رشته ژنتیک | صفر تا صد معرفی، مسیر تحصیل و آینده شغلی در ایران و جهان

در بعضی از داستان‌های علمی تخیلی، بشر به قدری پیشرفت می‌کند که خصوصیات ژنتیکی موجودات را دست‌کاری می‌کند و از این طریق به اهدافی مانند درمان بیماری‌ها، افزایش طول عمر یا به دست آوردن ویژگی‌های خارق‌العاده می‌رسد. هر چند در اغلب داستان‌ها این موضوع به سرانجام ترسناکی ختم می‌شود اما تغییرات ژنتیکی مطلوب، شناخت ژن‌های معیوب و دست‌ورزی آن‌ها برای افزایش سلامت، خواسته و هدف علم پزشکی است.

تا همین چند سال پیش ساخت دارو برای بعضی بیماری‌های خاص، یا گیاهانی که به شرایط آب و  هوایی بد مقاوم باشند شبیه به رویا بود؛ اما این روزها به لطف رشته ژنتیک نه تنها می‌توانیم از ساز و کار ژن‌ها سردر بیاوریم، بلکه با کمک این اطلاعات بسیاری از مشکلات عجیب و غریب سر راه زندگی آدمیزاد را از بین برده‌ایم. با ادامه مطلب همراه ما باشید تا با آینده تحصیلی و بازار کار رشته ژنتیک بیشتر آشنا شوید.

معرفی رشته ژنتیک

تمام اطلاعات ژنتیکی از تعداد سلول‌های بدن گرفته تا جزییاتی مثل رنگ پوست و مو از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. والدین هم فقط محدود به انسان نیست و حتی باکتری‌ها هم برای خودشان پدر و مادر دارند. این اطلاعات حساس و مهم در رشته‌های DNA قرار می‌گیرند که ژن نام دارند و به دانش مطالعه آن‌ها علم ژنتیک می‌گویند.

کارشناسان ژنتیک به مطالعه ساختار ژن‌ها، توالی ژنتیکی موجودات مختلف، استفاده از انواع تکنیک‌های مهندسی ژنتیک برای نقشه‌برداری از توالی ژنی، روش‌های شناسایی ژن‌های معیوب، مطالعه بر روی نحوه توارث ژن‌ها، روش‌های مقدماتی برای اصلاح ژنتیک، چگونگی تکثیر سلول‌های سرطانی، چگونگی تولید مثل موجودات کوچک مثل انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها، روش‌های مختلف برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها، تکنیک‌های متفاوت برای استخراج ژن‌ها و مطالعه بر روی انواع پروتئین‌ها و ساختارهای مولکولی می‌پردازند.

توانایی های لازم برای رشته ژنتیک

برای ورود به رشته ژنتیک باید زیست‌شناسی و شیمی را حسابی دوست داشته باشید، با بخش آمار ریاضی هم کمی رفیق شوید و در نهایت عاشق تحقیق و نگاه کردن به سلول‌ها یا کشف ارتباطات مولکول‌هایی باشید که با چشم دیده نمی‌شوند.

این رشته نیاز به توجه و دقت بالا، صبوری برای طی کردن فراز و نشیب‌های پژوهش، قدرت تحلیل، توانایی حل مسئله، توانایی آنالیز و تفسیر داده‌ها، مهارت‌ها انجام کار گروهی و پشتکار مداوم در کسب دانش روز دنیا دارد.

انتخاب رشته ژنتیک با کنکور و بدون کنکور

رشته ژنتیک یکی از گرایش‌های زیست‌شناسی سلولی مولکولی است و می‌توانید از طریق کنکور سراسری گروه آزمایشی تجربی آن را انتخاب کنید. برای انتخاب رشته نهم تجربی باید شرایط حد نصاب نمرات، معدل و هدایت تحصیلی برخوردار باشید که در مقاله انتخاب رشته نهم درباره آن‌ها مفصل توضیح داده‌ایم.

