رقابت از ابتدایی‌تری واکنش‌های کودکان و جزء جدایی‌ناپذیر زندگی است که میتواند فرد را به سمت تلاش بیشتر سوق دهد یا زمینه کاهش اعتماد به نفس انسان را فراهم کند. امروزه بدون یادگیری مهارت رقابت کردن نمی‌توان زندگی موفق و شادی را تجربه کرد. اما منفی یا مثبت بودن رقابت میان کودکان و نتایج حاصل از فضاهای رقابتی، به عوامل متعددی بستگی دارد. مهم است که برای چه چیزی و با چه کسانی رقابت می‌کنیم؟ انرژی رقابتی خود را در چه عرصه‌ای خرج می‌کنیم؟ شیوه رقابت میان کودکان چگونه است؟
اگر در جایگاه والد یا معلم هستیم، چگونه رقابت بین فرزندان یا دانشآموزان خود را مدیریت می‌کنیم؟ چگونه می‌توان از رقابت سازنده در تربیت کودکان بهره برد؟ قبل از هرچیز باید بدانیم رقابت اولین بار درباره چه مسائلی برای کودک تجربه می‌شود. بعد درباره روش‌هایی صحبت می‌کنیم که می‌توانید رقابت‌های معمول زندگی کودکان را به سمت سازندگی پیش ببرید.
شکل گیری حس رقابت در کودکان
شاید بد نباشد ابتدا نگاهی به رشد و شکل‌گیری شخصیت کودکان داشته باشیم و ببینیم در چه سنی و چگونه اولین جرقه‌های رقابت در کودک شکل می‌گیرد؟ اولین رقابت در دنیای کودکی برای تامین نیازهای اولیه و کسب توجه دیگران خصوصا والدین است. نوزاد برای بقای خود نیاز به آغوش، محبت، بازی کردن و تغذیه دارد. بنابراین برس سر به دست آوردن این موراد با کسی شوخی ندارد. در کودکی نیز پسربچه‌ها پدر را رقیب خود در داشتن مادر می‌بینند و دختربچه‌ها نیز مادر را رقیب خود در داشتن پدر می‌بینند.
کلید عبور موفقیت آمیز کودکان از این مرحله، رفع نیازهای اولیه آن‌ها و داشتن توجه به موقع و به اندازه توسط والدین است. در غیر این صورت ممکن است کودک همیشه تصور کند قرار است داشته‌های خود را از دست بدهد، بنابراین با چنگ و دندان آن‌ها را حفظ می‌کند. حتی زمانی که دیگر یک کودک ۲ ساله نیست، باز هم احساس ترس، ناامنی و از دست دادن را تجربه می‌کند.
علت رقابت میان کودکان
ساده‌ترین و اصلی‌ترین پاسخ این است که کودکان توجه، برتری و داشتن قدرت را مانند همه انسانها دوست دارند. بنابراین وقتی شرایط برای به دست آوردن این موارد محدود باشد، کودک به رقابت با دیگران روی می‌آورد. گاهی کودک می‌خواهد نسبت به خواهر یا برادر خود توجه بیشتری دریافت کند. ممکن است کودک بخواهد محبوب معلم باشد. شاید کودک به دوست‌داشته شدن شرطی عادت کرده است و با رقابت کردن می‌خواهد همیشه بهترین باشد تا دوست داشته شود. گاهی نیز کودکان برای به دست آوردن موقعیت‌های خوب مثل قبولی در یک مدرسه برتر، ناچار به رقابت با همسالان خود هستند. همچنین رقابت در ذات چیزهایی مانند بازی و ورزش است.
