری به چشم‌مان می‌خورد که برای انجام کارهای خاصی مانند تولید محتوا، برنامهنویسی، طراحی گرافیکی، آموزش و حتی روان‌درمانی طراحی شده‌اند. بنابراین، رفته‌رفته شرکت‌ها به آدم‌هایی نیاز دارند که توانایی کار با این ابزارهای نوظهور را داشته باشند.
- طبق برآوردها، 7میلیون شغل جدید در بازه‌ی زمانی فراگیرشدن هوش مصنوعی ایجاد می‌شود.
از بین رفتن کامل برخی شغل‌ها
باتوجه به جابه‌جایی‌های شغلی و به‌وجودآمدن شغلهای جدید، طبیعی است که برخی مشاغل از بین بروند. البته این اتفاق فقط برای تعداد معدودی از مشاغل می‌افتد.
مزایا هوش مصنوعی در کار
هوش مصنوعی که این‌قدر به‌به و چه‌چه‌اش را می‌شنویم، دقیقا قرار است چه ارزش‌افزوده‌ای برای‌مان داشته باشد؟ مهم‌ترین فواید هوش مصنوعی در کار این موارد هستند:
- انجام سریع‌تر کارها: هوش مصنوعی با سرعت بیشتری اطلاعات را پردازش می‌کند و درنتیجه، سریع‌تر کارها را انجام می‌دهد.
- دقت بالا: ربات هستند دیگر، ربات! هر دستوری بدهید، بی‌کم‌وکاست اجرایش می‌کنند.
- فقدان خستگی: هوش مصنوعی مثل ما انسان‌ها انرژی‌اش ته نمی‌کشد.
- خدمت به ما به‌واسطه‌ی انجام کارهای تکراری اما ضروری.
- کاهش هزینه‌ها: کارمندان کمتری برای انجام کارهای شرکت نیاز است.
- دردسترس‌بودن دائمی: انسان‌ها گاهی هستند و گاهی نیستند، اما ماشین‌ها همیشه برای خدمت‌گذاری حاضرند.
- کمک به خلاقیت و ایده‌پردازی: هوش مصنوعی با ترکیب اطلاعات بسیار زیادی که در اختیار دارد، ایده‌های جذابی به کاربران ارائه می‌دهد.
معایب هوش مصنوعی در کار
اما بالاخره هرچیزی معایبی هم دارد:
اطلاعات ناقص یا اشتباه
هوش مصنوعی اطلاعاتش را از داده‌های موجود در سطح وب و دیگر منابع موجود در دسترس میگیرد. اگر این منابع ناقص باشند، هوش مصنوعی هم اطلاعات ناقصی میگیرد و تحویل می‌دهد.
بی‌کارکردن برخی از کارمندان
هرچه یک کار پتانسیل بیشتری برای خودکارسازی (اتوماسیون) داشته باشد، به نیروی انسانی کمتر برای انجامش نیاز است. زیرا بخش زیادی از کار را می‌توان به هوش مصنوعی سپرد.
بیشترین تاثیر هوش مصنوعی روی چه مشاغلی است
همان‌طور که گفتیم، هوش مصنوعی روی بازار کار برخی مشاغل تاثیر زیادی میگذارد. آگاهی از این مسئله در زمینه‌هایی مانند انتخاب رشته نهم و انتخاب رشته کنکور سراسری به دانش‌آموزان کمک می‌کند. فقط یک‌نکته را مدنظر داشته باشد: هیچ‌کدام از این مشاغل از بین نمی‌روند، بلکه نیاز به متخصصان این حوزه‌ها کمتر می‌شود. زیرا برخی از وظایف‌شان را هوش مصنوعی به عهده میگیرد. در ادامه برخی از مهم‌ترین مشاغل تاثیرپذیر از هوش مصنوعی را برای‌تان بیان می‌کنیم:
مشاغل حوزهی فناوری اطلاعات (IT)
چیزی شبیه به هم‌نوع‌خواری (کانیبالیسم) است. متخصصان رشته آی تی بیش از دیگر حوزه‌ها در توسعه‌ی هوش مصنوعی نقش داشته‌اند و حالا هم خودشان بیش از دیگر مشاغل تحتتاثیر آن قرار گرفته‌اند. ابزارهای هوش مصنوعی مانند چت‌جی‌پی‌تی (CHAT-GPT)، سریع‌تر از انسان‌ها کد می‌زنند. به‌همین‌دلیل، می‌توانند بخش زیادی از وظایف شغلیِ:
- کدنویس‌ها،
- تحلیل‌گران داده،
- مهندسان نرم‌افزار،
- و متخصصان رشته برنامه نویسی
را انجام دهند.