این رشته در برخی از واحدهای دانشگاه آزاد، پردیس خودگردان، غیر انتفاعی و پیام نور به صورت بدون کنکور نیز ارائه می‌شود که صرفا از طریق سوابق تحصیلی دانشجو می‌پذیرند. در ادامه دو نمونه کارنامه قبولی رشته ژنتیک را مشاهده می‌کنید هرچند باید توجه داشته باشید از کنکور ۱۴۰۲ به بعد دیگر سوالی از دروس عمومی در کنکور طرح نمی‌شود.

دروس کارشناسی رشته ژنتیک

در دوره کارشناسی ژنتیک با دروسی مثل زیست سلولی مولکولی، ژنتیک انسانی، ژنتیک جمعیت و سیتوژنتیک سروکار دارید و تا دلتان بخواهد باید واحدهای عملی و آزمایشگاهی بگذرانید که معمولا برای دانشجویان ژنتیک یکی از جذاب‌ترین بخش‌ها است. این مقطع ۱۳۵ واحد شامل دروس تئوری و آزمایشگاهی دارد که آن‌ها را در لیست و جدول زیر مشاهده می‌کنید.

• دروس عمومی: ۲۰ واحد
• دروس پایه: ۲۲ واحد
• دروس اختصاصی: ۷۶ واحد
• دروس انتخابی الزامی: ۸ واحد
• دروس اختیاری: ۹ واحد

جدول دروس کارشناسی رشته ژنتیک

دروس پایه	ریاضی عمومی، فیزیک عمومی، شیمی عمومی، آزمایشگاه شیمی، آزمایشگاه فیزیک
دروس اختصاصی	شیمی آلی، بیوشیمی، آمار زیستی، زیست شناسی مولکولی، آزمایشگاه ژنتیک، آزمایشگاه میکروبیولوژی، ویروس‌شناسی، زیست شناسی گیاهی، فیزیولوژی جانوری، فیزیولوژی گیاهی، بیوفیزیک، زیست شناسی پرتوی، ایمونولوژی، آزمایشگاه ایمونولوژی، آزمایشگاه شیمی آلی، آزمایشگاه بیوشیمی، زیست شناسی سلولی، آزمایشگاه زیست شناسی سلولی، ژنتیک، میکروبیولوژی، اکولوژی، تکامل، آزمایشگاه زیست شناسی گیاهی، آزمایشگاه زیست شناسی جانوری، آزمایشگاه فیزیولوژی جانوری، آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهی، بیوشیمی فیزیک، زبان تخصصی
دروس اختیاری	ژنتیک انسانی، ژنتیک جمعیت، سیتوژنتیک، مهندسی ژنتیک، اصول و مشاوره ژنتیک، بیوتکنولوژی، انکولوژی، پروژه، بافت و جنین شناسی، سمینار

ادامه تحصیل در رشته ژنتیک

اگر به پژوهش، کار آکادمیک یا آموزش در حوزه بیولوژی یا ژنتیک علاقه‌مند باشید می‌توانید در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا گرایش ژنتیک عمومی یا یکی از گرایش های رشته ژنتیک شامل ژنتیک مولکولی و ژنتیک پزشکی یا ژنتیک انسانی را ادامه دهید.

البته با کارشناسی این رشته می‌توانید در بسیاری دیگر از رشته‌های شاخه زیست‌شناسی نیز شرکت کنید و محدود نخواهید شد. شاید بد نباشد بدانید برعکس این روند هم امکان دارد یعنی اگر در مقطع کارشناسی به سراغ رشته‌های پیراپزشکی یا علوم پایه بروید، باز هم در مقطع ارشد می‌توانید راهتان را به سمت ژنتیک کج کنید و پرداختن به دانش شناخت و کار با ژن‌ها را در مقطع ارشد و دکترا ادامه بدهید.