مزایا و معایب برقراری رقابت میان کودکان
درباره اینکه رقابت در کودکی خوب است یا بد، نظرات مختلفی وجود دارند. برخی معتقد هستند که رقابت باعث استرس و اضطراب بی‌مورد کودکان می‌شود و هیچ نتیجه مفیدی ندارد. برخی دیگر رقابت را موتور متحرکه تلاش و انگیزه و درک شکست و پیروزی در دانشآموزان می‌دانند. اما رقابت هم مانند هر پدیده دیگری مزایا و معایبی دارد و اثرات آن به شرایط و مدیریت رقابت‌ها بستگی دارد. از جمله فواید رقابت در مدرسه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد (اگر رقابت در شرایط نرمال باشد):
- یادگیری مهارتهای کار گروهی برای رسیدن به یک موفقیت مشترک
- تقویت حس همدلی و خوشحال شدن از موفقیت دیگران و ناراحت شدن از شکست آن‌ها
- داشتن انگیزه و هدف برای انجام کارها
- تقویت حس اعتماد به نفس
- پشتکار بیشتر برای رسیدن به نتیجه مثبت
- تجربه شکست و کنار آمدن با آن
- تمرین فروتنی و امید داشتن
- یادگیری مهارتهای اجتماعی
- یادگیری مهارتهای حل مسئله
درباره اثرات منفی رقابت میان کودکان که البته اغلب به دلیل ناسالم بودن رقابت ایجاد می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد استرس و اضطراب در کودک
- این احساس که فقط در صورت برنده شدن ارزشمند هستم.
- ایجاد ایده‌آل‌گرایی و کمال‌طلبی منفی در کودک
- احساس خشم و حسادت آسیب‌زا
- تحمیل کردن خواسته‌های خود به دیگران
- عبور از خط قرمزها و اصرار به برنده شدن به هر قیمتی
ویژگی های رقابت سالم و ناسالم
همانطور که گفتیم حس رقابت جویی سالم مزایای زیادی برای روند رشد شخصیت، اعتماد به نفس و ایجاد انگیزه در همه افراد خصوصا در سنین کودکی دارد. اما تفاوت رقابت سالم و ناسالم بین دانشآموزان چیست؟
- در رقابت سالم میان کودکان، افراد با آنچه قبلا بوده‌اند مقایسه می‌شوند به این معنی که اگر نتوانستند پیروز میدان باشند، اما دستاورد داشته‌اند.
- در رقابت سالم همه دانشآموزان به یک اندازه از امکانات محیطی و شرایط فردی برخوردار هستند.
- در رقابت سالم میان کودکان، در انتها حتی افرادی که پیروز نشده‌اند، احساس خوب و انگیزه برای رقابت‌های بعدی را در خود احساس میکنند.
- در رقابت ناسالم دانشآموزان فقط به نتیجه فکر میکنند.
- در رقابت ناسالم دانش‌آموز در صورت شکست، از نظر روحی و دستاوردی، بهای زیادی می‌دهد.
- دانشآموزان در یک رقابت ناسالم بیشتر از اینکه هیجان مثبت و شادابی داشته باشند، دچار تنش روحی هستند.
- رقابت سالم گروهی، باعث ارتقای مهارتهای تیمی می‌شود و صمیمیت را بیشتر می‌کند، افراد گروه به یکدیگر کمک میکنند و نقاط ضعف و قوت هم‌گروهی خود را تکمیل میکنند.
- در رقابت ناسالم هر فرد دیگری را به دلیل شکست خوردن محکوم می‌کند و افراد تیم دچار رفتارهای تکانشی و مخرب هستند.
- در رقابت ناسالم میان کودکان بیشتر روی تعداد دستاوردها، اعداد و ارقام تمرکز وجود دارد.
- در رقابت سالم بیشتر روی مسیر، پرورش خلاقیت و افزایش مهارت‌ها تاکید وجود دارد.
راه های پرورش حس رقابت در کودکان
کودکان و نوجوانان برای شکل‌گیری عادات صحیح از درس خواندن تا عملکرد فردی و روزانه، نیاز به پاداش‌های روانی و بیرونی دارند. به این ترتیب این پاداش‌های کم کم درونی شده و به انگیزه‌ای ذهنی و روانی برای پیش بردن مسیر زندگی تبدیل می‌شوند. ایجاد رقابت بین دانشآموزان یکی از روش‌هایی است که می‌توان با کمک آن انگیزه ادامه مسیر را در کودکان ایجاد کرد.