مشاغل مرتبط با رسانههای دیجیتال
چت‌جی‌پی‌تی (CHAT-GPT)، جمینای (Gemini) و نمونه‌های مشابه می‌توانند به‌خوبی متن‌ها را درک کنند و محتوای متنی بنویسند. آن‌ها به‌راحتی حجم وسیعی از داده‌ها را تجزیه، تحلیل و ظاهرا حتی تفسیر! می‌کنند و براساس این داده‌ها، به مخاطبان پاسخ می‌دهند. این روند می‌تواند نیاز صاحبان کسب‌وکار به متخصصانی ازجمله:
- نویسندگان محتوا،
- روزنامه‌نگارها،
- تبلیغ‌نویس‌ها،
و خلاصه تمام موقعیت‌های شغلی مرتبط با تولید محتوا را کاهش دهد.
مشاغل حوزهی مدیریت مالی
متخصصان رشته مدیریت مالی باید روندهای بازار را شناسایی کنند، بهترین و بدترین ایده‌ها برای سرمایه‌گذاری را تشخیص دهند، گزینه‌های مختلف را روی میز بگذارند و درنهایت، بهترین سبد سرمایه‌گذاری برای شرکت خود را ارائه دهند. هوش مصنوعی به‌دلیل توانایی بالایش در تحلیل داده‌ها عددی، می‌تواند بخشی از وظایف تحلیل‌گران مالی را عهده‌دار شود.
مهندسان رباتیک
وظیفه‌ی مهندسان رباتیک، مثل متخصصان رشته مهندسی مکاترونیک، طراحی ربات‌هایی است که دستورالعمل‌ها را به‌خوبی اجرا کنند. در مسابقاتی مانند مسابقات رباتیک دانش آموزی، شرکت‌کنندگان براساس قوانین مسابقه، ربات‌هایی با کارکردهای ویژه طراحی می‌کنند. با آمدن هوش مصنوعی، می‌توان قابلیتی به‌نام «یادگیری ماشینی» را به ربات‌ها افزود. با این قابلیت، انگار رایانه‌ای را در ربات‌ها کار گذاشته‌ایم تا بتوانند به‌کمک آن:
- حرکت کنند،
- دستورالعمل‌های متناسب با موقعیت را تشخیص دهند
- و واکنش‌های درست نشان دهند.
مشاغل مرتبط با رشته گرافیک
برخی از ابزارهای هوش مصنوعی به‌راحتی و در عرض چندثانیه، تصاویری خلاقانه و واقعی تولید می‌کنند. این مسئله به‌شدت جایگاه شغلی متخصصان رشته گرافیک را به خطر انداخته است. این مسئله حتی اگر شغل گرافیستها را از آن‌ها نگیرد، اما احتمالا تاثیر زیادی بر کاهش دستمزدشان خواهد گذاشت.
مشاغل صنعت حقوقی
حتی پیش از ظهور ابزارهایی مثل چت‌جی‌پی‌تی، برخی از مشاغل حقوقی مانند کارشناسان و دستیاران حقوقی در معرض خودکارسازی (اوتوماسیون) بوده‌اند. در این مشاغل مرتبط با رشته حقوق:
- ابتدا اطلاعات توسط مشاوران حقوقی شرکت‌ها جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل
- و سپس تبدیل به گزارش حقوقی میشوند.
