«گوشش بدهکار حرف هیچ‌کس نیست و زبانش از همه طلبکار است. با تمام دلبری و نمکی که کلام و اطوارش دارد، اما جوابی غیر از «بله قربان، چشم!» را نمی‌پذیرد. اگر مخالفت ببیند و «نه» بشنود، به یک کودک حساس و زودرنج تبدیل می‌شود و قشرق راه می‌اندازد؟ حتی گاهی شاید دست بزن داشتن کودک بالا بیاید و ضربه‌ای نثارتان کند.» و حالا شما کلافه و درمانده در گوشه‌ای نشسته‌اید و به‌دنبال راهی برای سربه‌راه‌کردن کودک دیکتاتورتان هستید. در این مقاله ابتدا شما را با کودکان دیکتاتور و ویژگی‌های‌شان آشنا می‌کنیم و سپس به‌سراغ رگ خواب قلدری‌شان می‌رویم.
کودک دیکتاتور کیست؟
فارغ از تیپ شخصیتی کودکان، برخی بچه‌ها خلق‌وخوی دشواری دارند و همیشه از در ناسازگاری وارد می‌شوند. برای آنها سازگاری با تغییرات محیطی از دیگر کودکان سخت‌تر است. کودکان دیکتاتور تحمل درد و ناراحتی را ندارند و سطح تاب‌آوری‌شان پایین است؛ یعنی وقتی اوضاع، کوچک‌ترین منافاتی با خواسته‌های‌شان داشته باشد، خیلی‌زود از کوره در می‌روند تا شرایط را به حالت عادی بازگردانند.
دوره سنی افزایش رفتارهای دیکتاتوری کودکان
رفتارهای رئیس‌بازی همزمان با بروز ویژگیهای کودک لجباز، در حدود 2 تا 3سالگی بیشتر می‌شود. افزایش کردار و گفتار خودمحورانه آنها به شروع فرآیند مستقل شدن کودک برمی‌گردد.
علاوه‌براین، کودکان خودمحور فقط نیازها و امیال خودشان را می‌بینند! آنها هنوز از مهارت همدلی لازم برای درک موقعیت و شرایط اطرافیان برخوردار نیستند. یعنی نمی‌توانند بفهمند که دیگران امیال و احساساتی متفاوت از آنها دارند. با گذر از این دوره سنی، همدلی کم‌کم بیشتر می‌شود و تکانشگری کودکان کاهش می‌یابد.
ویژگی های کودک دیکتاتور
اگر دنبال پیداکردن راهی برای بهبود تعاملات‌تان با کودک دیکتاتور هستید، بد نیست ابتدا ویژگی‌های‌شان را بدانید. در ادامه ویژگیهای این کودکان را با کمی توضیح ارائه می‌کنیم:
حساسیت‌ها و واکنش‌های هیجانی افراطی
درک کودکان دیکتاتور از هیجانات ناراحت‌کننده، شدیدتر از دیگر بچه‌ها است. به‌عنوان مثال، دیررسیدن غذا برای همه‌ی کودکان آزاردهنده است، اما برای کودکِ قلدر به‌مثابه‌ی فاجعه تفسیر می‌شود. این مسئله را در روان‌شناسی «حساسیت افراطی نسبت به ادراک درد» می‌گویند.
واکنش‌های افراطی به محرکهای حسی
حساسیت هیجانی با حساسیت سیستم عصبی به محرکهای حسی پیوند نزدیکی دارد؛ یعنی کودکانی که در پذیرش هیجاناتِ نامطلوب ضعیف‌اند، در برقراری ارتباط با محرکهای حسی مختلف مانند بوها، مزه‌ها و صداها هم حساس‌ترند. مثلا:
- روی طعم یا بوی غذای خاصی به‌شدت حساس‌اند و دچار مشکلاتی مانند بدغذایی کودک می‌شوند؛
- یا حساسیت بیشتری به صداهای بلند دارند و به‌احتمال بیشتری دچار ترس های طبیعی کودکانه می‌شوند.
سیستم عصبی کودکان دیکتاتور به محرکهای حسی حساسیت دارد. آنها در مواجهه با محرکهای حسی به‌سرعت احساس درماندگی می‌کنند و با علائمی مانند پرخاشگری کودکان واکنش نشان می‌دهند.
سطح بالای استرس و اضطراب
حساسیت بالا نسبت به محرکهای محیطی، سطح اضطراب در کودکان دیکتاتور را افزایش می‌دهد. وقتی حساسیت کودک بالا باشد، با کوچک‌ترین تغییری در محیط احساس هشدار می‌کند و استرس می‌گیرد.