ژنتیک مولکولی

در رشته ژنتیک مولکولی دانشجویان به مطالعه دقیق‌تر مکانیسم‌های مولکولی در کارکرد ژن‌ها می‌پردازند و با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک و زیست مولکولی، عملکرد و فعل و انفعالات ژنتیکی را بررسی می‌کنند. در عین حال به دلیل تمرکز بر مکانیسم‌ها مولکولی، این رشته به فهم بهتر جهش‌های ژنتیکی که منجر به بیماری‌های مختل می‌شوند کمک می‌کند. بنابراین محققان ژنتیک مولکولی می‌توانند در مسیر شناخت و درمان بیماری‌های ژنتیکی و علل بروز آن‌ها قدم بردارند. تکنیک‌های آزمایشگاهی متعددی برای استخراج اسیدهای نولکلئیک، کشت سلولی، بررسی فنوتیپ و ژنوتیپ و ژن‌درمانی در شاخه ژنتیک مولکولی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ژنتیک پزشکی

اگر بخواهید از طریق کنکور وزارت بهداشت رشته ژنتیک را ادامه بدهید، وارد حوزه ژنتیک انسانی و پزشکی می‌شوید. مطالعات این حوزه بیشتر بالینی است و در آن به مطالعه و بررسی روش‌های تشخیص انواع بیماری‌های ژنتیکی قبل و بعد از تولد، شناخت ژنتیک بیماری‌های سختی مثل سرطان، شناخت ناقلین بیماری، نقش ژن‌ها در انواع رفتارهای فردی و اجتماعی، شناخت جمعیت‌های زیستی مختلف ازنظر ژنتیکی و نژادی، پزشکی قانونی، ژن درمانی، اصلاح نژاد، روش‌های استفاده از تکنیک‌های ژنتیکی و مشاوره ژنتیک می‌پردازند.

مطالعه روی انواع واکسن‌ها، بررسی و تهیه نقشه ژنتیکی، روند انتقال ژن‌ها از یک فرد خانواده به سایر نسل‌ها از دیگر فعالیت‌های یک کارشناس ارشد ژنتیک انسانی است. این دسته افراد برای دریافت مجوز پزشکی مجوز ژنتیک باید در کنکور ارشد وزارت بهداشت شرکت کنند تا بتوانند پروانه‌ی مطب دریافت کنند. صدور این پروانه در چند سال اخیر با مشکلاتی مواجه شده‌است. که خوب است قبل را انتخاب رشته به آن توجه کنید و قوانین جدید را مطالعه کنید.

بهترین دانشگاه های ایران در رشته ژنتیک

دانشگاه‌های شهرهای تهران، مشهد، شیراز، اصفهان، اهواز و تبریز از مراکزی هستند که می‌توانید با خیال راحت به سراغ گذراندن رشته ژنتیک بروید. همچنین اگر دوست دارید در بهترین دانشگاه کشور رشته ژنتیک را در مقطع کارشناسی ارشد دنبال کنید خوب است که حواستان به دانشگاه‌هایی مثل شهید بهشتی تهران، تربیت مدرس، تهران، بقیه‌الله، اصفهان و شیراز هم باشد و تحصیل در آن‌ها را در اولویت انتخاب دانشگاه های رشته ژنتیک قرار بدهید.

بازار کار رشته ژنتیک

بسیاری از فارغ‌التحصیلان ژنتیک می‌توانند در موسسه‌های تحقیقاتی استخدام شوند؛ هرچند با توجه به هزینه زیاد این آزمایشگاه‌ها و تحقیقات ژنتیک معمولا تعداد این موسسات و فرصت‌های شغلی کم‌تر از حد مورد انتظار است. با ادامه‌ تحصیل در مقاطع ارشد و دکتری می‌توانید در موسسه‌های مشاوره ژنتیک یا مطب شخصی شروع به فعالیت کنید. همچنین فارغ‌التحصیلان ژنتیک پزشکی می‌توانند برای انجام مشاوره ژنتیکی قبل از ازدواج و بارداری و تشخیص انواع بیماری‌های ژنتیکی با مراکز تشخیص طبی و موسسه‌های پزشکی همکاری داشته باشند. همچنین درهای دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی همیشه به روی یک فارغ‌التحصیل ژنتیک باز است و می‌توانند به آموزش بپردازند.