مفاهیمی مثل پیشرفت کردن، بهتر از دیروز خود بودن، تلاش کردن و رضایت درونی، همگی به نوعی به شکل‌گیری و پرورش احساس رقابت بستگی دارند. هرچند منظور این نیست که کودک دائما خود را در رقابت و مسابقه با دیگران ببیند. بلکه این رقابت میتواند درونی و نسبت به خود باشد. اما برای پرورش حس رقابت در کودکان چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
صحبت کردن در مورد رقابت با کودکان
کودکان یادگیرنده‌های بزرگی هستند. بنابراین اینکه در آینده چطور به مقوله رقابت، پیروزی و شکست نگاه کنند، تا حد زیادی به اولین جرقه‌هایی که درباره رقابت در ذهنشان می‌زنید بستگی دارد. درباره این موضوعات با کودکان صحبت کنید:
- رقابت چیست؟
- باید در رقابت با دیگران چگونه عمل کنیم؟
- پیروزی چه تعریفی دارد؟
- چگونه می‌توانیم پیروز شویم؟
- رقابت ناسالم چیست و در چه رقابت‌هایی نباید شرکت کنیم؟
- رقابت چه چیزهایی به ما یاد می‌دهد؟
- اگر شکست خوردیم چه می‌شود؟
بد نیست سری هم به مطلب آموزش مهارت نه گفتن به کودکان بزنید.
پرورش اعتماد به نفس کودکان
کودکانی که احساس اعتماد به نفش و عزت نفس نداشته باشند، اغلب به دنبال فعالیت‌های فردی، کناره‌گیری از رقابت‌ها و چالش‌ها هستند. از آن‌جایی که زندگی کنونی بدون چالش و رقابت دستاورد چندانی ندارد، انتهای این مسیر به انزوا و نابودی هرچه بیشتر احساس ارزشمندی می‌رسد. بنابراین مهمترین قدمی که کمک می‌کند کودکان خواهان بروز توانمندی‌های خود باشند، این است که کمک کنید ابتدا به صورت فردی درباره خودشان احساس خوبی داشته باشند و توانمندی‌های خود را بشناسند.
در کنار این‌ها با بازی، داستان، کلاس و آموزش‌های مختلف کمک کنید توانایی‌های کودک پرورش پیدا کنند. در مورد روش‌های تربیتی که به روحیه تلاش کودکان کمک میکنند، مطالب سبک های فرزند پروری و معرفی ۲۱ کتاب فرزندپروری را هم مطالعه کنید.
بازی و مسابقه در خانه
کودکان اغلب مسائل را از طریق بازی یا هر فعالیتی که لذت‌بخش باشد درک میکنند. سیستم پاداش و تنبه نیز از مهمترین عوامل انگیزشی در کودکی محسوب می‌شوند. بنابراین می‌توانید با قرار دادن این دو در کنار هم، طراحی بازی‌های مختلف یا استفاده از بازی‌های موجود در بازار، کودک را با مفهوم برد، باخت، رقابت و تلاش آشنا کنید. این تمرین‌ها کمک می‌کند که کودک بارها برد و باخت را تجربه کند و تلاش کردن جهت رسیدن به نتیجه برایش آشنا باشد.
الگوی رقابت سالم باشید
اغلب کودکان همان کاری را میکنند که والدین انجام می‌دهند. اگر کودکان ببینند که شما بعد از باخت ناراحت، افسرده یا خشمگین هستید، با احتمال بالایی آن‌ها نیز همین رفتار را بروز می‌دهند. یا ممکن است به کلی نسبت به رقابت دلزده شوند. کودک مسائل را بزرگتر از آنچه در واقعیت هست می‌بیند بنابراین وقتی ناراحتی یا خشم شما را می‌بیند، میزان حس منفی او نسبت به چیزی که شما واقعا حس می‌کنید، چند برابر است.
وقتی با کودک بازی می‌کنید الگوی خوبی به عنوان برنده و بازنده باشید. رفتارهای سالم را بعد از برد و باخت نشان دهید. به عنوان برنده خوشحال اما فروتن باشید و بگویید باز هم می‌توانیم مسابقه بدهیم شاید تو برنده شدی. به عنوان بازنده نیز می‌توانید به نقاط ضعف خود اشاره کنید و بگویید دفعه بعد تلاشم را می‌کنم، یا عوضش مهارت ایکس را یاد گرفتم.
پیام های رقابتی به کودک
کودک باید در بازی‌های رقابتی این پیام‌ها را دریافت کند:
- بازنده بودن به معنای نابود شدن نیست.
- اغلب فرصت برای جبران وجود دارد.
- اگر فرصت جبرانی نباشد، می‌توان بابت چیزهایی که یاد گرفته‌ای خوشحال باشی و آن را برای موارد دیگر استفاده کنی.
- برنده شدن به معنای برتری به دیگران نیست، باید با فردی که باخته مهربان باشی.
- آنچه حین بازی یاد میگیری ارزش بالاتری از نتیجه نهایی دارد.