نیاز شدید به کنترل
سیستم عصبی-حسی به‌شدت حساس کودکان دیکتاتور، آنها را تحریک به کنترل متغیرهای محیطی برای جلوگیری از تجربه دردهای هیجانی و جسمانی می‌کند. درواقع، آنها چون بر درون و احساسات‌شان کنترل کمی دارند، به کنترل بیرون روی می‌آورند. مثال‌های زیر روشن‌کننده‌ی این مسئله هستند:
- «چرا به آجرهای خونه‌سازی‌م دست زدی؟!» سپس گریه کودک شروع می‌شود و تا زمانی که همه‌چیز به حالت اول بازنگردد، ادامه پیدا می‌کند.
- «مامان! تلفن رو همین‌الان قطع کن. من کارت دارم!» و تا گوشی را به مکانی نامعلوم منتقل نکنید، بهانه گیری کودک ادامه دارد.
ترس از موقعیتهای جدید و نامانوس
هرچه شرایط جدید با انتظارات قبلی کودک در تضاد باشد، ترس کودک دیکتاتور بیشتر می‌شود. بنابراین به کوچک‌ترین تغییراتی در برنامه روزمره باتندی و پرخاشگری واکنش نشان می‌دهند. وابستگی کودک به مادر در این کودکان بیشتر مشاهده می‌شود و هنگام رفتن به مهدکودک و مدرسه، دچار استرس‌هایی مانند اضطراب جدایی کلاسی اولی ها و ترس از مدرسه می‌شوند.
تابآوری پایین در تحمل مشکلات زندگی
ما در حین انجام فعالیت‌های روزانه با چالش‌های زیادی مواجه می‌شویم. پس به حداقلی از تابآوری برای کنترل اوضاع و ناامیدنشدن در شرایط سخت نیازمندیم. حساسیت کودکان دیکتاتور باعث می‌شود که در مواجهه با سختی‌ها توان مدیریت احساسات‌شان را نداشته باشند و به‌راحتی تسلیم شوند.
نحوه رفتار با کودک دیکتاتور
اولین قدم همدلی با کودک است. اگر از دریچه‌ی ویژگیهای بالا رفتار فرزندتان را بنگرید، واکنش‌های بهتری در برقرای ارتباط موثر با کودک حرف گوش نکن و زورگویِ خود به ذهن‌تان می‌رسد. در ادامه راهکارهایی را برای مدیریت رفتارهای کودک دیکتاتور برای‌تان آورده‌ایم:
آموزش مهارت های اجتماعی به کودک
یکی از مهمترین موارد در زمینه‌ی آموزش مهارت های زندگی به کودکان توانایی برقراری روابط بین‌فردی موثر است. شما باید با استفاده از ابزارهایی مانند بازی و توضیحات کلامی، تفاوت بین درخواست‌های محترمانه و زورگویی‌های کودک را نشانش دهید.
آموزش اصولی تاب آوری به کودک
چون این کودکان تابوتحمل «نه» شنیدن را ندارند و مواجهه با چالش‌های روزمره برای‌شان عذاب‌آور است، پس باید روی افزایش تاب آوری کودک کار کنید.
افزایش تحمل شکست در کودکان به آنها کمک می‌کند تا پذیرش بیشتری در برابر ناکامی‌ها داشته باشند. ترس از شکست در کودکان یکیدیگر از ویژگیهای این بچه‌ها است که باید مدیریت شود.
حفظ نظم و برنامه روزانه
برهم‌خوردن نظم روزانه باعث عصبانیت و پرخاشگری کودکان حساس می‌شود. پس سعی کنید برای فرزندتان برنامه‌‌ای روزانه مشخص کنید و تاحدامکان به آن پایبند بمانید.
یادگیری اصول مذاکره با کودک
تعامل با کودکان ریزه‌کاری‌های خاص خودش را دارد که در مقاله آموزش اصول مذاکره با کودکان (وکلای ماهر) به‌صورت کامل بررسی‌شان کرده‌ایم. از این اصول برای مدیریت بهتر روابط والد-فرزندی‌تان کمک بگیرید.
آموزش احساسات و کنترل هیجانات به کودک
همه‌ی کودکان در شناخت احساسات و کنترل هیجانات خود ضعیف‌اند. به‌دلیل کم‌توانی در تحمل احساسات منفی، این مسئله برای کودکان دیکتاتور از دیگر همسالان شدیدتر است. پس حتما باید برای آموزش احساسات به کودک وقت بگذارید تا نحوه مدیریت‌شان را بهتر یاد بگیرد. بعد از آموزش احساسات، سراغ آموزش کنترل هیجانات به کودک بروید و کمکش کنید تا کنترل بیشتری بر صفاتی مانند پرخاشگری به دست آورد.
افزایش دامنه اختیارات کودک
دلیل برخی از رفتارهای رئیس‌مابانه بچه‌ها، نیازشان به خودمختاری و کسب استقلال است. بچه‌ها معمولا اختیارات زیادی ندارند و این آزارشان می‌دهد. پس اگر در زمینه‌هایی مانند انتخاب لباس توسط کودک به فرزندتان آزادی عمل بدهید، احساس قدرت بیشتری در روابط می‌کند و کمتر از در ناسازگاری در می‌آید.