درآمد رشته ژنتیک متناسب با گرایش، سطح تحصیلات، نوع شغل، میزان سابقه و دانش فرد تعیین می‌شود. اگر بتوانید در موسسات خوب و خوش‌نام تحقیقاتی، درمانی و آزمایشگاهی یا شرکت‌های وارد کننده تجهیزات طبی مشغول به کار شوید؛ معمولا حقوق مناسبی دریافت می‌کنید. توصیه می‌کنیم برای یک مقایسه بین تمام رشته‌های علوم تجربی سری هم به مطلب معرفی رشته های تجربی بزنید.

سخن پایانی

مندل اگر می‌دانست با کشف قوانین وراثت چه انقلابی را در علم به با می‌کند، احتمالا با اولین کشفش در آزمایشگاه کوچک خود از خوشحالی در پوست خود نمی‌گنجید. قوانین مندل با پیشرفت و توسعه رشته ژنتیک سر و شکل بهتری گرفتند طوری‌که امروز ما می‌توانیم به ساخت انواع یافته‌ها و درمان‌های ژنتیکی امیدوار باشیم.

علم ژنتیک انقدر کاربردی و مهم است که قرن ۲۱ را به عنوان قرن ژنتیک می‌شناسند. قرنی که در آن می‌توانیم شاهد جهش علمی انسان در شناخت ژن‌های مختلف باشیم. در این مقاله سعی کردیم با معرفی کامل رشته ژنتیک، بررسی بازار کار ژنتیک و درآمد آن شما را با ابعاد مختلف این رشته جذاب آشنا کنیم.

پیشنهاد مطالعه:رشته میکروبیولوژی و المپیاد زیست

سوالات متداول

1. تعریف رشته ژنتیک چیست؟
   رشته ژنتیک به مطالعه ساختار ژن و مولکول‌های مرتبط با آن می‌پردازد و روند تغییرات این ماده زیستی و مکانیسم اثر آن بر سلامت موجودات زنده را بررسی می‌کند.
   
2. رشته ژنتیک مناسب چه کسانی است؟
   این رشته برای افرادی مناسب است که ذهنی کنجکاو دارند و به دنبال اکتشاف در دنیای علوم زیستی هستند، علاقه‌مند و توانمندی خوبی در کارهای گروهی دارند، دارای پشتکار لازم برای انجام تحقیق و پژوهش هستند، ذهنی خلاق، پویا و تحلیلگر دارند.
   
3. تفاوت مهندسی ژنتیک و رشته ژنتیک چیست؟
   مهندسی ژنتیک در واقع به مجموعه روش‌هایی گفته می‌شود که به منظور جداسازی، خالص سازی، واردکردن و بیان یک ژن خاص در یک میزبان به کار می‌روند و نهایتاً منجر به بروز یک صفت خاص یا تولید محصول مورد نظر در جاندار میزبان می‌شوند. در حالی که رشته ژنتیک به طور کلی به مطالعه و بررسی ژن‌ها و علوم مرتبط با آن‌ها می‌پردازد.
   
4. تفاوت رشته ژنتیک با مهندسی ژنتیک چیست؟
   رشته ژنتیک به شناخت و بررسی نحوه انتقال صفات، بیماری‌های ژنتیکی و ساختار ژن‌ها در انسان و موجودات زنده می‌پردازد، در حالی‌که مهندسی ژنتیک بیشتر روی تغییر ساختار ژن‌ها و اصلاح آن‌ها برای کاربردهای پزشکی، کشاورزی یا صنعتی تمرکز دارد.
   
5. رشته ژنتیک چه رتبه ای میخواد؟
   برای قبولی در رشته ژنتیک در دانشگاه‌های روزانه، معمولاً نیاز به رتبه زیر ۵۰۰۰ منطقه در کنکور تجربی هست، اما این عدد بسته به دانشگاه و سهمیه متغیر است.