جمع‌آوری و ارائه‌ی این داده‌های ساختاریافته و زبان‌محور توسط هوش مصنوعی قابل انجام است.
هوش مصنوعی جایگزین چه مشاغلی نمیگردد؟
برخلاف مشاغل بالا، هوش مصنوعی روی بازار کار برخی مشاغل تاثیر کمی میگذارد:
متخصصان حوزهی سلامت
مشاغلی که نیازمند تعامل انسانی و مهارت‌های بین‌فردی هستند، تاثیر کمتری از فراگیرشدن هوش مصنوعی میپذیرند. در حوزههای مرتبط با سلامت جسموروان، روابط انسانی حرف اول را می‌زند. روابطی که هوش مصنوعی هرچقدر هم خودش را شبیه انسان کند، اما باز هم به‌پای خود انسان نمی‌رسد. پس هوش مصنوعی تاثیر کمی بر مشاغل مراقبان سلامت میگذارد. بااین‌اوصاف، وظایف متخصصانِ:
- رشته روان شناسی،
- رشته پرستاری،
- رشته پزشکی،
- رشته مامایی،
- جراحان
- و مشاوران
حداقل در آینده‌ی نزدیک به دست ابزارهای هوشی مصنوعی نمی‌افتد.
هنرهای خلاقانه
هنر و خلاقیت یعنی آفریدن چیزی که وجود ندارد. هوش مصنوعی فقط براساس داده‌های موجود و ترکیب آن‌ها بایکدیگر عمل می‌کند؛ یعنی هیچ‌وقت نمی‌تواند چیز منحصربه‌فرد و خلاقانه‌ای بیافریند. حتی کارهای خلاقانه‌ی نویسندگان و گرافیستها (که در قسمت قبل جزو مشاغل به‌شدت متاثر از هوش مصنوعی معرفی شدند) هم بعید است کاملا توسط هوش مصنوعی قابل انجام باشند. هرچه بُعد عملی یک رشته هنری بیشتری باشد، از هوش مصنوعی تاثیر کمتری میگیرد. هنرهای زیر در این دسته قرار می‌گیرند:
- مجسمه‌سازی
- نوازندگی
- عکاسی
- نقاشی
- سینما
- تئاتر
مشاغل فنی
هوشی مصنوعی قطعا اطلاعات خیلی‌خوبی درباره‌ی چگونه بازوبسته‌کردن موتور ماشین‌ها دارد، اما مسلما از تجربه، چالاکی و دست‌به‌آچاربودن یک مکانیک بی‌بهره است. متخصصان حوزههای فنی و مهندسان برای پردازش داده‌ها می‌توانند از هوش مصنوعی کمک بگیرند، اما برای انجام کارهای عملی به مهارت خودشان متکی‌اند. پس مشاغل فنی ازجمله موارد زیر با هوش مصنوعی جایگزین نمی‌شوند:
- متخصصان رشته مهندسی مکانیک
- فارغ‌التحصیلان رشته معماری
- رشته مهندسی عمران
- رشته مهندسی برق
- تعمیرکار ماشین
- لوله‌کش
- نجار
مشاغل آموزشی و دانشگاهی
هوش مصنوعی پتانسیل بالایی در تبدیل‌شدن به دستیار آموزشی دارد و در سازمان‌دهی، دسته‌بندی و خلاصه‌‌سازی اطلاعات بی‌نظیر است؛ اما برای آموزش آگاهانه و هدایت دانش‌آموزان در مسیر درست یادگیری، صلاحیت ندارد. خواندن هزاران کتاب هم با بینش‌هایی که از فردی متخصص و باتجربه در حوزه‌ای خاص به دست می‌آوریم، برابری نمی‌کند. علاوه‌براین، هوش مصنوعی قادر به تولید دانش جدید و کاوش مرزهای ناشناخته‌‌ی دانش نیست. ورود به قلمروهای علمی جدید، فقط از «ذهن دغدغه‌مند انسان‌ها» بر می‌آید. بنابراین، مشاغلی مانند:
- پژوهشگری
- معلمی
- و استادی
جای‌شان را به هوش مصنوعی نمی‌دهند.