آموزش قانون به کودک
کودکان اگرچه عاشق حفظ نظم در امور روزمره‌اند اما با قانون‌مداری میانه‌ی خوبی ندارند. آنها دوست دارند هر کاری دل‌شان می‌خواهد انجام دهند و کسی هم خرده‌ای نگیرد. بنابراین، آموزش قانون به کودکان و آشناسازی‌شان با ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی از وظایف ضروری والدین است.
تکنیک تایم‌اوت (وقفه کوتاه) برای کاهش رفتارهای قلدری کودک
اگر رفتارهای بی‌ادبانه مانند حاضرجوابی کودک از حد گذشت و هشدارهای‌تان کارساز نبود، تایم‌اوت در مدیریت شرایط به کارتان می‌آید. از تکنیک وقفه‌‌ی کوتاه به شکل زیر استفاده کنید:
- با هشداردادن شروع کنید؛ مثلا بگویید: «اگه به رفتارت ادامه بدی، باید بری تو اتاقت!»
- به رفتار نادرست اشاره کنید تا بدفهمی احتمالی برطرف شود؛ مثلا بگویید: «مادرت رو کتک نزن!»
- کودک را به مکانی دیگر مانند اتاقش بفرستید و به او بگویید تا اجازه نداده‌ام حق نداری از اتاقت خارج شوی.
- زمان بگیرید و به‌ازای هر سال سن، یک‌دقیقه او را در اتاق نگه دارید. برای مثال:
- کودک 3ساله: 3دقیقه
- کودک 5ساله: 5دقیقه
اجتناب از تنبیه کودک
هرگز از تنبیه کودک برای تربیت او استفاده نکنید. تنبیه فقط باعث افزایش ویژگیهایی مانند لجبازی کودک می‌شود و به افزایش رفتارهای مشکل‌ساز او دامن می‌زند.
تحسین رفتارهای محترمانه و همدلانه کودک
دلمشغولی‌های زیاد کودکان دیکتاتور با عواطف و احساسات دردناک‌شان باعث می‌شود همدلی کمی با احساسات دیگران داشته باشند. بنابراین شما باید با بازخوردهای به‌جا و مناسب درباره رفتارهای مودبانه و مثبت، شیوه درست تعامل با دیگران را به فرزندتان بیاموزید. سعی کنید رفتارهای مهربانانه فرزندتان را تشویق و تحسین کنید. در این راه می‌توانید از مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان هم کمک بگیرید.
سخن پایانی
رفتارهای کودک دیکتاتور بیشتر از همه ناشی از حساسیت و زودرنجی او است. آنها معمولا درخواست‌ها و بهانه‌گیری‌های بیشتری از دیگر همسالان دارند و اگر به خواسته‌های‌شان نرسند به رفتارهایی مانند تندخویی و بددهنی کودکان متوسل می‌شوند. شناخت ویژگیهای این کودکان در شناخت رگ‌ِ خواب آنها و مدیریت رفتارهای قلدرمابانه‌شان به شما کمک می‌کند. پس ویژگی‌های‌شان را بشناسید و از دریچه ذهن آنها دنیا را ببینید. با این کار، نقطه‌ضعف‌های فرزندتان و راهکارهای برخورد با آنها، مانند حفظ نظم و برنامهی روزانه را بهتر درک و اجرا می‌کنید.
سوالات متداول
- علت رفتارهای دیکتاتوری کودک چیست؟
حساسیت افراطی به محرکهای هیجانی و حسی آزاردهنده، مهمترین علت شکلگیری رفتارهای دیکتاتورمابانه در کودکان است. نیاز به استقلال و خودمختاری در کودکان کمسنوسال، یکیدیگر از مهمترین علل رفتارهای زورگویی و قلدری آنها است. - کودک دیکتاتور چه ویژگیهایی دارد؟
نیاز شدید به کنترل محیط، ترس از موقعیتهای جدید، تابوتحمل کم در برابر سختیهای زندگی، استرس و اضطراب زیاد، ادراک شدیدتر محرکهای حسی و آگاهی بیشتر از دردهای هیجانی، مهمترین ویژگیهای کودکان دیکتاتور هستند. - با کودک دیکتاتور چگونه رفتار کنیم؟
همدلی و درک این کودکان مهمترین نکته در مدیریت رفتارهای آنها است. آموزشهای مهارتهای اجتماعی و تابآوری به کودک، حفظ نظم و برنامهی روزانه و یادگیری اصول مذاکره با فرزند ازجمله راهکارهای مدیریت رفتارهای قلدری کودکان هستند.