- در کاری تیمی باید به هم‌تیمی خود کمک کنی تا هر دو برنده شوید.
- اگر در کار تیمی باختی، مقصر یک نفر نیست، روی مهارت همکاری خود کار کنید.
پیشنهاد مطالعه: هوش مالی در کودکان
۷ قانون ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان
رقابت فقط یک نقطه شروع و پایان نیست. بلکه برای اثرگذار بودن باید برای تعریف رقابت و شکل‌دهی به آن قوانین و برنامه‌ریزی مدونی داشته باشیم.
عادلانه بودن و برابری
بسیاری از سیستم‌های رقابتی، بدون توجه به سرمایه‌ها، توانمندی‌ها و امکانات افراد شکل میگیرند. به این ترتیب چنین میادین رقابتی نه تنها انگیزه ایجاد نمی‌کنند، بلکه عامل از بین بردن انرژی افراد هستند. اگر مسابقات یا هر نوع سیستم رقابتی دیگری برای دانشآموزان در نظر می‌گیرید، باید توجه کنید که چه عوامل فردی و محیطی بر شدت رفتارهای رقابتی اثرگذار هستند. برای نمونه به این سوالات بپردازید که:
- افراد توانمندی عمومی یکسانی برای مبارزه با هم دارند؟ (مثلا در مسابقات کشتی عامل وزن اثرگذار است بنابراین افراد را در گروه‌های وزنی مشابه قرار می‌دهند)
- موضوع رقابتی نیاز به امکانات خاص و ویژه‌ای دارد؟
- دانشآموزان به اجبار وارد رقابت شده‌اند یا به صورت داوطلبانه حق انتخاب دارند؟
- آیا همه دانشآموزان به یک اندازه شانس پیروزی دارند یا شرایط قبلی آن‌ها تعیین‌کننده است؟
ایجاد انگیزه های مثبت
یکی از مهمترین عوامل در ایجاد رقابت سالم، هدف و نتیجه حاصل از رقابت است. دانشآموزان برای رسیدن به چه چیزی رقابت میکنند؟ پاداشی که برای برندگان رقابت تعیین می‌کنید، به رقابت معنا می‌دهد و در عین حال اگر این معنا مثبت و ارزشمند باشد، دانشآموزان نیز به همان نسبت برای رسیدن به نتیجه مثبت و ارزشمند عمل میکنند. در عین حال رقابت‌هایی که در مسیر خود نیز برای دانشآموزان دستاورد دارند، انگیزه بیشتری برای تلاش ایجاد خواهند کرد. بهتر است درباره این دستاوردها نیز با دانشآموزان صحبت کنید. یادتان باشد که جایزه گران‌قیمت یا صرفا جوایز مادی برای مسابقات، حساسیت و فشار بیشتری برای برنده شدن ایجاد میکنند.
اصلاح الگوی رقابت بین دانش آموزان
رقابت را به گونه‌ای طراحی کنید که برای بنده شدن در آن دانشآموزان نیازمند پرورش مهارتهای بازدارنده از رقابت ناسالم باشند. رقابتی که دانشآموزان باید برای پیروزی در آن به اعضای ضعیف‌تر تیم کمک کنند، همکاری داشته باشند، برنامه‌ریزی را یاد بگیرند و مهارتهای متنوعی را بیاموزند.
تعیین خط قرمزها در رقابت
دانشآموزان در دوران مدرسه رقابت را تمرین میکنند. بنابراین نباید توقع داشته باشید همه چیز را بدانند. بهتر است شما به عنوان والدین یا معلم، قوانین و خط قرمزهایی برای رقابت تعریف کنید به نحوی که بتوان با تقریب خوبی به سالم بودن رقابت امیدوار بود. این قوانین را می‌توان با کمک خود دانشآموزان و در یک جلس پرسش و پاسخ طراحی کرد.
وقتی دانشآموزان خودشان در شکل‌گیری قوانین دخیل باشند، کمتر امکان دارد از خط قرمزها عبور کنند. می‌توانید در قابل فعالیت‌های مختلف و غیررقابتی مهارت‌هایی را به دانشآموزان بیاموزید که در نهایت به پرورش اخلاق‌مداری آن‌ها کمک کند. به طور مثال در طول سال از دانشآموزان قوی‌تر بخواهید به دانشآموزان ضعیف‌تر کمک کنند و پاداشی به عنوان نمره در نظر بگیرید.