مشاغل خدماتی
مشاغل خدماتی هم مثل مشاغل فنی به تجربه‌ی عملی و مهارت‌های یدی نیاز دارند، پس این مشاغل هم تاثیر کمی از فراگیرشدن هوش مصنوعی میپذیرند:
- آرایشگری
- ماساژوری
- مربیگری
- خانه‌داری
- آشپزی
خدمات عمومی و رشته‌های ورزشی
این دو دسته از مشاغل، هم به مهارت‌های حرکتی و هم عملی وابسته‌اند. ورزشکاران و مربیان ورزشی بعد از سال‌ها تجربه و تمرین به این جایگاه رسیده‌اند؛ تجربه‌ای که فقط‌وفقط با تمرین، ممارست و صبر به دست آورده‌اند. مشاغل خدمات عمومی مانند آتش‌نشان، مددکار اجتماعی، امدادگر و نیروهای انتظامی نیز به‌دلیل تعامل نزدیک با جامعه و عملی‌بودن‌شان، توسط هوش مصنوعی قابل انجام نیستند.
پیشنهاد مطالعه: معرفی دانشگاه های افسری و انواع آن‌ها
سخن پایانی
با رشد هوش مصنوعی، زمزمه‌ها درباره‌ی تاثیر آن بر بازار کار مشاغل مختلف در حال افزایش است. هرچند هنوز نمی‌توان برآورد دقیقی از تاثیر هوش مصنوعی بر بازار کار مشاغل مختلف داشت، اما پیش‌بینی‌های صاحب‌نظران حاکی از این است: ابزارهای هوش مصنوعی قادر به انجام بخش زیادی از وظایف مشاغلی مانند برنامهنویسی و تولید محتوا هستند؛ اما هرچه یک حوزهی شغل به تعامل اجتماعی، همدلی و مهارت‌های عملی بیشتری نیاز داشته باشد، هوش مصنوعی حرف کمتری در آن زمینه برای گفتن دارد. به‌صورت کلی، هوش مصنوعی باعث خودکارسازی برخی وظایف شغلی می‌شود و نیاز به نیروی کار در مشاغل مختلف را کم‌وبیش کاهش می‌دهد.
سوالات متداول
- واقعا هوش مصنوعی همه ما را بیکار خواهد کرد؟
خیر؛ ابزارهای هوشی مصنوعی بیشازآنکه شغل خاصی را از بین ببرند، باعث ایجاد مشاغل جدید میشوند. مسئله بیشتر این است که با آمدن هوش مصنوعی، مشاغل مختلف تاحدودی خودکارسازی (اتوماسیون) میشوند. - بازار کار چه مشاغلی بیشتر تحتتاثیر هوش مصنوعی قرار میگیرد؟
مشاغل حوزهی فناوری اطلاعات مانند برنامهنویسی و شغلهای مرتبط با رسانههای دیجیتال مثل نویسندگان محتوا بیشترین تاثیر را میپذیرند. هوش مصنوعی بر گرافیستها، مهندسان رباتیک، مشاغل صنعت حقوقی و متخصصان حوزهی مالی هم تاثیر زیادی میگذارد. - هوش مصنوعی بر بازار کار چه مشاغلی تاثیر کمی دارد؟
متخصصان بهداشت جسموروان، هنرها، مشاغل فنی و خدماتی، حوزههای آموزشی و دانشگاهی، نیروهای امدادی و ورزشهای حرفهای از جمله مشاغلی هستند که ترکشهای هوش مصنوعی کمتر دامنشان را میگیرد.