حمایت از شکست خورده ها در رقابت
نقطه ضعف بسیاری از رقابت‌ها این است که افراد شکست‌خورده کنار گذاشته می‌شوند. بعد از اینکه پیروز میدان مشخص شد، جوایز و تحسین خود را دریافت کرد نوبت به سایر افراد می‌رسد. برای افرادی که پیروز نشده‌اند یک سیستم اصلاحی در نظر بگیرید. روند کار آن‌ها را با کمک خودشان ارزیابی کنید، ایرادها را بیرون بکشید، از نقاط قوت کار آن‌ها بگویید و به طور کلی سعی کنید با رویکرد اصلاحی با آن‌ها برخورد کنید. سرزنش، تحقیر یا توجه بیش از اندازه به نقاط منفی کار، نگرش به رقابت و احساس اعتماد به نفس دانشآموزان را خدشه‌دار می‌کند. در عین حال اگر به دستاوردهایی که دانشآموزان ضعیف‌تر داشتند اشاره کنید و درباره آن‌ها صحبت و تبادل نظر کنید، به آن‌ها مسیر درست رقابت را نشان داده‌اید.
همکاری کردن
همیشه لازم نیست رقابت فردی باشد بلکه می‌توان در قالب گروه، کار تیمی و فرهنگ کمک کردن، رقابت ایجاد کرد. سلامت رقابتی که فراتر از منافع فردی باشد، محتمل‌تر است. از طرفی همکاری در تیم برای پیروزی، حس نوع‌دوستی، خلاقیت، روحیه انتقادپذیری، مشارکت و صمیمت را افزایش می‌دهد. تمام این‌ها به شرطی است که سایر ویژگی‌های رقابت سالم هم رعایت شده باشند.
رقابت های محدود اما با کیفیت
دانشآموزان و خصوصا کودکان را با انواع و اقسام رقابت‌ها سردرگم نکنید. این کار اثرگذاری و کیفیت رقابت میان کودکان را کمتر می‌کند. بهتر است یک رقابت سالم را به خوبی طراحی کنید، طوری که حداقل چند مهارت و توانمندی را در دانشآموزان تقویت کند. آن را به خوبی برای دانشآموزان تفهیم کنید. در مراحل مختلف از نظرات دانشآموزان استفاده کنید تا احساس ارزشمندی پیدا کنند. در نهایت یک رقابت سالم و با کیفیت از چند رقابت بی‌سرانجام و سمی نتایج بهتری دارد.
وقتی رقابت سمی می شود
رقابت سمی ممکن است به آسیب زدن به خودش یا دیگران ختم شود. تشخیص رویحه رقابتی کار سختی نیست اما اگر نشانههای زیر را در رفتار و عملکرد فرزندتان می‌بینید، باید بدانید که او بیش از اندازه به همه چیز نگاه رقابتی دارد:
- داشتن خود انتقادی‌های شدید و منفی در مواقع شکست
- انجام کارهای خطرناک برای رسیدن به هدف
- تقلب کردن، فریب دادن یا دروغ گفتن به بهانه موفق شدن
- ناراحتی، خشم و عصبانیت زیاد در صورت شکست خوردن در هر چیز کوچکی
- تعریف و تمجید زیاد از خود در زمان موفق شدن
- بی توجهی به قانون و قواعد فقط برای رسیدن به خواسته‌ها
- اهمیت زیاد به برد و باخت در بازی‌ها و تفریحات
- سرزنش کردن زیاد افرادی که شکست خورده‌اند.
- بی‌انگیزه بودن در فعالیت‌های غیر رقابتی
چند نمونه رقابت سالم
تا اینجا از تعریف رقابت سالم و ناسالم و معیارهای آن‌ها صحبت کردیم، اما شاید کمی در پیدا کردن مصادیق آن دچار تردید شویم. مثال‌های زیر برای ایجاد رقابت سالم بین دانشآموزان یا فرزندتان، ایده‌های خوبی به شما می‌دهند.
گروه کتابخوانی
بین دانشآموزان گروه‌های مطالعه تشکیل داده و به هر گروه کتاب مورد علاقه‌شان را اختصاص بدهید. دانشآموزان باید در زمان مشخص شده با توجه به حجم کتاب و توانایی خودشان، خلاصه‌ای از کتاب تعریف کنند و نظر خودشان را راجع به آن بگویند. در پایان ارائه آن‌ها بر اساس معیارهای مختلف ارزیابی می‌شود. در چنین رقابتی باخت معنا ندارد و دانشآموزان همکاری، کار تیمی، توانایی نوشتن و قدرت بیان را تمرین میکنند.
مقایسه کودک با خود
رقابتی بین آنچه دانش‌آموز در گذشته بوده و عملکرد تحصیلی او در گذشته، با زمان حال ترتیب دهید. مثلا از آن‌ها بخواهید لیستی از عادات و شرایط تحصیلی خود در سال گذشته تهیه کنند. امسال تلاش کنند این لیست را بهبود بدهند. یک سیستم امتیازدهی برای تغییرات مثبت آن‌ها ایجاد کنید و در نهایت وضعیت آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کرده و یک رقابت ایجاد کنید. رقابت بر سر رقابت با خود!
برنده با رای دانش آموزی
یک فعالیت چالش مانند خدمت به محرومان تعیین کنید و از دانشآموزان بخواهید برای هدف مشخص شده، یک برنامه تهیه کنند. برنامه باید توسط خود دانشآموزان قابل انجام باشد. دانشآموزان برنامه‌های خود را ارائه می‌دهند و با رای‌گیری کلاس یکی از این برنامه‌ها انتخاب و برای اجرا برنده می‌شود. در چنین رقابت سالمی دانشآموزان حل مسئله، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، انصاف، تحلیل و احترام به نظر جمعی را آموزش می‌بینند.
سخن پایانی
مدرسه، محیط‌های فامیلی، رسانه‌ها و خلاصه اغلب محیط‌های اجتماعی پر از داستان‌هایی درباره پیروزی، موفقیت و قهرمان بودن است. چنین فضایی کودکان را به سمت رقابتی عمل کردن سوق می‌دهد و گاهی ناچار به رقابت می‌شوند. رقابت میان کودکان از سنین کم و به طور طبیعی اتفاق می‌افتد اما هر رقابتی سازنده نیست و باید شرایط و اصولی برای تقویت روحیه رقابت در کودکان وجود داشته باشد.
بهترین سن برای یادگیری مهارت‌ها کودکی است بنابراین باید از سن کم روش رقابت سازنده را به کودکان آموخت و در عین حال کم کرد کودکان عزت نفس بالاتری داشته باشند تا به هر روشی برای پیروز شدن یا موفقیت متوسل نشوند. می‌توان برخی از روش‌های فکر و عادات منفی مانند حسادت را با آموزش‌های صحیح به سمت رقابت سالم پیش برد.
سوالات متداول
- علت ایجاد حس رقابت میان کودکان چیست؟
انسانها در طول تکامل برای بقا بر سر منابع محدودی مانند غذا و سرپناه امن، باید با یکدیگر رقابت میکردند. - مزایای ایجاد رقابت بین دانشآموزان در مدرسه چیست؟
دانشآموزان و کودکان در رقابت سالم یاد میگیرند که چگونه برای کسب نتیجه با دیگران همراهی کنند، به حقوق یکدیگر احترام بگذارند، مسئولیتپذیر باشند، برای یک هدف انگیزه پشتکار کافی به خرج دهند. همچنین کودکان در رقابت سالم حتی در صورت شکست مورد تحقیر قرار نمیگیرند بلکه صرفا به عنوان یک تجربه برای آینده به آن نگاه میکنند. بنابراین رقابت سالم بین کودکان میتواند مدرسهای تمام عیار برای آموزش مهارتهای فردی و اجتماعی باشد. - چه زمانی رقابت کردن سمی و آسیبزننده است؟
استرس و اضطراب بیش از اندازه، عبور کردن از خط قرمزها (تقلب کردن، دروغ گفتن، فریب دادن) برای پیروز شدن، شکننده شدن عزت نفس، سنگینی بر شکست، خشم و عصبانیت همگی از نشانههای سمی بودن رقابت میان کودکان هستند. - ویژگی رقابت سالم میان کودکان چیست؟
در رقابت سالم تحقیر و سرزنش اطرافیان وجود ندارد، شکست خوردن بهای سنگینی ندارد و عزت نفس کودکان را نشانه نمیگیرد. رقابتی سالم است که در آن حقوق افراد رعایت شود، عدالت، برابری و احترام به قوانین وجود داشته باشد.
